یکی از اقدامهای مهم دولت تدبیر و امید برای تحقق محورهای ٢٤ گانه اقتصاد مقاومتی عملیاتی شدن بندهای ١ و ٢ ابلاغیه اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت با هدف مشارکت جمعی و پیشتازی اقتصاد دانش بنیان است. 

در این زمینه پیش از این بیژن زنگنه، وزیر نفت در برنامه تیتر امشب در 13 دیماه امسال با اشاره به امضای ١٢ موافقتنامه همکاری به مبلغ ٤٥٠ میلیارد تومان با دانشگاههای کشور در بخش پایین دستی پتروشیمی، گاز و پالایش، از دانشگاهها خواست تا این موضوع را جدی بگیرند، زیرا در حال ورود به دوران جدیدی از همکاریها میان صنعت ودانشگاهها برای خلق فناوری هستیم. 

به گفته وی، ایران بیش از یکصد سال است که نفت تولید می کند، اما هیچ دانش فنی (لیسانس) قابل توجهی در حوزه نفت و تولیدات پایین دستی ندارد و باید همه را بخرد.

زنگنه با بیان این که فناوری تولید شده باید در شرکتهای دانش بنیان به تولید تجاری برسد، گفته بود: به دانشگاهها گفته ایم که نمی خواهیم فناوریهایی را که پیش تر ختراع شده دوباره تولید کنند، بلکه هدف ما این است که به تولید فناوری جدید اقدام کنند تا افزون بر مصرف داخلی، بتوان آن را صادر کرد. 

وزیر نفت از دیگر مصادیقی را که می تواند حمایت از شرکتها و دانشگاهها باشد، تضمین خرید دانسته و  یادآور شده بود: تضمین خرید مهمترین مسئله ای است که شرکتهایی که به تولید انبوه و تجاری می پردازند با آن  روبرو هستند؛ در مورد این قراردادها اگر تضمین خرید از شرکتهای داخلی صورت نگیرد در واقع امضای آنها بیهوده خواهد بود. 

وی درباره برنامه های دیگر وزارت نفت در حمایت از دانشگاهها با اشاره به ساخت ١٠ قلم کالای مورد نیاز صنعت نفت که قرارداد آن چندی پیش میان شرکت نفت و سازندگان داخلی امضا شد، گفت: لازم نیست در زمینه داخلی سازی ١٠ قلم کالای مورد نیاز صنعت نفت با دانشگاهها قرارداد ببندیم، بلکه ما صنعتگران ایرانی را که برای تولید این کالاها به تدوین فناوری نیاز دارند با دانشگاهها پیوند می دهیم که این کار به معنای واقعی توسعه فناوری و ارتقای فناوری ملی است.

محمد فرهادی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، نیز در تایید سخنان زنگنه گفته بود: این قرارداد همکاری یکی از بهترین اقدامهای کشور در طول تاریخ بوده، زیرا این همکاری، نخستین بار است که به این وسعت و گستردگی در صنایع بالادستی و پایین دستی میان دانشگاه و وزارت نفت شکل گرفته است.

تحرک جدید وزارت نفت برای شتاب دادن به فعالیتهای دانش بنیان در دو ماه اخیر در حالی است که به گفته حمید آلادپوش، مدیرکل سیاستگذاری، طراحی و مهندسی پایه معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت، حرکت در مسیر اقتصاد مقاومتی از حدود دو سال پیش در وزارت نفت آغاز شده است و به این منظور، پنج مگاپروژه مشتمل بر تعامل با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در حوزه بالادست صنعت نفت، تعامل با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در حوزه پایین دست صنعت نفت، بومی سازی ١٠ گروه کالای مورد نیاز صنعت نفت، ایجاد شرکتهای اکتشاف و تولید (E&P) و شرکتهای پیمانکار عمومی (GC) برای انتقال و توسعه فناوری و فعال کردن این شرکتها را با هدف ارتقای توان داخلی و پیاده سازی سیاست بازار در مقابل توسعه فناوری، در دستور کار این وزارتخانه قرار گرفته است.

از میان ١٠ گروه کالایی مدنظر، مناقصه ٩ گروه کالا انجام شده است و برنده ها در چهار گروه مشخص و قراردادهای آنها امضا شده است. قرارداد یک گروه کالا در مرحله نهایی است و پاکتهای مناقصه برای چهار گروه دیگر نیز اخذ شده است.

افزون بر آنچه گفته شد در دو ماه گذشته و پس از اعلام امضای موافقتنامه همکاری صنعت نفت و دانشگاه از سوی وزیر نفت شاهد شتاب گرفتن تحولات در  حوزه اقتصاد دانش بنبان در صنعت نفت برای عملیاتی شدن اقتصاد مقاومتی و اجرای فرامین رهبر معظم انقلاب هستیم که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:

-تفاهمنامه همکاری میان مدیریت اچ اس یی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و قطب علمی و آموزشی بهداشت حرفه ای کشور با هدف استفاده از آخرین دستاوردها و توانمندیهای علمی کشور و تقویت ارتباط صنعت با دانشگاه بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی و معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی همدان.

-ارزیابی سازندگان، توانمندی شرکتها در تولید فناورانه و این‌که چگونه می‌خواهند این مسیر را طی کنند برای ایجاد ارزش افزوده در تولید محصول شرکتها مبتنی بر روش حقوقی، علمی، استاندارد و مستند و طرح این مبحث که ٥٠ درصد پرداختی به سازندگان برای تولید فناورانه کالاها و ٥٠ درصد دیگر بابت کیفیت، قیمت تمام شده مناسب و قابل رقابت انجام شود.

- در راستای قرارداد همکاری میان شرکت نفت و گاز اروندان و دانشگاه صنعتی امیرکبیر مبنی بر اجرای طرح مطالعات پژوهشی و مشاوره‌ای به منظور توسعه فناوریها برای بهینه‌سازی فرایند تولید و با موضوع افزایش ضریب ازدیادبرداشت در مخزن فهلیان میدان نفتی دارخوین، دفتر این دانشگاه در منطقه عملیاتی دارخوین افتتاح شد.

-اجرای موفقیت آمیز پروژه پژوهشی تعیین ثابت سرعت سایش در شرکت نفت وگاز زاگرس جنوبی از سوی تیم تحقیقاتی دانشکده مهندسی شیمی، نفت و گاز دانشگاه شیراز

- درباره اجرای سند توسعه دانش بنیان انرژیهای تجدید پذیر، مدیریت این بخش و ابعاد برنامه‌ریزی، هماهنگی و تقسیم کار دستگاهی و پایش و نظارت بر عهده ستاد توسعه فناوری انرژیهای تجدیدپذیر معاونت علمی گذاشته شده و ستاد در این زمینه بحثهای متعددی را با دستگاههای مرتبط آغاز کرده است.

-امضای حدود ٦٠ قرارداد ساخت تجهیزات صنعت نفت با شرکتهای داخلی که در مسیر اجرای پروژه بومی سازی ١٠ گروه کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت امضا شده است.

- در قالب قراردادهای شرکت ملی نفت ایران با دانشگاهها در حوزه بالادست صنعت نفت، ٥٢ مخزن کشور با ذخیره نفتی بالغ بر ١٤٠ میلیارد بشکه برای انجام مطالعات فناورانه و در بازه زمانی ١٠ ساله به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی سپرده شده است، دانشگاهها در قالب این قراردادها مکلف به تشکیل انستیتوهای ازدیاد برداشت و ایجاد ساختاری منسجم و فعال شده اند.

- شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی همسو با اقتصاد مقاومتی و اعتلای صنعت پتروشیمی کشور ٩٩ پروژه جاری در سال ١٣٩٤ به ارزش ١٦٦ هزار و ٦٤٠ میلیون ریال دارد که به این مبلغ ٣٧٧ هزار و ٢٥٠ میلیون ریال بابت چهار قرارداد اعطای دانش فنی را باید اضافه کرد.

- همزمان با ایام دهه مبارک فجر پورتال مرکز آموزش علمی کاربردی حفاری وابسته به شرکت ملی حفاری ایران راه اندازی شد.

- نرم افزارهای یکپارچه برای طراحی، بهینه سازی و راهبری شبکه انتقال و توزیع گاز با همکاری دانشگاه صنعتی شریف توسعه می یابد. طراحی اولیه این نرم افزار پیشتر با همکاری دانشگاه صنعتی شریف انجام شده است.

- شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در گزارش عملکرد سال ٩٤ خود آورده است که این شرکت به منظور داشتن گامی مؤثر و سازنده همسو با اقتصاد مقاومتی و اعتلای صنعت پتروشیمی کشور از ابتدای امسال تا پایان آذرماه، ٣٨ پروژه پژوهشی را به اعتبار ٥٢ هزار و ٣١٧ میلیون ریال به نتیجه رسانده است.

همچنین این شرکت، ثبت ١٥ اختراع داخلی و خارجی، انتشار ٥٦ مقاله و برگزاری ٢٨ سمینار را در کارنامه امسال خود ثبت کرده است.

- ١٣ دیماه امسال ١٢ موافقتنامه همکاری انجام طرحهای اولویت دار حوزه پایین دست صنعت نفت میان مدیران عامل سه شرکت اصلی تابعه وزارت نفت (شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و شرکت ملی گاز ایران) با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی منتخب امضا شد.

براین اساس، چهار طرح مطالعاتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به مدت پنج سال با مبلغ تقریبی ١١٠ میلیارد تومان شامل متانول، الفین، پروپیلین و کاتالیستهای پلی الفین به ترتیب به دانشگاههای شیراز، تربیت مدرس، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران و صنعتی امیرکبیر سپرده شد.

همچنین مطالعه پنج طرح شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی برای مدت پنج سال به مبلغ تقریبی ٢٣٨ میلیارد تومان شامل طرح ارتقای نفت سنگین و باقیمانده‌های سنگین، ایزومریزاسیون نفتای سنگین، تبدیل کاتالیستی نفتا (CCR)، گوگردزدایی از نفتا و میان تقطیر (HDS) و هیدروکراکینگ به ترتیب به دانشگاههای تهران، شیراز، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان واگذار شد.

براین اساس، سه طرح شرکت ملی گاز ایران برای مدت پنج سال به مبلغ تقریبی ٩١ میلیارد تومان شامل طرحهای گاز طبیعی مایع، ال ان جی، تصفیه و شیرین سازی و توربینهای گازی و اندازه‌گیری هوشمند در این مراسم به دانشگاههای تهران، پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه علم و صنعت و شرکت OTC سپرده شد.

- اجرای طرح صلاحیت حرفه ای مشاغل ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) وزارت نفت در ادامه روند همکاریهای این وزارتخانه با دانشگاهها، با همکاری کنسرسیومی دانشگاهی از 26 دیماه کلید خورده است.

- در شرائط کنونی فرآیند انتخاب مجری برتر پروژه‌های پژوهشی مناطق نفتخیزجنوب ، برمبنای اطلاع رسانی عمومی از طریق سایت پژوهش و فناوری و ایجاد رقابت سالم میان همه مراکز تحقیقاتی و پژوهشی کشور انجام می‌شود.

اعتبار پروژه‌های پژوهشی جاری در این بخش ١٩٣ میلیارد ریال و پروژه‌های پژوهشی در حال تصویب این شرکت با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی استان خوزستان ٦٧ میلیارد ریال است که سهم هر یک از این اعتبارات نسبت به کل به ترتیب ٣٠ و ٢٩ درصد از کل اعتبارات پژوهشی است. 

براساس مفاد قرارداد منعقده میان شرکت ملی نفت ایران و دانشگاههای منتخب، استفاده از پتانسیل دیگر دانشگاههای کشور در قالب انجام فعالیتهای مشارکتی پیش بینی شده است. 

در این راستا امضای دو فقره تفاهمنامه میان دانشگاه شهید چمران اهواز با دانشگاه صنعت نفت و دانشگاه شیراز برای مشارکت کامل در طرح ازدیاد برداشت انجام شده و براساس این تفاهمنامه‌ها امکان استفاده از ظرفیتهای موجود در دانشگاه شهید چمران در طرح ازدیادبرداشت فراهم شده است.

اقدام وزارت نفت در حمایت از دانشگاهها و مراکز دانش بنیان و  امضای قرارداد با آنها در حالی است که میزان وابستگی تاریخی ایران به دانش فنی و لیسانس بر هیچ کس پوشیده نیست.

به عنوان مثال همین بس که از میزان تولید کنونی محصولات پتروشیمی در مجتمع­های تولیدی کشور حدود ٣٥ درصد تحت لیسانس آلمان است و انگلیس با ١٨ درصد، فرانسه با ١٢ درصد و هلند با ١١ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.

برابر آخرین گزارشهای منتشره توسط وزارت صنعت و معدن و تجارت، در طرحهای آینده تولید محصولات پتروشیمی ایران نیز آلمان با سهم ١٥ درصدی بیشترین سهم لیسانس را دارد. هلند با ٩ درصد و سوییس با ٩ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند و ٤٤ درصد دیگر نیز در مرحله انتخاب لیسانسور هستند و یا انتخاب لیسانسور انجام شده است.

در مجموع ظرفیتهای کنونی و آتی تولید محصولات پتروشیمی ایران، کشور آلمان با حدود سهم ٢٦ درصدی بیشترین سهم را دارد و انگلیس و هلند هر کدام با ١٠ درصد و فرانسه با ٩ درصد در رده های بعدی قرار دارند.

افزون بر این در حوزه پایین دست صنایع نفت و گاز و پتروشیمی که عمدتاً وابسته به دستگاهها و ماشینآلات است، کشورهای آلمان و ایتالیا و در مرحله بعد چین و تایون از عمده تأمین کنندگان فناوری و دانش فنی هستند و بر این اساس، نباید جایگاه صنایع با فناوری بالا و نقش نانو فناوری را فراموش کنیم.