اوپک پس از سالها شاهد همراهی و همگرایی نسبی اعضای خود است. این همراهی فارغ از آثار و پیامدهایی مثبت که بر بازار نفت و کشورهای عضو دارد، مقوم و انرژی مضاعفی برای اوپک پس از حاشیه نشینی اخیر است. با این موفقیت نسبی، به نظر می رسد اوپک با نشست 169، جان تازه ای گرفته باشد. در این شرایط  می توان تا ظهور عوامل و متغیرهای جدید، شاهد دوره ای کوتاه و موقت از تحرک و تأثیرگذاری این سازمان بر بازار نفت و روندهای آن بود. اما نشانه های این موفقیت چیست؟  

نشست اخیر اوپک سه دستاورد بزرگ داشت. دستاورد نخست، رفع بن بست تعیین دبیرکل اوپک بود که سالها به چالشی بزرگ برای این نشست بدل شده بود. مسئله تعیین دبیرکل سالها به نماد اختلاف و تضاد در داخل اوپک و ناکارآمدی آن بدل شده بود. مأموریت عادی دبیرکل پیشین اوپک در سال 2013 پایان یافته بود اما به دلیل اختلاف کشورها و نبود اجماع میان آنها، مأموریت وی تا نشست 169 ادامه یافت. در اصل مسئله تعیین دبیرکل برای نزدیک به چهار سال بر نشستهای اوپک و روابط میان کشورهای عضو، سایه انداخته بود. حل این چالش، نماد آغاز همکاری میان اعضای اوپک و برداشته شدن موانعی برای دیگر همکاریهاست.

بی تمایل کشورهای عضو اوپک به افزایش تولید و تظاهر نداشتن به این سیاست خانمانسوز، در نشست اخیر از سوی نمایندگان کشورهای عضو از نشانه های دیگر همراهی و حس تعامل در نشست اخیر اوپک بود. در نشستهای سالهای اخیر اعضای اوپک همواره از ترفند افزایش تولید برای اعمال فشار و تهدید علیه یکدیگر  بویژه از سوی برخی کشورهای قدرتمند مانند عربستان استفاده می شد. ضرورتهای اقتصادی و آینده نگرانه بازار نفت کشورهای عضو اوپک را وادار به خودداری از تکروی و گرایش به تعامل ساخته است. آنچه به این مسئله کمک کرده بازگشت سریع و مقتدرانه ایران به بازار نفت بوده که در عمل کشورهایی مانند عربستان را در استفاده از ابزار افزایش نیافتن تولید ایران به سطح پیشین خلع سلاح ساخته است.

نشانه سوم از موفقیت نشست اخیر اوپک، موافقت با عضویت دوباره گابن در این سازمان است. این مسئله به پویایی و احیای اوپک و افزایش توان تأثیرگذاری آن کمک می کند. بدیهی است این موفقیتها در خلاء شکل نگرفته و محصول یک روند است.

نشانه ها و علائم چنین دستاوردی از نشست 169 اوپک، البته از مدتها پیش قابل پیش بینی بود. کاهش و به عبارتی سقوط کم سابقه قیمت نفت در 18 ماه اخیر و نگرانی از تشدید آن و فشار این شرایط بر توان اقتصادی کشورهای صادرکننده نفت، اعضای اوپک را از ماهها پیش وادار به یافتن راهی برای توقف این روند کرده بود، اما فعال بودن برخی متغیرهای سیاسی بویژه چالش سیاسی ایران و عربستان سعودی که از یک سال پیش با آشکار شدن نشانه های موفقیت مذاکرات هسته ای ایران برای تغییر روند بازارهای نفت شد. از اسفند ماه پارسال اما شرایط تغییر کرد؛ در طول تقریبا چهار ماه گذشته، ظهور چند عامل، روند متفاوتی را برای بازار نفت رقم زد و نشست موفق اوپک در واقع ثمره این روند است، روندی که به تقویت و احیای اوپک منجر شده است.

رفع تحریمهای نفتی ایران و افزایش سریع تولید و صادرات نفت این کشور، بر خلاف تصورها نه تنها به کاهش قیمت نفت منجر نشد بلکه بازار نفت و عوامل آن واقعیت بازگشت ایران را به بازار پذیرفته و رفتار منطقی و عقلانی علیرغم کارشکنی و همکاری نکردن برخی کشورها مانند عربستان و دیگر اعضای اوپک داشتند.

کشورهای یادشده با هدف جلوگیری از بازگشت ایران به بازار و احیای موقعیت پیش از تحریم این کشور در بازار، تلاش کردند با توسل به شیوه های مختلف سیاسی مانع از افزایش تولید و صادرات نفت این کشور و بهبود شرایط اقتصادی آن شوند. در این راستا، با توجه به قاطعیت سیاست ایران بر بازگشت سریع  و مقتدرانه به بازار نفت، سیاست متعهد ساختن ایران در یک فضای عمومی تر از اوپک، یعنی طرح فریز نفتی با حضور کشورهای تولیدکننده نفت اوپک و غیرعضو اوپک را در پیش گرفتند که در این مهم با توجه به عدم حضور ایران و اصرار بر سیاست اصولی خود به توفیقی دست پیدا نکردند. این حرکت اگرچه به هدف خود در مورد ایران نرسید اما آگاهانه یا نا آگاهانه زمینه حرکتی مثبت و مفید از سوی کشورهای تولیدکننده نفت جهت بهبود روند قیمتها شد.

حضور نمایندگان 17 تولیدکننده عضو و غیرعضو اوپک در نشست دوحه، سرآغاز حرکتی جدید در همکاری و تعامل کشورهای عضو و غیرعضو این سازمان شد. این نشست به طور طبیعی پیامهای تأثیرگذاری را به بازار نفت ارسال کرد؛ به گونه ای که با وجود نبود توافق، روند قیمتها رو به افزایش گذاشت. روند یادشده با تغییر سکاندار صنعت نفت عربستان تکمیل شد. آثار اولیه این تغییر در رویکرد عربستان در نشست اخیر اوپک و عبور از سیاستهای تند گذشته و اتخاذ رویکرد متعادل و همکاری جویانه جلوه گر شد. برآیند این روند، اجلاس 169 اوپک بود که با رضایت کشورهای عضو همراه بود و اجلاسی متفاوت و درعین حال مفیدی را برای اوپک و اعضای آن رقم زد. بدیهی است واکنش بازار به نشست متفاوت اوپک، تداوم روند افزایشی قیمت نفت در بازار خواهد بود که مطلوب کشورهای تولیدکننده نفت است. واکنشی که خیلی زود خود را نشان داد.

 دکتر علیرضا سلطانی، کارشناس مسائل انرژی