به گزارش شانا، سازمان همکاری های اقتصادی (اکو)، یک سازمان بین دولتی و منطقه ای به شمار می آید، این سازمان نخست با عنوان همکاری های منطقه ای برای توسعه (آر سی دی) به منظور ارتقای توسعه اجتماعی -اقتصادی پایدار کشورهای عضو در سال 1964 میلادی با مشارکت ایران، پاکستان و ترکیه تاسیس شد.

سرانجام در سال 1985 میلادی این سازمان اکو نام گرفت و در سال 1992 کشورهای افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان به اکو پیوستند.

منطقه ای که کشورهای سازمان اکو در آن قرار گرفته است، از لحاظ بازرگانی چشم انداز بسیار روشنی دارد و این سازمان با وجود نو پا بودن، به یکی از سازمان های پر رونق منطقه ای تبدیل شده است.

منطقه اکو از لحاظ زیرساخت ها با کمبودهایی رو به رو ست و در نظر دارد با استفاده از منابع موجود به توسعه منطقه ای کمک کند.

اعضای اکو ظرف 20 سال گذشته به منظور شتاب بخشیدن به روند توسعه منطقه ای، در زمینه های مختلف با یکدیگر همکاری داشته اند؛ این کشورها به کمک اشتراک های فرهنگی و تاریخی توانسته اند با استفاده از همکاری های تجاری، امیدها برای دستیابی به اهداف توسعه ای خود را افزایش دهند.

سازمان اکو برای تحقق اهداف خود در زمینه توسعه منطقه ای، پروژه های زیادی در دست دارد که همکاری در بخش های انرژی، کشاورزی، بازرگانی، حمل و نقل و مبارزه با مواد مخدر را در اولویت ها قرار داده است.

اهداف اصلی ایجاد سازمان اکو:

• توسعه اقتصادی پایدار کشورهای عضو که باید به وسیله حذف موانع فراروی ارتقای همکاری های تجاری منطقه ای فراهم شود. اکو در نظر دارد سهم خود در رشد تجارت جهانی را افزایش دهد و به تدریج اقتصاد کشورهای عضو را با اقتصاد جهانی همگام سازد.

• توسعه حمل و نقل ارتباطات، زیرساخت هایی مانند ارتباط میان کشورهای عضو و اعضا با جهان خارج
• آزادسازی اقتصاد و خصوصی سازی
• استفاده از ظرفیت ها و منابع موجود در کشورهای عضو اکو
• استفاده موثر از  ظرفیت بخش های کشاورزی و صنعتی منطقه
• همکاری های منطقه ای برای مبارزه با مواد مخدر، همکاری های زیست محیطی و تقویت روابط فرهنگی و تاریخی در میان کشورهای عضو اکو

• همکاری های متقابل با سازمان های  منطقه ای و بین المللی مختلف

همکاری های حوزه انرژی و نفت کشورهای عضو اکو

کشورهای عضو اکو در یک منطقه بسیار راهبردی و غنی از لحاظ منابع انرژی، نفت و گاز و مواد معدنی واقع شده است. برآوردها نشان می دهد حدود یک سوم منابع جهانی انرژی در این منطقه واقع شده است، کشورهای حوزه دریای خزر به دلیل حضور در منطقه ای غنی از ذخایر نفت و گاز دارای اهمیتی ویژه هستند.

جمهوری اسلامی ایران، یکی از دارندگان بزرگ ذخایر نفت و گاز جهان و یکی از اعضای موسس و کلیدی سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) از وزنه های سنگین اکو در حوزه نفت و انرژی به شمار می آید.

قزاقستان، بزرگ ترین ذخایر قابل برداشت نفت خام و گاز طبیعی را در حوزه خزر دارد، ترکمنستان در میان 12 کشور دارای ذخایر بزرگ گاز جهان قرار گرفته است، ازبکستان هشتمین تولید کننده گاز جهان و یکی از تولید کنندگان مهم نفت به شمار می آید.

تاجیکستان و قرقیزستان دارای ذخایر بزرگ هیدرو الکتریکی هستند، اگر چه پاکستان، افغانستان و ترکیه ذخایر قابل توجه نفت و گاز ندارند اما موقعیت جغرافیایی آنها سبب شده به دروازه های مهم ترانزیت انرژی جهان تبدیل شوند.

10 کشور عضو  اکو در بخش های مرکزی، غربی و جنوب آسیا واقع شده اند، این کشورها در کنار یکدیگر منطقه بزرگی را تشکیل می دهند که یکی از مراکز رشد سریع تقاضای انرژی و جمعی از منابع مختلف انرژی را شامل می شود.

همکاری در بخش انرژی، از سه اولویت مهم حوزه همکاری های اقتصادی اکو در چارچوب فعالیت های اعضای این سازمان به شمار می آید؛ هم اکنون توجه زیادی به افزایش تجارت انرژی در منطقه اکو و کشورهای همسایه وجود دارد که این  شرایط می تواند به نفع تمام کشورهای عضو باشد.

اهداف گسترده ای برای همکاری های انرژی در منطقه اکو وجود دارد که به تدوین سیاست ها و دنبال کردن اهداف ارتقای همکاری های توسعه ای در منطقه می پردازد.

نخستین نشست وزیران انرژی و نفت کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی اکو نوامبر سال 2000 میلادی در اسلام آباد، پایتخت پاکستان برگزار شد. وزیران انرژی و نفت کشورهای عضو اکو در نشست اسلام آباد، یک برنامه پنج ساله (2001-2005) برای همکاری ها در حوزه نفت و انرژی تصویب کردند.

اهداف ویژه برنامه 2001 تا 2005 همکارهای حوزه انرژی و نفت اکو به شرح زیر بود:

• هماهنگی، شتاب بخشی و بهبود اجرای برنامه های همکاری راهبردی انرژی موجود

• توسعه و ترویج راه ها و ابزارهای گسترش توسعه پایدار و استفاده بهینه از  منابع انرژی بومی (فسیلی و غیر فسیلی) برای استفاده در حمل و نقل و تولید برق

• تقویت موسسه های منطقه ای موجود و مرتبط با  فعالیت های انرژی از طریق امکانات موجود و تشکیل  شبکه های  آموزش، تحقیق و توسعه برای کشورهای عضو اکو

• ایجاد چارچوبی برای تدوین سیاست های مرتبط انرژی و تشویق تبادل منظم اطلاعات در زمینه تدوین و اجرا

• همگام سازی فعالیت های انرژی اکو به و حرکت به سوی اهداف از پیش تعیین شده

• ارتقای همکاری های پایدار و همکاری های داخلی در میان کشورهای عضو اکو برای بررسی مسائل و دغدغه های مشترک اعضا در حوزه انرژی

دومین نشست وزیران انرژی و نفت کشورهای عضو اکو اکتبر 2010 میلادی در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان برگزار شد؛ در این نشست، وزیران انرژی و نفت اکو برنامه پنج ساله جدید (2011-2015) همکاری های حوزه انرژی و نفت را تدوین کردند و برنامه جدید همکاری های انرژی و نفت اکو با هدف ایجاد بازار انرژی و نفت و گاز در منطقه کشورهای عضو اکو تدوین شد.

اجرای برنامه 2011 تا 2015 نیازمند راهکاری جدید برای همکاری های اعضای اکو در حوزه انرژی است و می تواند به ایجاد یک چارچوب انرژی منطقه ای کمک کند. این چارچوب می تواند به توسعه یک راهبرد جدید برای ساخت همبستگی انرژی میان کشورهای عضو کمک کند، چنین سیاستی ممکن است بر پایه های زیر طراحی شود:

- حمایت از سرمایه گذاری های خارجی و مقابله با تهدیدهای کلیدی غیر تجاری

- شرایط غیر تبعیض آمیز در تجارت مواد انرژی، محصولات و تجهیزات حوزه انرژی مطابق با قوانین و استاندارد های بین المللی و مقررات برای تضمین ترانزیت مرزی انرژی به وسیله خطوط لوله، شبکه ها و دیگر ابزارهای حمل و نقل

- حل و فصل اختلاف ها میان کشورهای شرکت کننده و در بخش سرمایه گذاری رفع اختلاف ها میان سرمایه گذاران و کشورهای میزبان

- ارتقای بهینه سازی مصرف انرژی و تلاش برای کاستن از اثرهای مخرب زیست محیطی در پروژه های تولید و همچنین مصرف انرژی

در کنار تدوین دو برنامه چهار ساله 2001 تا 2005 و 2011 تا 2015 در حوزه همکاری های انرژی و نفت، نشست ها و کارگاه های آموزشی بسیاری درباره حفاظت از منابع انرژی و بهینه سازی مصرف، تجارت انرژی منطقه ای، منابع انرژی های نو، توسعه نیروگاه های برق آبی و مدیریت پالایشگاه های نفت و فرآورده های نفتی برگزار شده است.

 کشورهای عضو اکو از سال 1997 میلادی در حوزه های زیر با یکدیگر همکاری داشته اند:

•  برق و نیرو- برگزاری نشست های گروه متشکل از هفت کارشناس ویژه در حوزه نیرو و برق (STETG)

• تجارت انرژی – تشکیل کارگاه آموزشی اکو درباره تجارت راهبردی منطقه ای نیرو با همکاری مالی اینتر امریکن دیولوپمنت بانک (IDB) و برگزاری دو کارگاه آموزشی مشترک اکو و بانک جهانی درباره تجارت انرژی در منطقه اکو (سال های 2005 و 2008)

•  حفاظت از منابع و بهینه سازی مصرف انرژی- تشکیل کارگاه آموزشی و نشست کمیته ای از کارشناسان برای آماده سازی رئوس مطالب و روش های  حفاظت از منابع انرژی در کشورهای اکو (سال 2011 میلادی) و برگزاری 10 واحد آموزش عملی درباره بهینه سازی مصرف انرژی (از  سال 2002 و برگزاری سالانه)

•  منابع انرژی های نو و جایگزین- برگزاری دو کارگاه آموزشی (در سال های 2004 و 2010) و نشست گروه کارشناسی (سال 2011)

• مسیرهای خطوط لوله نفت و گاز کشورهای عضو اکو- برگزاری چهار نشست کارشناسی در سطح بالا  ( از سال 1998 تا سال 2005) و تشکیل یک کارگاه آموزشی ( در سال 2005)

•  پالایشگاه های نفتی و گازی و فرآورده ها- برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی

•  توسعه منابع انرژی و بررسی اثرهای زیست محیطی- برگزاری دو نشست کارشناسی ( در سال های 1994 و 2004) و کارگاه آموزشی (سال 2011)

•  توسعه نیروگاه های برق آبی- برگزاری کارگاه آموزشی درباره توسعه نیروگاه های برق آبی (در سال 2009)

•  زغال سنگ- برگزاری کارگاه آموزشی درباره استفاده از فناوری کاستن از آلودگی های سوخت زغال سنگ (در سال 2011)

• کارگاه آموزشی اکو و سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) درباره بازارهای بین المللی نفت و گاز

 تحولات حوزه انرژی و نفت اکو ظرف سال های گذشته

•  برنامه جدید همکاری های حوزه نفت و انرژی (2011 تا 2015) که به عنوان دستورالعملی محوری برای همکاری های میان کشورهای عضو اکو در ظرف پنج سال از سال 2011 در دومین نشست وزیران انرژی و نفت اکو در تاجیکستان به تصویب رسید.

•  برگزاری کارگاه های آموزشی و نشست های تصمیم سازی که در حوزه های زیر صورت گرفته است:

1.  بازارهای بین المللی نفت و گاز

2. صنایع پالایشی

3. منایع انرژی های نو

4. فناوری کاستن از آلودگی های سوخت زغال سنگ

5.  تشکیل گروه های کارشناسی سطح بالا

6.  توسعه نیروگاه های برق آبی

7.  محیط زیست و تنوع زیستی

8.  تکمیل مطالعه امکان سنجی روی ایجاد پایگاه داده های علوم زمین

9. برنامه اجرایی همکاری های زیست محیطی و گرمایش جهانی زمین (از سال های 2011 تا 2015) به علاوه یک پروفایل پروژه اجرای برنامه که در نشست وزارتی محیط زیست در سال 2011 در تهران برگزار شد.

10.  تاسیس موسسه علوم زیست محیطی و فناوری (ECO-IEST) در فوریه 2011  بر اساس پروژه ای در کرج در استان البرز، ایران.

11.  مطالعه امکان سنجی درباره توسعه و هماهنگ سازی استاندارهای زیست محیطی در منطقه اکو که در حال اجراست.

با وجود همه تلاش های کشورهای عضو اکو در حوزه انرژی به نظر می رسد وجود ذخایر عظیم نفت و گاز جهان در این منطقه و پتانسیل بالای کشورهای عضو برای بهره برداری از آن، نشست سوم وزیران انرژی عضو اکو می تواند به بهبود سطح روابط کشورهای عضو در حوزه مهم انرژی و همچنین تبیین سیاست های مناسب در این بخش کمک کند.

گزارش: امیر دشتی