به گزارش شانا، ایران با 33.6 تریلیون متر مکعب ذخایر گازی اثبات شده، از نظر ذخایر گازی رتبه نخست را در جهان دارا است. با این حال، به دلیل گسترش و تنوع مصرف گاز طبیعی به عنوان یک حامل انرژی فراوان و ارزان و همچنین  تعادل نداشتن عرضه و تقاضای گاز طبیعی در فصول سرد، برنامه ریزی برای افزایش ذخایر استراتژیک در کشور ضروری به نظر می رسد.

با توجه به این که از منظر فنی امکان ایجاد تغییرات گسترده در تولید گاز طبیعی ماههای مختلف سال همگام با تغییرات گسترده تقاضا وجود ندارد، ناگزیر برای تأمین پایدار تقاضای مصرف باید یکی از 3 راه زیر انتخاب شود:

- تولید به میزان حداکثر نیاز در کل مدت سال و صادرات مازاد

- تولید به میزان حداقل نیاز در کل مدت سال و تأمین مابقی از طریق واردات

- تولید در حد میانگین و ذخیره سازی مازاد تولید در فصول گرم سال جهت تأمین اوج مصرف (فصل سرد)

بدیهی است دو روش نخست نه تنها از منظر زیرساختهای فنی در شرایط کنونی امکان پذیر نیست، بلکه حتی عقلانی نیز به نظر نمی رسد. زیرا تولید با حداکثر ظرفیت نیازمند سرمایه گذاری سنگین بوده و روش دوم نیز وابستگی شدیدی برای کشور به بار خواهد آورد.

در نقطه مقابل، اتخاذ راهکار سوم علاوه بر آن که دو معضل فوق را ندارد، باعث می شود گاز طبیعی که در فصول گرم سال همگام با کاهش تقاضا ذخیره شده و در فصول سرد سال مورد استفاده قرار گیرد.

مکانیزم ذخیره سازی به این صورت است که در زمستان در صورت کافی نبودن میزان گاز مورد نیاز مصرف کنندگان، ابتدا گاز ذخیره شده در مخازن زیر زمینی به شبکه هدایت میشود؛ چنانچه هوا سردتر شود یا مصرف بالا رود از گاز طبیعی مایع و در سرد ترین اوقات علاوه بر استفاده از گاز مخازن یادشده مخلوط پروپان و هوا را به شبکه گاز طبیعی وارد میکنند.

این ذخایر استراتژیک نقش مهمی در برقراری توازن لازم میان عرضه و تقاضای داخلی در فصول مختلف سال، همچنین اجرای بموقع تعهدات بین المللی صادرات گاز بر عهده دارند.

مقدار گاز تأمین شده توسط ساختگاههای ذخیره سازی می تواند تا بیش از 50 درصد گاز مصرفی باشد. بنابراین با حذف ریسک و خطرات کمبود عرضه (بروز اشکالات فنی در سیستم انتقال)، نوسانات بازار و اختلالات اقتصادی (افزایش قیمت گاز) را نیز می توان کنترل کرد، از این رو با این روش علاوه برکاهش هزینه های شبکه توزیع گاز، هزینه های ناشی از افزایش قیمت گاز (واردات گاز) نیز کنترل می شود.

در فرایند ذخیره سازی گاز طبیعی، مازاد گاز طبیعی تابستان در یک محیط متخلخل زیر زمینی دارای پوش سنگ مناسب تزریق می شود تا جوابگوی بار مصرف بالا در فصول سرد و پر مصرف سال باشد.

این مخازن معمولا در نزدیکی بازار مصرف نهایی قرار دارند تا قادر به جبران سریع کمبود گاز در مواقع نیاز باشند. همچنین ذخیره سازی گاز طبیعی، جریان گاز را در زمان وقوع هرگونه حادثه یا مشکل در شبکه انتقال و توزیع و تولید گاز تامین می کند.

معمولا برای ذخیره زیرزمینی گاز طبیعی سه نوع اصلی مخزن وجود دارد که عبارتند از: ذخیره در مخازن نفت و گاز تخلیه شده، ذخیره در سفره های آب زیر زمینی و ذخیره در گنبدهای نمکی.

مخازن نفت و گاز تخلیه شده معمولا حجم ذخیره سازی بیشتری در اختیار دارند، در حالی که گنبد های نمکی از بیشترین میزان تحویل به ازای حجم ذخیره برخوردارند.

ذخیره سازی زیر زمینی گاز طبیعی در ایران به عنوان یک منبع استراتژیک ذخیره انرژی برای مواقع خاص (فصول پر مصرف، وجود اشکال در شبکه سراسری گاز، ...) یک موضوع حیاتی است. این امر در مناطق سردسیر، پرجمعیت و قطبهای صنعتی کشور اهمیت مضاعف پیدا می کند.

این مناطق به طور عمده در مرکز، شمال غرب، شمال و شمال شرق کشور واقع شده اند. از این رو، پروژه های ذخیره سازی گاز به طور عمده در این نواحی متمرکز است.

در حوزه ایران مرکزی، تاکنون تعدادی تاقدیس شناسایی و حفر شده که شامل البرز، سراجه، تراز نایین، سرخه، یورتشا، تلخه، سیاه کوه، معلمان، آران، شوریجه، فخره و زواره است. از این میان، تاقدیسهای البرز و سراجه دارای پتانسیل هیدروکربوری تشخیص داده شده اند. همچنین، مخزن یورتشا یک سفره آب فعال است.

مدیرعامل شرکت ذخیره سازی گاز طبیعی در 15 فروردین ماه امسال، با اشاره به تبدیل ایران به یکی از بزرگترین کشورهای ذخیره کننده گاز در مخازن زیر زمینی، از افزایش روزانه ۲۰ میلیون مترمکعبی ظرفیت پالایش گاز با بهره برداری از طرح ذخیره سازی شوریجه خراسان خبر داد.

مسعود سامی وند درباره وضع طرحهای ذخیره سازی گاز طبیعی ایران با اشاره به طراحی، ساخت، نصب، راه اندازی و بهره برداری از دو مجتمع ذخیره سازی سراجه و شوریجه گفت: با راه اندازی دومین طرح ذخیره سازی گاز ایران (شوریجه) در سال ۹۳، ایران به بزرگترین کشور ذخیره کننده گاز خاورمیانه و یکی از پنج کشور بزرگ دارنده مخازن زیرزمینی برای ذخیره سازی گاز طبیعی بدل می شود.

زمستان پارسال روزانه ۹ تا ۱۰ میلیون مترمکعب گاز از طرح ذخیره سازی سراجه قم در پیک مصرف برداشت و به شبکه سراسری تزریق شد. با راه اندازی و بهره برداری کامل از دومین طرح ذخیره سازی گاز ایران در منطقه شوریجه خراسان رضوی، حجم برداشت گاز از مخازن زیر زمینی به حدود ۳۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش می یابد.

در حال حاضر ارزیابی ۲۲۰ مخزن برای ذخیره سازی گاز در کشور در حال انجام است و در این راستا شناسایی و غربالگری میدانهای غرب ایران به منظور تبدیل به ذخائر گاز پایان یافته است. در این مطالعات، اطلاعات زیرزمینی و روزمینی 220 میدان آنالیز و ارزیابی شده و علاوه بر این هم اکنون مطالعات اکتشافی در ساختار نمکی نصر آباد در حال اجراست.

در شرایط فعلی طرح ذخیره سازی گاز سراجه قم، شوریجه خراسان، گنبدهای نمکی کاشان، یورتشای ورامین، احمدی شیراز، قزل تپه گنبد کاوس، باباقیر، بانکول، ویزنهار ایلام از مهمترین پروژه های در دست اجرا و یا مطالعاتی به منظور ذخیره سازی گاز ایران است.

توسعه و سرمایه گذاری در مخازن زیرزمینی ذخیره سازی گاز طبیعی به عنوان بخشی از ذخایر استراتژیک می تواند در تامین بار مازاد انرژی مورد نیاز کشور در فصول پر مصرف، عمل به تعهدات بین المللی مطابق برنامه و تاثیر گذاری بیشتر ایران در بازارهای جهانی انرژی نقش مهمی ایفا کند.

منابع:

ماهنامه اکتشاف و تولید شماره 78
مجله مهندسی شیمی ایران - سال هشتم - شماره 40
سامانه مدیریت دانش وزارت صنعت، معدن و تجارت
مقاله " اهمیت ذخیره سازی گاز در ایران"، غلامعلی مهاجر، انجمن نفت ایران
مقاله " روشهای مختلف ذخیره سازی گاز برای استفاده در زمان اوج مصرف"، حمید گنجی، حسین رحیمی مفرد، کامبیز صدقیانی زاده، حسین بریجانیان، نخستین همایش ملی تخصصی گاز ایران، 8 و 9 آبان 1385، دانشگاه شیراز