هم اکنون ضرورت تعامل و نزدیکی بیشتر میان صنعت نفت و دانشگاههای کشور بیش از پیش احساس می‌شود، البته در این زمینه اقدامهای مناسبی نیز  صورت گرفته که یکی از این اقدامها در حوزه ازدیاد برداشت از مخازن نفتی و گازی کشور است که این مسئله یکی از کلیدی‌ترین مسائل راهبردی در صنعت نفت محسوب می‌شود. بدون تردید اقدام وزارت نفت در خصوص به کارگیری دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حوزه بالادستی صنعت نفت مثبت و ارزشمند است و این ستاد نیز همه تلاش خود را در جهت حمایت از این اقدام به کار خواهد بست تا دانشگاهها و مراکز پژوهشی با ایجاد مشارکت و همکاری با شرکتهای خصوصی و دانش بنیان اقدام به توسعه و یا انتقال فناوری کرده و به صورت همه جانبه از امکانات و دانش موجود برای تحقق اهداف مدنظر استفاده کنند. این بخشی از سخنان "دکتر جعفر توفیقی"، دبیر ستاد توسعه فناوری و نوآوری صنعت نفت، گاز و زغالسنگ، در مورد صنعت نفت و گاز کشور است.  

مشروح گفتگوی تفصیلی شانا را با دبیر ستاد توسعه فناوری و نوآوری صنعت نفت، گاز و زغالسنگ در پی می‌خوانید:

ارتباط ستاد توسعه فناوری و نوآوری صنعت نفت، گاز و زغالسنگ معاونت علمی ریاست جمهوری با دانشگاههای کشور چگونه است و چشم انداز این ارتباط را چگونه ترسیم می‌کنید؟

دانشگاهها از ارکان اصلی نظام نوآوری در صنعت نفت و هر صنعت دیگری به شمار می‌روند و ستاد نیز به نقش حیاتی آنها در چرخه توسعه فناوری در صنعت نفت واقف است. یکی از مسائلی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد آن است که ارتباط دانشگاهها با صنعت و روندهای اجرایی و عملیاتی موجود در نفت کمک قابل توجهی به کیفیت و عملکرد توسعه فناوری خواهد کرد، در این خصوص، نقش وزارت علوم نیز مهم و قابل توجه است.

هم اکنون ضرورت تعامل و نزدیکی بیشتر میان صنعت نفت و دانشگاهها بیش از پیش احساس شده است و در این زمینه اقدامهای مناسبی نیز صورت گرفته است که یکی از این اقدامها در حوزه ازدیاد برداشت از مخازن نفتی و گازی کشور است که این مسئله یکی از کلیدی‌ترین مسائل راهبردی در صنعت نفت محسوب می‌شود، با توجه به ضرورت و اهمیت آن، طی قراردادی که میان وزارت علوم و وزارت نفت امضا شد بحث ازدیاد برداشت مورد توجه قرار گرفت و طی آن به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی اعتماد شد، این موضوع، نقطه عطفی در برنامه های معاونت علمی و فناوری است که رسالتش حمایت از توسعه فناوری است.

برای مشارکت و نقش آفرینی در این حوزه، ستاد نفت موافقتنامه‌ای را با انستیتو نفت دانشگاه تهران به امضا رسانده است که این حرکت به منظور حمایت از وظیفه‌ای است که برعهده انستیتو نفت گذاشته شده و احساس می‌شود که این ستاد نیز می‌تواند در انجام آن نقش آفرینی کند تا دانشگاهها بتوانند نقش و تکلیفی را که بر عهده‌شان گذاشته شده است، به خوبی ایفا کنند. البته ستاد صرفا یک نهاد تسهیل کننده و حامی است و کار اصلی توسط دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی و انستیتو نفت انجام خواهد گرفت.

قطعا اقدام وزارت نفت در خصوص به کارگیری دانشگاهها و مراکز پژوهشی در حوزه بالادستی صنعت نفت مثبت و ارزشمند است و ستاد نیز همه تلاش خود را در جهت حمایت از این اقدام بکار خواهد بست تا دانشگاهها و مراکز پژوهشی با ایجاد مشارکت و همکاری با شرکتهای خصوصی و دانش بنیان اقدام به توسعه و یا انتقال فناوری کرده و به صورت همه جانبه از امکانات و دانش موجود برای تحقق اهداف مدنظر استفاده کنند، این اقدام گامی موثر در جهت نزدیکی و تعامل دانشگاه و صنعت و جهتگیری فعالیت دانشگاهها و مراکز پژوهشی با اولویت پژوهشهای تقاضا محور تلقی می‌شود. بر این اساس، این مهم جز با تعامل دو جانبه صنعت و دانشگاه حاصل نخواهد شد، یکی از جنبه های حائز اهمیت این طرح آن است که بستر مناسبی برای فعالیت هرچه بیشتر بخش خصوصی ایرانی نیز فراهم خواهد کرد.

این ستاد در حوزه های انرژی، نفت و گاز چه جایگاهی دارد و با چه چالشها و موانعی روبروست؟

یکی از مسائلی که طی مدت زمان فعالیت ستاد نفت همواره بر آن تاکید شده آن است که این ستاد از یک جایگاه تسهیلگر، تنظیم کننده و حمایتی برخوردار بوده و به دنبال آن است که مسیر پیشرفت شرکتها و دیگر نهادهای فعال را در توسعه فناوری در صنعت نفت هموار کند، این ستاد سیاستها و استراتژیهای تشویقی را در دستور کار خود قرار داده است، زیرا ارتقای فناورانه در صنعت نفت زمانی محقق خواهد شد که بخش خصوصی از انگیزه و قدرت مناسبی برای تولید محصولات فناورانه برخوردار شود، ما به دنبال طرحهایی هستیم که بستر و زمینه مورد نیاز برای توسعه فناوریهای بومی را در صنعت نفت فراهم کند.

یکی از مهمترین دغدغه های ستاد نفت تسهیل جریانهای توسعه فناوری در صنعت نفت است، چالشها و موانعی که عمدتا در این مسیر مشاهده می‌شود بیشتر از ماهیتی کلان برخوردارند. دسترسی نداشتن بخش خصوصی به منابع مالی مورد نیاز، نبود مجموعه قوانین منسجم و یکپارچه برای حمایت از توسعه فناوری و مدیریت داراییهای فکری در صنعت نفت، مشکلات موجود در فضای کسب و کار و ناکارآمدی شبکه های فعال در صنعت نفت از جمله چالشهای مهم در این زمینه است.

چه قسمتها و بندهایی از برنامه ششم توسعه به این ستاد ارتباط دارد؟

لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نیز یکی از اسناد بالادستی محسوب می‌شود که در این ستاد مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است، این لایحه شامل مفاد و محورهایی است که با حوزه فعالیتهای ستاد ارتباط پیدا می‌کند. از جمله این محورها تاکید بر حفاظت محیط زیست و کاهش آلودگیهای شهری و همچنین اعتباری است که در بودجه سالانه برای پژوهش در نظر گرفته شده است.

این ستاد در حوزه مسائل زیست محیطی اقدامهایی را در دستور کار خود قرار داده است که با تمرکز بر کاهش انتشار گازهای همراه (گاز فلر) پیگیری می‌شود، همچنین با توجه به در نظر گرفتن سهم سه درصدی برای پژوهش و توسعه فناوری می‌توان برنامه‌ریزی خوبی برای نحوه هزینه کرد این بودجه در حوزه توسعه فناوری داشت که ستاد اولویت برنامه های خود را در این زمینه توسعه فناوریهای بومی و همسویی با سیاستهای اقتصاد مقاومتی، اولویت بخشی به کالاهای استراتژیک صنعت و افزایش سهم تولیدنفت و گاز از مسیر توسعه فناوریهای داخلی قرار داده است.

 این ستاد در مسائل زیست محیطی ورود پیدا کرده است یا خیر؟

همانگونه که گفته شد یکی از محورهایی که ستاد دنبال می‌کند حمایت از برنامه های حذف انتشار گازهای همراه با فلر است که در این زمینه جلساتی نیز با مسئولان ذیربط برگزار کرده است، این محور تحت عنوان یک طرح در برنامه های ستاد در سال 95 وجود دارد.

توان داخلی در تولید فناوری چه میزان است و چه مقدار از ظرفیتهای داخلی در تولید فناوری استفاده می‌شود؟ چالشهای این موضوع چیست؟

هم اکنون بخش خصوصی در صنعت نفت فعالیت قابل توجهی دارد که این فعالیتها در حوزه ساخت تجهیزات و کالاهای مورد نیاز صنعت و همچنین ارائه خدمات است، بخش عمده‌ای از شرکتهای بخش خصوصی در حوزه تولید کالاها و خدمات دانش بنیان فعالیت دارند که طبق آمار امور شرکتهای دانش بنیان در معاونت علمی و فناوری در حال حاضر 161 شرکت دانش بنیان فعال در ساخت تجهیزات صنعت نفت به ثبت رسیده‌اند،البته به معنای آن نیست که عملکرد بخش خصوصی در شرائط ایده آل باشد. صنعت نفت نیازمند آن است که بخش خصوصی داخلی به مراتب توانمندتری را در اختیار داشته باشد تا وابستگی خود را به منابع فناورانه خارجی  کاهش دهد.

با توجه به این که ضرورت ارتقای توانمندیهای داخلی در صنعت نفت حس می‌شود، در دهه اخیر ساز و کارهای حمایتی مختلفی برای فعالیتهای فناورانه بخش خصوصی پیش‌بینی شده است که از جمله آنها می‌توان به معافیتهای مالیاتی و گمرکی، تسهیل استفاده از خدمات آزمایشگاهی، معرفی به صندوق نوآوری و شکوفایی جهت دریافت وام و تسهیلات، حمایت از صادرات محصولات و خدمات دانش بنیان اشاره کرد.

با این همه،کماکان چالشها و مشکلاتی نیز در مسیر این شرکتها مشاهده می‌شود که ستاد تلاش کرده است برای حل آنها اقدامهای مورد نیاز را در دستور کار خود قرار دهد، به عنوان نمونه، چالشهایی از قبیل تهیه ضمانتنامه ها و تضمینهایی برای ساخت و تولید، مسائل بیمه‌ای، تامین بودجه های مالی مورد نیاز، اخذ استانداردهای معتبر برای محصولات تولید شده و دستیابی به دانش فنی مورد نیاز برای تولید محصولات فناورانه از جمله چالشهای فراروی این شرکتها هستند.

مهمترین برنامه ها و اولویتهای ستاد در سال 1395 چیست؟

ستاد توسعه فناوری و نوآوری در صنعت نفت، گاز و زغالسنگ معاونت علمی ریاست جمهوری برای سال 95 برنامه ها و اولویتهای خود را به این شرح تعیین کرده است:

1- بررسی فناوریهای ازدیاد برداشت از مخازن نفتی ایران.

2- بررسی وضع موجود و برآورد روند متغیرهای راهبردی در بخشهای بالادستی و پایین دستی صنایع نفت و گاز تا افق چشم انداز 1404.

3- امکانسنجی همکاریهای فنی با شرکتهای خدمات فنی و EPC.

4- بررسی جایگاه زغالسنگ در سبد انرژی کشور، وضع موجود، امکانات و ظرفیتها برای تحولات آینده تا افق چشم انداز 1404.

5- بررسی امکانپذیری احداث پالایشگاههای کوچک نفتی در ایران.

6- شبکه سازی و توسعه ارتباطات همسو با اهداف ستاد توسعه فناوری و نوآوری صنعت نفت، گاز و زغالسنگ.

7- بررسی موانع و فرصتهای بخش خصوصی در بهبود فضای کسب و کار با رویکرد به توسعه فناوری.

8- طرح تشکیل فدراسیون صنعت نفت.

9- انجام مطالعات و امکانسنجی پیاده کردن منطقه ویژه فناوری در استانهای خوزستان، آذربایجان شرقی، بوشهر، خراسان رضوی، اصفهان، تهران، فارس، مرکزی، ایلام و کرمانشاه.

10- حمایت از طرح بومی سازی پمپهای درون چاهی.

11- سیاستگذاری و سازماندهی حوزه نرم افزارهای بالادستی صنعت نفت.

12- سیاستگذاری و سازماندهی حوزه مواد شیمیایی و کاتالیستها.

13- طرح تشکیل بانک اطلاعاتی از شرکتهای فعال در حوزه نفت و گاز.

14- بسترسازی برای توسعه صادرات کالاها و خدمات دانش بنیان.

15- حمایت از طرحهای مشترک توسعه فناوری.

16- شرکت در نمایشگاههای داخلی و خارجی و برگزاری همایشها.

گفتگو از سید مجتبی جلالی پروین