به گزارش شانا، شهر تهران چند سالی است با پدیده وارونگی هوا در زمستان و به تبع آن آلودگی هایی در سطح هشدار و اضطرار مواجه است. آلودگی هوا این روزها به حدی است که در برخی از روزها کمیته اضطرار آلودگی هوا، مهد کودک ها و مدارس را تعطیل اعلام می کند و البته در هفته های گذشته تعطیلی مدارس به ارومیه، اراک، اصفهان و تبریز و برخی دیگر از شهرهای کشور هم رسید.

در تهران دست کم 4 میلیون خودرو و بیش از 3.5 میلیون موتورسیکلت تردد دارد و همین امر یکی از علل اصلی آلودگی هوا اعلام شده است.
مهمترین گازهای آلاینده محیط زیست که عمدتاً از طریق خودروها به محیط ساطع می شوند عبارتند از:
الف ) منوکسید کربن
گاز منوکسید کربن ، بیرنگ ، بی مزه و بی بو است و در شرایط عادی از لحاظ شیمیایی بی اثر و طول عمر متوسط آن در اتمسفر حدود ٢,٥ ماه است. غلظت منوکسید کربن در نواحی متراکم شهری که ترافیک سنگین و حرکت خودروها کند است، به میزان قابل توجهی افزایش می یابد. در غلظتهای زیاد منو کسید کربن، به علت تمایل زیاد به جذب هموگلوبین می تواند در متابولیسم تنفسی انسان بطور جدی اختلال ایجاد نماید.
ب) اکسیدهای گوگرد
این اکسیدها شامل ٦ ترکیب مختلف گازی هستند: منوکسید سولفور، دی اکسید سولفور، تری اکسید سولفور، تترا اکسید سولفور، هگزا اکسید سولفور و هپتو اکسید سولفور.
در مطالعه آلودگی هوا، دی اکسید سولفور و تری اکسید سولفور حائز بیشترین اهمیت است. با توجه به پایداری نسبی SO2در اتمسفر این گاز می تواند به عنوان یک عامل اکسید کننده و یا احیا کننده وارد عمل شود. SO2 که با سایر اجزای موجود در اتمسفر به شکل فتوشیمیایی یا کاتالیستی وارد واکنش می شود، می تواند قطرات اسید سولفوریک ( H2SO4 ) و نمکهای اسید سولفوریک را تولید کند.
ج) اکسیدهای نیتروژن
این اکسیدها شامل منوکسیدنیتروژن، دی اکسیدنیتروژن، نیترواکسید، نیتروژن تترا اکسید و نیتروژن پنتواکسید هستند. دو گاز مهمی که در آلودگی هوا مهم اند عبارتند از: اکسید نیتریک و دی اکسید نیتروژن، دی اکسید نیتروژن که از هوا سنگین تر و در آب محلول است و در آب تشکیل اسید نیتریک و یا اسید نیترو می دهد. اسید نیتریک و اسید نیترو در اثر بارندگی به سطح زمین سقوط کرده یا با آمونیاک موجود در اتمسفر ترکیب شده و آمونیم نیترات بوجود می آورد.

همانگونه که ملاحظه می شود، گازهای حاصل از سوخت خودروها یکی از مهمترین منابع آلوده کننده محیط زیست به شمار می آیند. اگزوز خودروها و آلاینده های صنعتی موجب گسترش گازهای نیتروژن مونوکسید و نیتروژن دی اکسید همچنین ترکیبهای آلی فرار می شوند. گازهای نیتروژنی به همراه ترکیبات آلی فرار هم به نوبه خود با انجام واکنش شیمیایی با اکسیژن در طی یک روز آفتابی و خشک- که معمولاً اواسط تابستان یا اوایل پاییز است- موجب تشکیل اوزون تروپوسفری می شوند. این اتفاق در بعدازظهرها به اوج خود می رسد و در اوایل غروب و ابتدای شب کمتر دیده شده است.

اوزون تروپوسفری برای کودکان، افراد مبتلا به بیماریهای ریوی (آسم) و افرادی که مجبور به فعالیت در محیط های باز هستند، بسیار خطرناک است و تخریب بافت ریه و کاهش فعالیت آن از جمله این اثرات است.

تلاشهای بسیار زیادی طی سالهای اخیر برای کاهش این آلاینده ها مخصوصاً گازهای نیتروژنی صورت گرفته است. مهمترین فعالیت انجام شده در این خصوص استفاده از مبدل های کاتالیستی یا Catalyst Converter است که تاریخچه قانونی شدن استفاده از آن به سال 1970 میلادی باز می گردد. در این سال آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا ( EPA ) مقررات سختی را برای استفاده اجباری خودرو سازان از مبدلهای کاتالیزوری وضع کرد و امروز بیش از 44 سال از آن تاریخ می گذرد!.

این روزها بحث های زیادی برای پیدا کردن مقصر آلودگی هوا در ایران مطرح شده است. اما حدود 44 سال پیش از این، آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا به این مسئله بسیار پیچیده پاسخ داده و به نظر می رسد ما ایرانیان هم بهتر است از همان راه حل استفاده کنیم و خود را بیشتر از این درگیر فرمولهای پیچیده حل مشکلات سخت نکنیم!.
نتیجه ای که دانشمندان علوم شیمی و محیط زیست، مکانیک و خودروسازی جهان درمورد کاهش آلاینده های خروجی از اگزوز خودروها حاصل کرده اند این است که با تغییر در موتور خودرو نمی توان به استانداردهای کنونی و کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ دست یافت، بلکه باید موتور خودرو را بدون توجه به آلاینده های تولیدی طراحی کرد و سپس با کمک کاتالیست ها، گازهای خروجی را به استانداردهای آلودگی رساند.
نصب مبدل های کاتالیزوری در اگزوز خودروها، گازهای آلاینده در اگزوز را تصفیه کرده و از افزایش آلودگی هوا به طور چشمگیری جلوگیری می کند.

در بیشتر واکنش ها در مبدل کاتالیستی خودرو، اکسیدهای نیتروژن به نیتروژن که گازی بی اثر است و همچنین هیدروکربنهای نسوخته و منواکسیدکربن به آب و دی اکسید کربن که اثر چندانی بر محیط زیست ندارند و برای آن بی خطر است تبدیل می شوند.
قانون استفاده اجباری از مبدل های کاتالیزوری در کشورهای توسعه یافته به سالهای 1970 میلادی باز می گردد و مشخص نیست که چرا این قانون تا سال 2003 در ایران جدی گرفته نشده است. البته بعد از 10 سال که از اجرای این قانون در ایران می گذرد، هنوز هم بیش از 3 میلیون خودرو در داخل وجود دارد که از مبدل کاتالیستی استفاده نمی کنند. بیشتر آن خودروهایی هم که دارای مبدل کاتالیستی هستند به دلیل اتمام تاریخ مصرف کاتالیست و عدم تعویض آن، کارایی لازم را ندارند و به همین دلیل با شدت بیشتر به آلودگی هوا می افزایند.

این در حالی است که مبدل کاتالیستی قادر است حدود ٩٥ تا ٩٩ درصد گازهای خروجی از اگزوز خودرو را به گازهای بی خطر برای محیط زیست تبدیل کند. مبدل کاتالیستی اگزوز خودرو که بین موتور و انباری اگزوز خودرو نصب می شود، گازهای آلاینده خروجی از اگزوز خودرو را به ترکیبات ناآلاینده و بی ضرر برای محیط زیست تبدیل کرده و کاهش بسیار زیاد آلاینده های حاصل از احتراق سوخت را سبب می شود.

مبدل های کاتالیستی عمر موثرشان تنها 2 تا 3 سال یا حدود 80 تا 100 هزار کیلومتر پیمایش است. آلودگی یک خودرو که مبدل کاتالیستی اش خراب شده و یا عمرش به پایان رسیده 5 تا 10 برابر خودروی نو و استاندارد مبدل دار است.

وحید نوروزی مشاور معاون شهردار تهران در امور محیط زیست در 29 آبان 91 گفته است: "بالغ بر 80 درصد آلودگی فعلی هوای تهران که ناشی ازمنابع متحرک است را خودروهای ماقبل سال 82 تولید می کنند. در پایتخت حدود 3.5 میلیون خودرو در حال تردد است که حدود دو میلیون از آنها، دارای مبدل کاتالیستی مناسب نیستند. در عین حال با توجه به اینکه این خودروها 8 برابر خودروهایی که دارای مبدل کاتالیستی هستند تولید آلودگی می کنند، می توانیم بگوییم این تعداد به اندازه تردد 16 میلیون خودرو، تولید آلودگی دارند".

وی با تاکید بر اینکه قطعه کاتالیست باید پس از 80 هزار کیلومتر پیمایش تعویض شود، تصریح کرده است: "متاسفانه این قطعه در بازار و نمایندگی های پس از فروش وجود ندارد و اگر هم هست دارندگان خودرو به دلیل هزینه بالای تعویض اقدام به تعویض قطعه نمی کنند. بنابراین نداشتن قطعه کاتالیست سبب شده آلودگی هوای تهران بیش از حد استاندارد باشد".

اهتمام خودورسازان و مصرف کنندگان محصولات آنها به همین راه حل ساده می تواند تا 90 درصد آلاینده های خروجی از اگزوز اتومبیل ها را کاهش دهد. این موضوعی است که می تواند شهر تهران را در مدت کوتاهی دست کم از خفگی نجات داده و زمینه ای فراهم کند تا با اجرای طرح های مکمل فکری اساسی برای کاهش آلودگی هوای پایتخت کرد.