تاکنون نویسندگان متعددی از ابعاد گوناگون، دلایل و عوامل شکل‌‌گیری و ناکامی جنبش ملی‌شدن صنعت نفت را بررسی کرده‌‌اند، اما در مقاله «علل تکوین جنبش ملی‌شدن صنعت نفت براساس نظریۀ محرومیت نسبی» تلاش شد تا ضمن افزودنِ زاویه ای جدید در تحلیل جنبش صنعت نفت با تمهید پشتوانۀ نظری مبتنی بر محرومیت نسبی، در مقام پاسخ‌گویی به این سؤال برآید که چه عواملی سبب شد تا مردم و رهبران ایران در برپایی جنبش ملی‌شدن صنعت نفت پافشاری و مشارکت داشته باشند. 

پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی و تحلیلی صورت گرفته و گردآوری اطلاعات به‌صورت مطالعات کتابخانه‌‌ای و اسنادی شامل کتابها، مقاله‌های تخصصی و اینترنت بوده است. 

نتایج تحقیق نشان می‌‌دهد عناصر بین‌‌ الاذهانی استقلال ‌‌خواهی و استبداد ستیزی موجود در فرهنگ سیاسی ایران، محرومیتی را که حاصل انتظارها و توانایییهای مردم و رهبران ملی- مذهبی به‌ منظور رسیدن به پیشرفت است، سبب شده است تا ایرانیان بر حقوق خود اصرار ورزیده و زمینه ‌های ملی‌کردن صنعت نفت را فراهم کنند.