در سال‎های اخیر رویکرد عربستان سعودی مبنی بر از میدان به‎ در کردن رقبا با استفاده از افزایش تولید و کاهش سطح قیمت بوده و با این رویکرد توانسته است بسیاری از شرکت های کوچک تولیدکننده نفت شیل آمریکا را از صحنه رقابت جهانی خارج کند؛ در عین حال این موضوع موجب ارتقا کارآیی تولید در شرکت‎های بزرگ تر شده است.

پیشرفت های تکنولوژیک در زمینه حفاری طی یک دهه گذشته موجب کاهش هزینه تولید نفت شیل در سراسر آمریکا شده و انقلابی در زمینه انرژی و افزایش تولید ایجاد کرده است که از آن می توان به عنوان انقلاب دوم نام برد. تولیدکنندگان نفت شیل برای باقی ماندن در بازار، هزینه‎های خود را هر چه بیشتر کاهش دادند. پیشرفت‎های تکنولوژیک به تولیدکنندگان اجازه داد تا نفت بیشتری تولید کنند و هزینه تولید را برای سودده بودن فروش نفت به نصف برسانند. حدود هشت سال پیش، هیچ کس به دلیل هزینه‎‏های بالای تولید، نامی از شیل نمی شنید، اما اکنون با توسعه فناوری جهش‎های بزرگی در این حوزه اتفاق افتاده است.

به نظر می رسد عربستان در پیشبرد سیاست‎های نفتی خود در بازار نفت ناخواسته به منافع آمریکا خدمت کرده و شرکت‌های نفتی آمریکایی تحت فشار قیمت پایین نفت خام هزینه‌های خود را به شدت کاهش داده و در حال حاضر توان رقابتی بالایی را در برابر نفت متعارف بدست آورده‌اند. مهندسان آمریکایی موفق شده اند با استفاده از شیوه های نوین فناوری و نیز مدیریت مالی و بازرگانی بهتر، از هزینه های تولید نفت شیل به شدت بکاهند. امری که به معنی کاهش وابستگی آمریکا به خرید نفت خارجی و همچنین استفاده کانادا و دیگر کشورهای دارای نفت شیل از این توان و در نتیجه در دست گرفتن قیمت نفت خام در بازارهای جهانی است.

طی چند ماه اخیر چند نمودار جالب از شرکت‌های خدمات مشاور انرژی در خصوص بهره‌وری نفت شیل انتشار یافت که این نمودارها نشان دهنده چگونگی تأثیر چشمگیر تکنولوژی در سقوط هزینه‌های تولید نفت شیل آمریکا است. بر اساس شکل-1 در طی چند سال گذشته قیمت سربه‎سری سرچاهی برای تولیدکنندگان اصلی نفت شیل از متوسط 80 دلار به حدود 35 دلار در هر بشکه کاهش یافته که نشان دهنده کاهش 55 درصدی در این زمینه است.

در خصوص کاهش قیمت سربه‎سری تولید در میادین نفت شیل، میدان پرمین میدلند کاهش چشمگیری را در هزینه‎ها تجربه کرده است بطوری که قیمت تولید از 98 دلار در سال 2013 به 38 دلار در هر بشکه در سال 2016 رسیده است. همچنین بسته به میانگین پرداخت حق الامتیاز بیشتر، میزان کاهش در تولید و تفکیک نوع میدان هیدروکربنی، میدان ایگل فورد بیشترین قیمت سربه‎سری سرچاهی را در میان بازیگران عمده نفت شیل در سال 2016 تجربه کرده است.

عوامل متفاوتی در کاهش قیمت سربه‎سری سرچاهی بازیگران نفت شیل تأثیر گذار بوده است که از جمله آن به موارد ذیل می توان اشاره کرد:

تغییر در ساختار بهره وری یعنی ارتقاء عملکرد چاه که از طریق پیشرفت در تخمین بازیافت نهایی قابل اندازه گیری است.

ارتقای دستاوردهای بهره وری و سود که از طریق تأثیر در هزینه پایین حفاری و تکمیل چاه قابل اندازه گیری است.

عامل کاهش قیمت جهانی نفت خام.

به منظور درک بهتر تأثیر بهره‌وری به‌ویژه پیشرفت تکنولوژیک در عملیات حفاری در نمودار شماره-2 تعداد کل چاه های حفاری شده در هر ماه توسط هر دستگاه حفاری در سه ماه چهارم سال 2106 و سه ماه اول سال 2017 نشان داده شده است. بر اساس این اطلاعات بطور میانگین هر دستگاه حفاری در سال 2017 ماهانه 2 چاه افقی حفاری می کند که این موضوع بیان کننده سرعت در بروز رسانی فناوری‌های حفاری در کشور آمریکا به‎ویژه میدان‎های شیل است. این عدد در اکثر کشورهای دنیا بین 2 تا 10 حلقه چاه توسعه ای در سال به ازای هر دستگاه حفاری است.

سرعت تأثیرگذاری نفت شیل در بازار و توسعه مستمر بهره‎وری پاسخی کارآمد به تحقیقات یک دهه گذشته صنعت در خصوص افزایش منابع هیدروکربوری در مواجه با چالش های فنی، مناطق با هزینه تولید بالا بوده است. بر این اساس رقابتی سخت بین کشورهای تولید کننده نفت برای ارائه قراردادهای به اندازه کافی جذاب با شرایط مالیاتی مناسب برای جذب سرمایه گذاری های بیشتر به راه افتاده است. این موضوع در واقع یک تغییر ساختاری در کاهش قیمتهاست که در منحنی هزینه تولید نفتخام در شکل شماره-3 نشان داده شده است. در منحنی مذکور هزینه تولید به طور قابل ملاحظه‎ای از سال 2014 تا سال 2017 کاهش یافته است که نتیجه افزایش در بهره وری نفت شیل است. تغییر مذکور تولیدکنندگان با هزینه پایین اوپک را به سمت تمرکز بر سهم بازار، بالا بردن تولید نفت خام تا حد ممکن، استفاده از منابع داخلی یا ایجاد انگیزه برای فعالیت بیشتر شرکت‌های نفتی بین المللی از طریق ایجاد ساختارهای قراردادی جذابتر و یا اعمال رژیم های مالیاتی مناسبتر سوق داده است.

 در خصوص سایر نقاط جهان، کشورهای تولید کننده نفت خام باید برای جذب سرمایه، از طریق پایین آوردن قیمت و کاهش هزینه ها به منظور تبدیل شدن به یک رقیب جدی تلاش کنند و یا از طریق بازار معاملاتی و پایین آوردن نرخ مالیاتی به رقابت بپردازند.

تعادل جدید تا زمانی جوابگوست که دستیابی به سرمایه برای بازیگران نفت شیل آسان باشد. چنانچه بانک فدرال ایلات متحده ناگزیر باشد که در باره دسترسی آسان به اعتبار برای شرکت‎های نفتی فعال در میدان‎های شیل سخت گیری کند، باعث نیاز برای دستیابی به سود حاشیه بیشتر می شود و وضع موجود در گذشته بازمی گردد. در واقع دسترسی آسان به سرمایه ضرورت انقلاب شیل بود. بر همین اساس سرمایه بسیار زیاد، تولید بسیار زیاد و در نتیجه سقوط قیمت‎ها را در پی خواهد داشت و در واقع از کاهش هزینه‎ها می توان به عنوان انقلاب دوم یاد کرد.

تمامی موارد فوق الذکر بدین معنی است که برای کشور عربستان سعودی فقط گزینه‌های بد وجود دارد. کاهش تولید باعث افزایش قیمت و لاجرم تاخت و تاز نفت شیل در بازار و نتیجتاً کاهش سهم عربستان یا بازگشت شرایط گذشته یعنی قیمت های پایین نفت خام است و با این روند، سقوط درآمدهای عربستان سعودی و ایجاد بحران بودجه برای این کشور محتمل است. با توجه به اطلاعات ارائه شده، به نظر می‌رسد ادامه این روند عربستان سعودی را از نقش یک کشور تأثیر گذار بر قیمت جهانی نفت خام منحصراً به مدیر ذخایر نفتی تبدیل می کند.

بر اساس آخرین گزارشات اداره اطلاعات انرژی آمریکا تولید نفت آمریکا برای 10 هفته متوالی از 17 هزار بشکه تا 9 میلیون و 253 هزار بشکه در روز تا پایان هفته دهم یعنی 14 آوریل افزایش یافته است. از طرف دیگر با کاهش تولید نفت اوپک و سایر تولیدکنندگان و با افزایش تولید آمریکا بازار به تعادل می رسد و این موضوع بدین معنی است که آمریکا سهم خود را به آرامی در بازار افزایش می دهد.

بر اساس شکل شماره-4 صادرات نفت آمریکا به سایر نقاط جهان به جز کانادا در پنج ماه اول سال 2016 حدود 501 هزار بشکه به 16 کشور بوده است در حالیکه در سال 2015 کل صادرات نفت خام آمریکا 43 هزار بشکه در روز به 10 کشور جهان بوده است.

تغییرات اخیر در استراتژی عربستان سعودی یعنی تغییر از اهداف سهم بازار به حمایت برای حفظ قیمت نفت خام حدود 50 دلار به منظور فروش بهتر سهام آرامکو موجب تسریع در بازگشت و افزایش تولیدکنندگان نفت شیل شده است. همچنین با ادامه افزایش تعداد دستگاه های حفاری در میدان‎های نفت شیل آمریکا، روند افزایشی تولید نفت خام آمریکا نیز طی ماه های آتی تسریع می شود.

بر اساس مطالب فوق به نظر می رسد در سال‌های آتی صنعت نفت جهان با روند تغییرات اساسی ذیل روبرو شود:

بدون شک منابع نامتعارف نقش مهمی در عرضه نفت خام و گاز بازی خواهند کرد.

عربستان به ادامه سیاست‌های خود در اوپک در خصوص از دست رفتن تاثیر اوپک بر قیمت نفت خام در مقابله با تولید کنندگان نفت شیل ادامه خواهد داد.

جریان تولید نفت خام با یک تغییر اساسی مواجه خواهد شد. صادرات نفت مسیر خود را از خاورمیانه به سمت کشورهای آسیایی به جای ایالات متحده و اتحادیه اروپا تغییر خواهد داد.

قیمت میانگین 50 دلار در هر بشکه به جای 100 دلار در هر بشکه، قیمت جدید نفت خام خواهد بود. قیمت جدید نفت بر همین روال باید باقی بماند. حفظ سهم بازار نفت در جهان در حال رشد مصرف انرژی یکی از دلایل اصلی آن است.

سرمایه گذاری در بخش اکتشاف و تولید از منابع نامتعارف ادامه خواهد یافت و بیشتر نیز خواهد شد تا ارزش منابع نامتعارف در دنیای انرژی برای سایر تولیدکنندگان نفت قابل درک شود.

                                                                                                 تحلیلگر حوزه انرژی
                                                                                                  عبدالصمد رحمتی