تقویت نهادهای میانجی اقتصاد دانش‌بنیان همچون مراکز نوآوری، زمینه ارتقای سطح نوآوری و فناوری شرکتهای دانش‌بنیان را فراهم می کند، با این گونه اقدامها می‌توانیم به طور روزافزون از اتکا و وابستگی کشور به بودجه های نفتی و خام‌فروشی جلوگیری کنیم، همچنین عملیاتی شدن این نوع سیاستها (تقویت نهادهای میانجی اقتصاد دانش‌بنیان) به معنای توانمند شدن شرکتهای خصوصی ایرانی در عرصه تجهیزات و فناوریهای مورد استفاده صنعت نفت خواهد بود که این موضوع دریچه جدیدی را به روی صنعت نفت و اقتصاد کشور باز خواهد کرد، در همین باره سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهوری در گفتگویی تفصیلی با شانا با ارزشمند خواندن اقدام وزارت نفت در به کار گیری توان و دانش مراکز دانشگاهی و پژوهشی در صنایع بالادست و پایین دست صنعت نفت به بررسی این موضوع پرداخته است.
متن کامل گفتگوی تفصیلی شانا با معاون رئیس جمهوری به شرح زیر است:
با توجه به نقش شرکتهای دانش‌بنیان در اقتصاد مقاومتی و جلوگیری از وابستگی بودجه به درآمدهای نفتی برنامه معاونت علمی در این زمینه چیست؟
سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری همواره به عنوان یک اولویت در دستور کار معاونت علمی و فناوری قرار داشته است و اجرای این سیاستها به منظور توسعه کشور در عرصه های علمی و فناورانه یک ضرورت به شمار می آید.
به همین منظور معاونت علمی و فناوری برنامه نسبتا جامعی برای حمایت از توسعه تولید، تقاضا و صادرات محصولات دانش‌بنیان در دستور کار دارد، در آبانماه امسال با تلاشهای صورت گرفته و با همکاری دیگر دستگاهها برنامه توسعه تولید محصولات دانش‌بنیان در هیئت وزیران تصویب شد و هم اکنون در حال گام برداشتن برای اجرای آن هستیم.
این برنامه در واقع مکمل قانون حمایت از شرکتها و موسسه های دانش‌بنیان است، در این برنامه ما تمرکز خود را روی تحریک تقاضا و بازارسازی محصولات دانش‌بنیان، تقویت زیرساختهای موردنیاز مانند استاندارد، شبکه آزمایشگاهی و نظام اطلاعاتی و همچنین ساماندهی نظام تامین مالی فناوری و نوآوری قرار داده‌ایم.
همچنین یکی از برنامه های اساسی معاونت در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و مقاومتی، کمک به شکلگیری و تقویت بنیانهای فنی و مالی شرکتهای دانش‌بنیان در عرصه ملی و بین‌المللی است، بر این اساس و به لطف گشایش فضا در دوران پسابرجام، زمینه های توسعه و بالندگی این شرکتها از طریق انتقال دقیق دانش فنی و صادرات محصولات تولید به دیگر کشورها در برنامه‌های معاونت قرار گرفته است و درصدد هستیم تا از این فضا حداکثر بهره‌برداری را داشته باشیم.
در سوی دیگر، در نظر داریم با تقویت نهادهای میانجی اقتصاد دانش‌بنیان همچون مراکز نوآوری زمینه ارتقای سطح نوآوری و فناوری شرکتهای دانش‌بنیان را فراهم آوریم، امید است با مجموعه اقدامهای فوق و فعالیتهای بسیار دیگری که ذکر آن در این فرصت نمی‌گنجد، بتوانیم به گونه‌ای روزافزون از اتکا و وابستگی کشور به بودجه های نفتی و خام‌فروشی جلوگیری کنیم.
در صنعت نفت نیز، عملیاتی شدن این سیاستها به معنای توانمند شدن شرکتهای خصوصی ایرانی در عرصه تجهیزات و فناوریهای مورد استفاده صنعت نفت خواهد بود که این امر دریچه جدیدی را به روی صنعت نفت و اقتصاد کشور باز خواهد کرد، هم از حیث کاهش وابستگی به فناوریهای وارداتی و هم از حیث ایجاد مسیرهای جدید و درآمدزایی مبتنی بر فناوری و دور شدن از تولیدمحوری در صنعت نفت.
با توجه به این که مقرر شده بود شرکتهای دانش‌بنیان ساخت 10 قلم کالای راهبردی صنعت نفت را بر عهده گیرند این مهم تاکنون به چه نتایجی رسیده است؟
درباره طرح ساخت 10 قلم کالای راهبردی صنعت نفت، وزارت نفت ابتدا اقدام به ارزیابی همه جانبه شرکتهای واجد شرائط در ساخت این تجهیزات کرد، سپس براساس نتایج ارزیابی، گروههای ده گانه مشخص و وارد مناقصه شدند، هم اکنون برخی از این مناقصه ها برگزار و برنده مشخص شده و قرارداد ساخت برخی از این اقلام نیز به امضا رسیده است.
در خصوص مشارکت شرکتهای دانش‌بنیان، ذکر این نکته ضروری است که پیش شرط مشخصی مبنی بر لزوم دانش‌بنیان بودن شرکتهایی که در مناقصه حضور پیدا می‌کنند، وجود ندارد، اما شرکتهایی که در مناقصه برنده شده‌اند این امکان را دارند که برای ساخت تجهیز مربوطه از صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات دریافت کنند که در این صورت شرکت مزبور باید دانش‌بنیان باشد، اما برخی از شرکتها همزمان با اجرایی شدن طرح ساخت 10 قلم کالای راهبردی، اقدام به گرفتن تائیدیه دانش‌بنیانی از معاونت علمی و فناوری (امور شرکتهای دانش‌بنیان) نیز کرده‌اند.
لازم به یادآوری است طی جلسه‌ای که در این باره برگزار شد، راهکارهای تسریع این روند و نحوه همکاری معاونت علمی و فناوری نیز تشریح شد، علاوه بر این، جلسه‌ای نیز از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار شد که طی آن روند تسهیل صدور ضمانتنامه های مورد نیاز برای این شرکتها نیز بررسی و مقرر شد صندوق نوآوری و شکوفایی مساعدت لازم در این رابطه را با شرکتهای مراجعه کننده داشته باشد. در عین حال، در صورتی که شرکتی در طرح ده قلم کالا برنده مناقصه بوده اما دانش‌بنیان نباشد، معاونت علمی و فناوری این امکان را برای این شرکتها فراهم کرده است که بتوانند ذیل ساز و کارهایی که در این معاونت تعریف شده است، تسهیلات و حمایتهای لازم را نیز دریافت کنند.
هم اکنون چند شرکت دانش‌بنیان در زمینه ساخت تجهیزات نفت وجود دارد و معاونت علمی چه تسهیلاتی در اختیار این شرکتها قرار داده است؟
طبق آمار امور شرکتهای دانش‌بنیان در معاونت علمی و فناوری، هم اکنون 161 شرکت دانش‌بنیان فعال در صنعت نفت به ثبت رسیده‌اند، درباره تسهیلاتی که در اختیار این شرکتها قرار می‌گیرد، همه چیز مطابق با قوانین و آئین نامه های ابلاغی شرکتهای دانش‌بنیان پیش خواهد رفت.
براساس این قوانین و آئیننامه ها، تسهیلات و حمایتهای مختلفی ارائه می‌شود، از جمله معافیتهای مالیاتی و گمرکی، تسهیل استفاده از خدمات آزمایشگاهی، معرفی به صندوق نوآوری و شکوفایی جهت دریافت وام و تسهیلات، حمایت از صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و موارد دیگر.
ارزیابی شما از فعالیت شرکتهای ایرانی دانش‌بنیان در دوران پساتحریم چیست؟ آیا چشم انداز برای همکاری شرکتهای ایرانی با طرفهای خارجی ترسیم شده است؟
مرور فضای صنعت کشور در دوران پیش از تحریم حاکی از واردات عمده فناوری و تجهیزات از کشورهای خارجی است، در حالی که در مقطع کنونی این اراده در صنعت و همچنین دیگر بخشها نسبت به بومی سازی تجهیزات و کاهش واردات فناوری شکل گرفته و به تبع آن اقدامها و فعالیتهای قابل توجهی نیز در همین مورد تعریف و در دست اجراست، بنابراین چشم‌انداز ما فعالیت و پویایی بخش خصوصی دانش‌بنیان در صنعت است.
در همین ارتباط، برداشته شدن تحریمهای بین‌المللی و به تبع آن ورود شرکتهای خارجی نیز باید به عنوان یک فرصت مورد توجه قرار گرفته و منجر به ایجاد زمینه ای برای همکاری و مشارکت دوجانبه شرکتهای دانش‌بنیان ایرانی با شرکتهای خارجی شود تا در اثر آن شرکتهای داخلی بتوانند دانش فنی خود را توسعه داده و توانمندی خود را نسبت به ساخت تجهیزات مرز دانش و پیشرفته که نیاز صنعت را برآورده می‌سازد، ارتقا بخشند.
به منظور تحقق این هدف، همانطور که رئیس جمهوری نیز بارها عنوان کرد نهادها و دستگاههای مربوطه از جمله وزارتخانه های بخشی نظیر نفت، نیرو، راه و شهرسازی و نیز معاونت علمی و فناوری باید توجه ویژه‌ای به بخش خصوصی و حمایت از این بخش در دوران پساتحریم داشته باشند.
یکی از راهکارهای توانمندسازی این بخش با توجه به رفع تحریمها و حضور در فضای کسب و کار جهانی، تکیه بر استراتژی یادگیری فناورانه است، برای مثال دوران پساتحریم درگاهی برای حضور شرکتهای خارجی در صنعت نفت و خودرو ایران است، در صنعت نفت این شرکتها هم در عرصه توسعه میادین نفتی و گازی و هم در تامین تجهیزات و فناوریهای به روز و پیشرفته آمادگی خود را برای حضور و همکاری با صنعت نفت ایران اعلام کرده‌اند، این فضا می‌تواند فرصتی باشد برای بخش خصوصی ایرانی تا با قرار گرفتن در کنار شرکتهای خارجی، دانش فنی و مهارت تکنیکی خود را به مرزهای دانش نزدیک کرده و توانمندیهای فنی و فناورانه خود را ارتقا دهند.
اقدام وزارت نفت را در ابتکار ایجاد همکاری میان بخش بالادست صنعت نفت با دانشگاهها و مراکز پژوهشی که به شکل گیری انستیتوهای پژوهشی و مراکز پژوهشی می‌انجامد چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اقدام وزارت نفت درباره بکارگیری دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حوزه بالادستی صنعت نفت، مثبت و ارزشمند است، این اقدام گامی موثر برای نزدیکی و تعامل دانشگاه و صنعت و جهتگیری فعالیتهای دانشگاهها و مراکز پژوهشی با اولویت پژوهشهای تقاضامحور تلقی می‌شود، بدیهی است که این مهم جز با تعامل دوجانبه صنعت و دانشگاه حاصل نخواهد شد.
این طرح همچنین برای تحقق اهداف و سیاستهای اقتصاد مقاومتی تعریف و اجرا شده است، یکی از جنبه های حائز اهمیت این طرح آن است که دانشگاهها و مراکز پژوهشی با ایجاد مشارکت و همکاری با شرکتهای بخش خصوصی و دانش‌بنیان اقدام به توسعه و یا انتقال فناوری کرده و به صورت همه جانبه از امکانات و دانش موجود برای تحقق اهداف مدنظر استفاده می‌کنند، در این صورت، این اقدام زمینه مناسبی را برای فعالیت هرچه بیشتر بخش خصوصی ایرانی نیز فراهم خواهد کرد.
البته نباید فراموش کرد که هر طرح بزرگی طبیعتا با موانعی نیز روبرو خواهد شد، بدون شک ایجاد این تعامل و مشارکت، با چالشهایی نیز مواجه است که نقش وزارت نفت و وزارت علوم در رفع این موانع و هموارسازی مسیر بسیار حائز اهمیت است، این معاونت نیز در این رابطه و به منظور تسهیل این فرآیند اعلام آمادگی کرده است و در همین جهت، تفاهمنامه‌ای نیز از طرف ستاد توسعه فناوری و نوآوری در صنعت نفت، گاز و زغال سنگ با انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران با محوریت ازدیاد برداشت امضا شده است.
گفتگو از: سید مجتبی جلالی پروین
نظر شما