ما وارث صنعتی هستیم که با زحمات بسیار زیاد و برپایه نیاز ملی به شکل بومی ایجاد شده و در بسیاری از موارد هم قابل رقابت در سطح جهانی است، البته این بخش، نیازمند پذیرش فنی و علمی در زمینه استانداردهای جهانی نیز هست.
این بخشی از صحبتهای فرزین انتصاریان، رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران در مورد صنعت نفت و گاز کشور است.
گفتگوی تفصیلی شانا، با رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران را در پی بخوانید:
جناب آقای انتصاریان ابتدای امر خود را معرفی کرده و شرح کوتاهی درباره انجمن مدیریت کیفیت ایران ارائه کنید.
من رئیس انجمن مدیریت کیفیت ایران و بنیانگذار گروه کارشناسان ایران و شرکتهای وابسته هستم که تعدادی از این شرکتها در امور بازرسی و مدیریت ریسک در زمینه نفت و گاز، فعالیت دارند.
انجمن مدیریت کیفیت یک نهاد غیرانتفاعی یا به عبارتی تشکل غیرانتفاعی است که توسط تعدادی از سازمانهای بزرگ و مهم کشور اعم از شرکتهای دولتی و خصوصی که تعدادی از آنها هم از سازمانهای وابسته به صنعت نفت هستند تشکیل شده است، از جمله تعدادی از پالایشگاهها، پتروشیمی‌ها و غیره که عضو این انجمن هستند.
این انجمن به عنوان یک تشکل زیرمجموعه اتاق بازرگانی ایران است که براساس اساسنامه خود به صورت غیرانتفاعی اداره می‌شود و تلاش می‌کند کیفیت را در سطوح مختلف کشور اعم از کلان (مثل بخشهای اقتصادی) و خرد و در سازمانهای تولیدی و خدماتی، اعم از دولتی و خصوصی ارتقا دهد و با توجه به این که کیفیت مقوله‌ای چند بعدی است، لزوما باید برای ارتقا به خوبی مدیریت شود.
به همین منظور انجمن مدیریت کیفیت ایران همانطور که از نامش مشخص است متمرکز است بر مدیریت کیفیت، این انجمن تاکنون در محورهای مختلف و در بخشها و صنایع متفاوت کشور، اقدامهای گسترده‌ای را در زمینه توسعه، ترویج و آموزش انجام داده است.
منظورتان از این که کیفیت مقوله‌ای چند بعدی است، چیست؟
برای شروع بحث شاید لازم باشد ابتدا تصویر یکسانی از کیفیت و ابعاد آن داشته باشیم، کیفیت در مفهوم ساده خود به معنای خوبی است، چیزی را که خوب است باکیفیت می دانیم و آنچه که بد است، بی‌کیفیت قلمداد می‌کنیم.
اگر ما بر روی کلمه خوب تمرکز کنیم، متوجه می‌شویم که یک چیز خوب زمانی است که برای کاری که می‌خواهیم انجام دهیم در مقابل هزینه و زمانی که برای آن پرداخت و صرف می‌کنیم مناسب باشد، بنابراین، کیفیت شامل ابعاد مختلفی است شامل: مرغوبیت، قیمت و سرعت دسترسی و دوام که تابعی از زمان است که این ابعاد در بستر خلاقیت و نوآوری مفهوم پیدا می‌کنند، بنابراین وظیفه اصلی سازمان این است که این ابعاد را در ارتباط با محصول و خدماتی که تولید و عرضه می‌شود مدیریت کند، این مفهوم مدیریت کیفیت است.
یکی از اقدامهایی که انجمن مدیریت کیفیت انجام داده طراحی مدل ارزیابی ملی کیفیت است که براساس آن، جایزه ملی کیفیت به عنوان تنها جایزه رسمی کشور که به تایید شورای عالی استاندارد رسیده است، و امسال در روز 18 آبانماه مصادف با روز جهانی و ملی کیفیت آیین پایانی دوازدهمین دوره جایزه ملی کیفیت برگزار خواهد شد.
کار مهم دیگری که انجام می‌دهیم، برگزاری کنفرانس مدیریت کیفیت است که در روزهای 16، 17 و 18 آبانماه در مرکز همایشهای صدا و سیما در 8 سالن به صورت موازی برگزار خواهد شد.
هدفی که در این کنفرانس دنبال می‌کنیم تدوین راهبرد ملی کیفیت در سطوح کلان کشوری، سطوح بخشی و سطوح صنایع و حوزه های مختلف تولیدی و خدماتی است، در این کنفرانس ما بیش از 20 سخنران خارجی و نزدیک 100 سخنران داخلی از استادان و متخصصان مختلف خواهیم داشت، پیشنهاد می‌کنم برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت این کنفرانس به آدرس www.qmconf.com مراجعه کنید.
با توجه به این که کنفرانس شما در زمینه راهبرد ملی کیفیت است در مورد راهبرد کیفیت در صنعت نفت ایران توضیحاتی بیان کنید.
من خوشحالم که شما به این موضوع اشاره کردید، بند 4 ماده (ث) قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت اشاره به همین موضوع دارد، ابتدا جا دارد که من از تدوین کنندگان این قانون تشکر ویژه‌ای داشته باشم، به این دلیل که شاید نخستین بار است که در متن قانون وظایف یک وزارتخانه به موضوع نظام جامع کیفیت کالا و خدمات، ارتقای کیفیت تولیدات و خدمات داخلی و غیره اشاره دارد و این بحثی است که ما سالها به دنبال آن بودیم و متاسفانه در قوانین و برنامه های توسعه‌ای به اندازه کافی به آن توجه نشده و یا اصلا به آن توجه نشده است.
متن کامل این بند به شرح زیر است:
تدوین نظام جامع کیفیت کالا و خدمات به منظور ارتقای کیفیت تولیدات و خدمات داخلی و اعمال سیاستهای حمایتی از بومی سازی و طراحی و ساخت تجهیزات و تاسیسات مورد نیاز صنعت نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشی با هماهنگی دستگاههای اجرایی ذیربط در داخل کشور.
این بند، تکالیف بسیار گسترده‌ای را برای وزارت نفت در زمینه توسعه کیفی ساخت تجهیزات صنعت نفت تعریف می‌کند.
در اینجا بد نیست که توضیحی در مورد صنعت و ساخت تجهیزات و تاسیسات نفت و بومی سازی آن ارائه کنم.
اگر ما به تاریخچه ساخت تجهیزات و تاسیسات صنایع نفت و گاز و پتروشیمی مراجعه کنیم می‌بینیم که این صنعت ابتدا توسط انگلیسیها در بیش از یکصدسال پیش در کشور ما ایجاد شد و کشورهای دیگر هم اگر سهمی داشتند، سهم محدودی بوده است، در بعد تکنولوژی تا قبل از انقلاب ایران، تکنولوژی ساخت تجهیزات صنعت نفت از قطعات و ماشین آلات گرفته تا سکوهای نفتی و پالایشگاهها و غیره، تقریبا به شکل انحصاری در اختیار آمریکا قرار داشته است و کشورهای دیگر از جمله کشورهای اروپایی سهمی بسیار جزئی در فناوری و تولید این تجهیزات داشتند، به عبارت دیگر قریب به تمامی تجهیزات و ماشین آلاتی که در صنعت نفت به کار می‌رفت به طور مستقیم و یا بعضا به طور غیر مستقیم توسط آمریکا ساخته می‌شد.
انقلاب ایران و بویژه تحریمهایی که از زمان قطع رابطه ایران و آمریکا ایجاد شد موجب اتفاق مهمی در دنیا در زمینه ساخت تجهیزات صنعت نفت که مورد تحریم آمریکا قرار گرفته بود شد، به این شکل که ایران برای ساخت پالایشگاهها و تعمیرات و نگهداری تجهیزات نفتی، اعم از تجهیزات بالادستی و پایین دستی نفت ناگزیر باید نیازهای خود را از کشورهای دیگر که عمدتا اروپایی بودند تامین می کرد، به عبارتی در بازار نفت و گاز ایران در محدوده ساخت و تجهیزات نفتی به روی اروپاییان گشوده شد و به همین دلیل ما رشد این صنعت را در اروپا دیدیم.
کشورهایی مثل آلمان و ایتالیا و انگلستان و فرانسه، در زمینه ساخت تجهیزات صنعت نفت بشدت رشد کردند و در فناوری هم سهیم شدند، اگر نگاهی به تجهیزات و تاسیسات نفتی که در آن زمان ساخته شده بیندازیم می‌بینیم که بسیاری از این تجهیزات توسط کشورهای اروپایی تامین شده است.
بعد از تحریمهایی که در جریان مباحث انرژی هسته‌ای اتفاق افتاد بازارهای ساخت صنایع نفت و گاز اروپا هم مورد تحریم قرار گرفت، به عبارتی ایران از استفاده از سازندگان اروپایی هم محروم شد، این موضوع باعث شد این بازار در اختیار کشورهای چین، کره و برخی کشورهای اروپایی قرار گیرد و اکنون شاهد آن هستیم که چین و کره جایگاه خاصی را در صنعت نفت ایران پیدا کرده‌اند و عملا توسعه فناوری صنعت نفت در مورد ساخت تجهیزات و تاسیسات نفت و حتی پروژه های بزرگ صنعتی کشور ما به چین واگذار شد و عملا موجب توسعه این صنعت در چین و غیره شده است.
در مرحله بعدی حتی دسترسی به تجهیزات چینی هم محدود شد به اضافه این که خود سازندگان ایرانی تجهیزات صنعت نفت هم به مرور دارای تجربیاتی شدند که عملا به این بازار وارد شدند، ورود ایران به این بازار محدود به ساخت تجهیزات و نصب تجهیزات صنعت نفت نبود، بلکه در جریان ساخت فازهای مختلف پارس جنوبی وظایف پیمانکاران اصلی که قبلا از کشورهای مختلف اروپایی بودند، به شرکتهای ایرانی منتقل شد و این شرکتها هم بنا به توصیه وزارت نفت تا حد زیادی از محصولات ساخت داخل استفاده کردند، ما اکنون شاهد هستیم که شرکتهایی همانند مپنا که در گذشته فعالیتشان تنها در زمینه صنعت برق و انرژی بود به شکل جدی وارد فعالیتهایی مربوط به ساخت تجهیزات صنعت نفت شده‌اند، همچنین شرکتهایی نظیر ایزوایکو و صدرا که در گذشته فعالیتشان در محدووده ساخت کشتی و صنایع دریایی بود به ساخت سکوهای تجهیزات نفتی روی آوردند.
در بخش خصوصی هم این صنعت شکل گرفته است و امروز ما شاهدیم که دو انجمنی که اعضای آنها سازندگان تجهیزات نفت هستند مجموعا شاید نزدیک به 1000 عضو دارند که بعضی از این اعضا دست اندرکار ساخت تجهیزات بسیار پیشرفته در صنعت نفت هستند، از جمله توربینهای گازی و تجهیزات حساس الکترونیک و بویلر و مخازن تحت فشار و ماشین آلات پیچیده‌ای که در صنعت نفت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ما در کشور در مورد کیفیت خودرو بسیار شنیده‌ایم، ممکن است در مورد کیفیت ساخت تجهیزات صنعت نفت توضیح بدهید؟
آنچه که در طول این مدت کوتاه که شاید عمر آن به 10 سال هم نرسد، اتفاق افتاده، این است که این صنعت بدون پشتوانه جدی علمی و فناوری از خارج کشور از ناحیه تخصصی خود در کشور رشد یافته است، به این معنا که بسیاری از این تجهیزات از طریق مهندسی معکوس ساخته شده‌اند و به طورطبیعی دسترسی به طراحی و محاسبات علمی و نقشه های اصلی آن وجود نداشته است و آزمایشهای منطبق با استانداردهای جهانی نیز در مورد آنها صورت نگرفته است.
با توجه به این که استانداردهای جاری در صنعت نفت، عمدتا استانداردهای آمریکایی API است و ما با توجه به این که صنعت نفتمان مورد تحریم آمریکا قرار دارد، دسترسی به این استانداردها و استفاده کردن از گواهینامه های مربوطه هم برای ما امکان پذیر نبوده است.
به هرحال ما اکنون وارث صنعتی هستیم که با زحمات بسیار زیاد و برپایه نیاز ملی به شکل بومی به وجود آمده و در بسیاری از موارد هم قابل رقابت در سطح جهانی است، منتها برای ادامه این بخش، در فضای پس از تحریم نیازمند پذیرش فنی و علمی و انطباق با استانداردهای جهانی است.
وضع این صنعت در فضای پساتحریم چه خواهد بود؟
با توجه به این که تحریمها در زمان نزدیکی برداشته می‌شوند، این صنعت از یک طرف دچار تهدید جدی خواهد شد و در مقابل آن با در نظر گرفتن این که صنایع نفت و گاز ما بزرگترین بازار برای این صنعت است و این که کشور ما در مرکز بازار مصرف ساخت تجهیزات و تاسیسات صنعت نفت قرار دارد، به این معنا که اغلب کشورهای همجوار ما خود تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز هستند ما به صورت بالقوه در این منطقه مزیت نسبی داریم و می‌توانیم نه تنها نیازهای کشورمان را تامین کنیم، بلکه این تجهیزات را به کشورهای دیگر هم صادر کنیم، باید توجه داشته باشیم که تجهیزات، صنایع نفت و گاز ارزش افزوده بالا و سودآوری بیشتری به نسبت صنایعی مثل خودرو و غیره دارند و حجم مالی در گردش برای این گونه صنایع بسیار بیشتر از صنایعی مشابه خودرو است، با توجه به این که صنعت نفت ما دارای سابقه بیش از 100 سال است، دانش بومی هم در این رشته بیشتر از صنایع دیگر وجود دارد، به راحتی می‌توان گفت که در صورت تمرکز بر این صنعت و رفع مشکلات فنی آن، رقابت در مقایسه با تولید خودرو و امثال آن برای ما محدودتر و موفقیت آسانتر است.
اینها مواردی است که از نظر راهبردی باید در محاسبات اقتصادی کشور به حساب آید و به عنوان یکی از محورهای اصلی در توسعه اقتصادی کشور منظور شده و در برنامه ششم توسعه که هم اکنون در حال تدوین است محاسبه شود، البته تهدید بسیار جدی هم در این خصوص وجود دارد که ما با بر طرف شدن تحریمهای صنعت نفت، برای ساخت تجهیزات جدید همچون توسعه پالایشگاهها و فازهای مختلف پارس جنوبی و غیره از کشورها و شرکتهای خارجی دعوت می‌کنیم و آنها در آینده متولی ساخت تجهیزات و تاسیسات خواهند بود و به طورطبیعی ملاک انتخاب تجهیزات و سازندگان آنها، استانداردها و روشهای مورد قبول آنها خواهد بود و چون صنعت بومی ما فاقد تاییدات و گواهینامه های بین‌المللی است حتی برای ورود به بازارهای خودمان هم با مشکلاتی مواجه خواهیم شد، این در حالی است که در دوران تحریم ما در این مورد مشکلی نداشتیم و وزارت نفت بدون در نظر گرفتن نیاز به این گواهینامه ها از آن تجهیزات استفاده می‌کرده است.
مسلما در مورد نگهداری و بهسازی تجهیزات جدید نیز وزارت نفت به همین سمت حرکت خواهد کرد و گواهینامه های مختلف مورد نیاز را ملاک پذیرش این قبیل تجهیزات قرار خواهد داد، در این مورد وزارت نفت نزدیک 2 سال است که به صورت جدی در این زمینه برنامه ریزی می‌کند و وزیر نفت هم دستور اکیدی برای تایید کیفیت 10 قلم کالاهای عمده‌ای که در صنعت نفت به کار می‌رود صادر کرده و دو معاونت در وزارت نفت نیز در این مورد فعال هستند.
اما رویکرد وزارت نفت به توسعه کیفی تجهیزات، انطباق با استانداردهایی است که در سالهای اخیر، وزارت نفت با ترجمه استانداردهای API با تغییراتی که در محتوای بعضی از این استانداردها داده است، این استانداردها در صنعت نفت IPS و صنعت گاز IGS شناخته می‌شوند،موضوع مهم در اینجا آن است که اگر هم استفاده از این استانداردها در محدوده صنعت نفت ما چندان مشکلی هم نداشته باشد ولی چنانچه ما بخواهیم این استانداردها را که در سطح بین‌المللی شناخته شده نیستند برای ساخت تاسیسات جدیدی که شرکتهای بزرگ بین‌المللی متولی آنها باشند تعمیم دهیم، ممکن است مورد تایید آنها نباشد.
علاوه بر آن، در کشورهای نفتخیز همسایه که عمدتا استانداردهای خارجی بویژه API مورد استناد است و برای تجهیزات و تاسیسات نفتی به کار می‌رود این استانداردها مورد قبول نخواهد بود.
دیدگاه سازندگان تجهیزات صنعت نفت در ایران به این مسائل چگونه است؟
قطعا این موضوعات برای تولیدکنندگان مواد و تجهیزات صنعت نفت بسیار با اهمیت است و نسبت به این مسائل حساس هستند، شکی نیست که سازندگان تجهیزات نفت نیازمند ارتقای سطح کیفیت محصولات خود هستند و بخشی از این ارتقا وابسته به انطباق محصولاتشان با استانداردهای مورد نیاز است و با توجه به این که فرایند انطباق هزینه بر است، نوع این استانداردها برای آنها بسیار حیاتی و تاثیرگذار بر آینده کسب و کار آنهاست، همچنین آنها باید سیستمهای مدیریت کیفیت و روشهای خاصی را برای تضمین کیفیت و ایمنی تولیدات در کارخانه خود بکار گیرند، از این رو انتخاب و استفاده از این استانداردها بسیار اهمیت خواهد داشت.
در زمینه مدیریت کیفیت نیز دو استانداردAPI-Q1 برای تجهیزات وPI-Q2 برای خدمات مورد نیاز صنعت نفت وجود دارد که مشابه و معادل آنها استاندارد ISO 29001 است که توسط سازمان استاندارد جهانی ISO تدوین شده است، در صنعت نفت ما کمتر تولید کننده‌ای گواهینامه انطباق با این استانداردها را دریافت کرده است.
پیشنهاد شما برای موفقیت پایدار این صنعت چیست؟
آنچه که من در این مورد پیشنهاد می‌کنم منطبق است بر آنچه در قانون وزارت نفت که در ابتدا ذکر کردم مطرح شده است.
ما نیازمند تدوین نظام جامع کیفیت کالا و خدمات به منظور ارتقای کیفیت هستیم و برای این کار راهبردی می‌خواهیم که همه موارد را در ابعاد ملی و بین‌المللی و در امور تولید و مصرف در داخل کشور و همچنین امور واردات و صادرات تجهیزات را با نگاه موفقیت پایدار در نظر گرفته باشد، ما امیدواریم با همکاری نزدیک وزارت نفت و سازمان ملی استاندارد و تشکلهای حرفه‌ای در این صنعت در اسرع وقت این راهبرد تهیه شود و مبنایی باشد برای توسعه ساخت تاسیسات و تجهیزات نفت نه تنها در کشور ما، بلکه در کشورهایی دیگر بویژه کشورهای نفتخیز همجوار که با ما در ارتباط هستند.
ما در کنفرانس بین‌المللی مدیریت کیفیت که در آبانماه برگزار خواهد شد پنل اختصاصی برای این موضوع خواهیم داشت و در این مورد بیشتر صحبت خواهیم کرد.
نظر شما