ایران به عنوان صاحب بزرگ‌ترین مخزن اثبات شده ذخیره گاز جهان تلاش کرده از این نعمت ارزشمند، برای ارزآوری، رشد و توسعه رفاه عمومی مردم از یک سو و افزایش سهم کشور در تجارت جهانی گاز از سوی دیگر، بهره‌مند شود. دستیابی به این هدف، به مدیریت آگاهانه، برخورداری از دانش روز، تامین منابع مالی، همت متخصصان و کارکنان، به روزرسانی تجهیزات و تاسیسات صنعت گاز و نیز تعامل تجاری سازنده با دیگر کشورها برای صادرات گاز وابسته است.
متن کامل گفت‌وگو با حسن منتظر تربتی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز که پیش‌تر در بخش‌های جداگانه منتشر شده، به شرح زیر است:
آقای تربتی، به نظر شما ایران برای گسترش تجارت جهانی گاز آمادگی دارد؟
با تکمیل شبکه انتقال گاز در سراسر کشور، زمینه گسترش تجارت گاز در سطح جهان برای ایران فراهم می‌شود. زیرساخت‌های اساسی شبکه انتقال شرکت ملی گاز شکل گرفته است و ما خطوط لوله فشار قوی گاز را در کل کشور توسعه داده‌ایم. از آنجا که ایران دارای بزرگ‌ترین مخزن ذخیره گاز جهان و یکی از تولیدکنندگان گاز است و همچنین از لحاظ جغرافیایی به کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نزدیک است، موقعیتی بسیار مناسب در اختیار دارد تا بتواند به قطب بزرگ تجارت گاز تبدیل شود.
اکنون طرح‌های مختلفی در حال اجراست که برخی از آنها آماده بهره‌برداری و برخی دیگر در آغاز راه هستند. به عنوان نمونه، خط انتقال گاز ششم سراسری به عنوان راهبردی‌ترین خط انتقال گاز کشور در کریدور غرب، آماده بهره‌برداری است، همچنین خط لوله نهم و خط لوله یازدهم از جمله خطوطی هستند که پس از خط ششم باید مراحل احداث و توسعه را طی کنند. در طول برنامه ششم توسعه، شبکه گازرسانی و انتقال گاز شرکت ملی گاز از دو بعد کامل خواهد شد، یکی از بعد تامین گاز پایدار و مطمئن در داخل کشور و دوم این‌که، با تکمیل مراحل احداث شبکه گاز ترسیم شده، صنعت گاز ایران قابلیت مرکزیت یافتن (تبدیل شدن به هاب) در سطح جهان را پیدا می‌کند.
بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، شبکه گاز کشور تا پنج سال آینده تکمیل و فضای مطلوبی برای فعالیت‌های تجاری گاز کشور فراهم می‌شود. اگر لازم باشد با سهولت می‌توانیم از کشورهای دارنده گاز در اطراف‌مان مانند ترکمنستان، آذربایجان و قطر گاز دریافت کنیم و در مقابل امکان صادرات گاز به همه کشورهای همسایه مثل افغانستان، پاکستان، کویت، عراق و ترکیه یا صادرات گاز تولیدی ایران به اروپا از مسیر ترکیه را داریم.
هدف از این اقدامات، صادرات گاز تولید شده در کشور و تبدیل شدن ایران به مرکز تجارت گاز در سطح جهانی است، چه از طریق خرید و فروش و چه از طریق سوآپ، به هر حال زمینه تجارت گاز در کشور فراهم شده است.
بنابراین ایران برای صادرات گاز به کشورهای همسایه آمادگی دارد؟
بله. ایران آماده صادرات گاز به کشورهای همسایه و افزایش مقدار فروش به مشتریان کنونی است. صادرات گاز به بغداد از نفت‌شهر بی‌وقفه ادامه دارد و همانطور که پیش از این اعلام شد، ایران آماده صادرات گاز به بصره است، زیرا گاز تا مرز شلمچه رفته و تنها در انتظار ورود به خاک عراق است. شبکه انتقال گاز به بصره به‌زودی کامل می‌شود، سختی کار مانند احداث زیرگذر از بستر رودخانه از دلایل طولانی شدن احداث این شبکه به شمار می‌آید که در آینده‌ای نزدیک پایان می‌یابد. با بهره‌برداری کامل از خط ششم سراسری انتقال گاز، مقدار صادرات گاز به عراق از کریدور غرب کشور به ظرفیت کامل می‌رسد.
شبکه انتقال گاز در سراسر خاک ایران گسترده شده و ما آماده صادرات گاز به کشورهای همسایه هستیم، در شمال کشور نیز خطوط انتقال گاز، ظرفیت افزایش میزان صادرات به ارمنستان را دارند. صادرات گاز به ارمنستان مانند صادرات گاز به عراق بی‌وقفه ادامه دارد که در مقابل آن از ارمنستان برق دریافت می‌کنیم، اما افزایش مقدار صادرات گاز به این کشور، به کشش شبکه گاز ارمنستان بستگی دارد.
خوشبختانه امسال و پارسال دو اتفاق خوب در حوزه تامین گاز بخش‌های شمالی کشور رخ داد؛ نخست، احداث خط لوله رشت- سنگر بود که با استفاده از آن توانستیم پارسال قطعی گاز ترکمنستان را جبران کنیم و هیچ اتفاق بدی در شمال کشور رخ نداد، سپس احداث خط لوله دامغان-کیاسر-ساری-نکا بود که همه نیازهای شمال کشور را تامین می‌کند و اکنون دیگر از لحاظ تامین گاز شمال کشور هیچ نیازی به ترکمنستان نداریم و روابط‌مان تنها در حد تجارت گاز است.
افزون بر کشورهای مقصد کنونی، زمینه صادرات گاز ایران به پاکستان ازسوی ایران فراهم شده است، خط هفتم سراسری انتقال گاز را تا منطقه شرق کشور امتداد داده‌ایم و اکنون نیز گازرسانی به مکران و چابهار انجام می‌شود و همچنان برای تامین نیازهای داخلی در حال تکمیل احداث شبکه شرق هستیم. زمانی که پاکستان آمادگی خود را برای دریافت گاز ایران اعلام کند تنها با یک خط لوله کوچک صادرات را آغاز می‌کنیم که به زمان و زیرساخت‌های سنگین نیاز ندارد و در 6 ماه این زمینه آماده می‌شود، زیرا اکنون شرایط صادرات را بر مبنای نیازهای داخلی فراهم می‌کنیم.
رسیدن به این هدف در گرو توسعه شبکه انتقال گاز کشور است، لطفا در این باره توضیح دهید.
در دولت دوازدهم زیرساخت‌های خطوط نهم و یازدهم انتقال گاز به پایان می‌رسند و سالانه هزار تا ۱۲۰۰ کیلومتر خط لوله انتقال گاز در کشور احداث می‌شود. در چهار سال آینده بیشتر دستاوردهای ما آخرین‌ها خواهد بود، مانند متصل کردن آخرین شهرها و روستاها به شبکه گازرسانی کشور، بر این اساس تا پنج سال آینده توسعه گازرسانی در کشور پایان می‌یابد.
برای اجرای این طرح‌ها به توان و نیروی فراوانی در کنار تجربه و منابع مالی کافی نیاز داریم. خوشبختانه به سبب اجرای طرح‌های عظیم خطوط انتقال گاز در سراسر کشور و راه‌اندازی تاسیسات این خطوط، اکنون در این زمینه تجربه کافی داریم، با این حال تامین منابع مالی اهمیت بسیاری دارد، در صورتی که بودجه مورد نیاز در اختیار سازندگان قرار گیرد، اجرای این پروژه‌ها سخت و پیچیده نیست. اجرای پروژه‌های شرکت ملی گاز در سراسر کشور، مهم‌ترین رسالت شرکت مهندسی و توسعه گاز است، به این معنا که مسئولیت اجرای زیرساخت‌های تامین گاز کشور در بخش‌های پالایشگاهی، خطوط لوله و ایستگاه‌های تقویت و تقلیل فشار و برخی دیگر از تجهیزات و تاسیسات گاز بر عهده این شرکت است.
با راه‌اندازی شبکه انتقال گاز به همراه تاسیسات مربوط به آن، عملیات انتقال گاز از بخش تولید تا پالایشگاه‌های گاز و نیز تا ورودی شهرها به درستی انجام می‌شود. احداث شبکه انتقال گاز در داخل شهرها نیز از سوی شرکت‌های گاز استانی انجام می‌شود. هم اکنون ۳۶ هزار کیلومتر خط لوله انتقال گاز فشار قوی در کریدورهای مختلف کشور به بهره‌برداری رسیده‌اند که بر اساس چشم‌انداز شرکت ملی گاز، این میزان از خطوط لوله در افق ۱۴۰۴ با ۲۶ درصد افزایش به ۴۵ هزار کیلومتر خواهد رسید، همچنین تعداد مراکز بهره‌برداری از ۴۰ مرکز کنونی به ۷۴ مرکز و تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار از ۷۹ ایستگاه کنونی به ۱۳۰ ایستگاه تقویت فشار می‌رسد که همه این بخش‌ها به همت شرکت مهندسی و توسعه گاز احداث شده است.
راه‌اندازی خط ششم سراسری همواره مورد توجه بوده و زمان راه‌اندازی آن اعلام شده بود. آیا این خط اکنون آماده شده است؟
خوشبختانه روند احداث خط ششم سراسری، با پشت سر گذاشتن چالش‌های فراوان، به سرانجام رسید و اکنون آماده بهره‌برداری است. احداث این خط از جمله طرح‌های سخت و پیچیده گازی بود که اکنون با موفقیت به اتمام رسیده و به بهره‌برداری خواهد رسید.
خط ششم از بستر رودها و کوه‌های بزرگ با سختی فراوان عبور کرد و در مسیر پیشرفت خود با موانع فراوان رو‌به‌رو شد. عبور خط لوله از بستر رودخانه کار بسیار دشواری است، اما برای رسیدن به هدف، مجبور شدیم برای نخستین بار در کشور با احداث پل روگذر این خط را از رود کارون عبور دهیم که بر اساس نظر کارشناسان و مجریان طرح، تاکنون در ایران این حجم از کار در چنین شرایطی تجربه نشده است. در اجرای طرح‌های احداث خطوط لوله، زمانی که خط به رودخانه می‌رسد حق عبور از آب شیرین را ندارد، وجود مشکلاتی از این قبیل سبب طولانی و دشوار شدن احداث خط ششم سراسری شده بود، با وجود این توانستیم احداث این خط را به سرانجام رسانیم.
پس از اتمام خط ششم، کدام طرح‌ها در دستور کار شرکت مهندسی و توسعه گاز قرار دارد؟
پس از راه‌اندازی خط ششم سراسری، عملیات احداث خطوط نهم و یازدهم نیز آغاز می‌شود تا شبکه گاز کشور برای انتقال گاز تولیدی پالایشگاه‌ها، کامل شود. ۳۶ هزار کیلومتر خط لوله انتقال گازی که در کشور داریم نیاز کنونی را پاسخ میدهد، اما این شبکه انتقال را باید کامل کنیم. در صورتی که صادرات گاز به افغانستان و پاکستان در برنامه‌های شرکت ملی گاز قرار بگیرد، لازم است که شبکه انتقال گاز کشور کامل شود، بنابراین خط لوله نهم و یازدهم نیز اهمیت بالایی دارد.
احداث خط نهم سبب ایجاد توازن در انتقال گاز می‌شود، زیرا شبکه گاز متناسب با میزان تولید گاز در کشور تعریف می‌شود؛ پس از راه‌اندازی خط ششم، تولید امروز تا سه سال آینده گاز کشور به خوبی در شبکه منتقل می‌شود، اما به مرور زمان با برنامه‌ریزی‌هایی که در زمینه صادرات گاز به عراق، ترکیه و اروپا انجام شده، لازم است شبکه غرب کشور دو خط انتقال سراسری داشته باشد؛ یعنی خط نهم در کنار خط ششم قرار گیرد تا ظرفیت تولیدی افزایش یافته در عسلویه را به خوبی منتقل کند.
شرکت ملی گاز به عنوان بخش دولتی وارد پروژه‌های احداث و اجرا نمی‌شود، بلکه احداث خطوط انتقال گاز و تاسیسات برعهده پیمانکاران است. در بخش خطوط لوله و ایستگاه‌های تقویت فشار به طور کامل از توان نیروهای داخل استفاده می‌کنیم، همچنین ساخت تجهیزاتی مانند توربوکمپرسورها نیز برعهده شرکت‌های داخلی است. ساخت پالایشگاه‌های جدید گاز نیز به افزایش میزان تولید و همچنین کشف مخازن گازی جدید وابسته است، اما اکنون اولویت با توسعه پالایشگاه‌ها در پارس جنوبی است. افزون بر این، طرح توسعه پالایشگاه ایلام را در حال انجام داریم. هم‌اکنون فاز یک این پالایشگاه فعال است و برای افزایش ظرفیت، باید فاز ۲ این پالایشگاه نیز راه‌اندازی شود. شرکت مهندسی و توسعه گاز در منطقه پارس جنوبی به احداث خطوط لوله گاز و احداث واحد ماده بودار‌کننده گاز می‌پردازد.
گازرسانی به شهرهای کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
مطابق سیاست‌های دولت، گازرسانی به همه شهرهای کشور به صورت صددرصدی انجام می‌شود که بر این اساس، در سال‌های آینده به ۹۶ درصد روستاهای کشور گازرسانی می‌شود. توسعه فقط در بهره‌مندی از تازه‌ترین دستاوردهای فناوری نیست، بلکه توسعه فرهنگی نیز در کنار توسعه اقتصادی اهمیتی ویژه دارد. فرهنگ صرفه‌جویی در بین مردم کم‌رنگ شده و باید مدیران کشور دوباره این فرهنگ را ترویج کنند، زیرا پایداری و افزایش تاب‌آوری در شبکه تأمین گاز کشور برای ما اهمیت دارد.
اجرای پروژه‌های گازرسانی بسیار سخت است. در این طرح‌ها تامین منابع مالی حرف نخست را می‌زند و خوشبختانه دولت توانسته منابع آن را فراهم کند. با تمهیداتی که اندیشیده شده، در دولت دوازدهم شاهد آن خواهیم بود که همه شهرها و روستاهای بالای ۲۰ هزار خانوار از نعمت گاز برخوردار شوند، همچنین در چند سال آینده با توجه به سیاست‌های دولت، 100درصد شهرها و ۹۶ درصد روستاهای کشور از نعمت گاز بهره‌مند خواهند شد و امیدواریم در دولت دوازدهم بتوانیم بهترین خدمات را به مردم عرضه کنیم.
صدور دانش و خدمات در سطح جهانی همواره در چشم‌انداز وزارت نفت و صنعت گاز کشور مطرح شده است. به نظر شما اکنون در جایگاهی قرار گرفته‌ایم که توان صدور دانش و خدمات را داشته باشیم؟
ساخت خطوط انتقال گاز در ایران سبب توانمندی بخش دولتی و پیمانکاران شده و ما اکنون آماده صدور دانش و خدمات در سطح بین‌المللی هستیم. ایران و عراق در زمینه گاز و انرژی، همکاری‌های گسترده و مناسبی با یکدیگر دارند، به طوری که عراق اکنون یکی از مشتریان پایدار گاز ایران برای نیروگاه‌های بغداد و بصره است. در آخرین بازدید هیئت عراقی از فعالیت‌های صنعت گاز کشورمان و دیداری که با مقامات شرکت ملی گاز داشتند، از سوی مسئولان عراق از شرکت ملی گاز ایران درخواست شد تا از تجربه، توان و دانش ایران در توسعه شبکه گاز عراق استفاده شود و ایران نیز در این زمینه اعلام آمادگی کرده است. تاکنون پیمانکاران ایرانی در زمینه توسعه شبکه خطوط انتقال گاز در داخل و خارج از کشور تجربه و مهارت فراوانی کسب کرده‌اند، در عراق نیز شاهد حضور موفقیت‌آمیز پیمانکاران ایرانی بوده‌ایم، به همین سبب عراق خواستار دریافت دانش و تجربه صنعت گاز ایران است.
ساخت خطوط لوله انتقال گاز به ویژه از ابتدای دولت یازدهم در سراسر کشور موجب شده تا هم بخش دولتی و هم بخش خصوصی در این زمینه توانمند شوند، دانش خود را ارتقا دهند و با اثبات امنیت و سلامت شبکه گاز کشور، در سطح بین‌المللی نیز به خوبی بدرخشند. اکنون ما سه کارخانه بزرگ لوله‌سازی در کشور داریم که توان و ظرفیت خوبی برای ساخت لوله‌های مورد نیاز جهت گسترش شبکه انتقال گاز کشور را دارند، افزون بر این، توان ساخت دو توربوکمپرسور بزرگ را در کشور داریم، همچنین بسیاری از تجهیزات شبکه انتقال گاز کشور داخلی‌سازی شده‌اند. در پی تلاش‌ها برای بومی‌سازی تجهیزات در این چند سال، پیمانکاران و مشاوران خوبی در کشور رشد کرده‌اند.
باید به این موضوع توجه داشته باشیم زمانی که شبکه انتقال گاز کشور دوره تکمیلی خود را طی کند، ممکن است دانش و تجربه پیمانکاران در سطح ملی بدون‌استفاده بماند و دیگر از توان پیمانکاران استفاده نشود، بنابراین یکی از اهداف مهم در سطح صنعت گاز کشور، ایجاد فضایی است که بتوانیم ضمن توانمندسازی پیمانکاران به عنوان زنجیره صنعت گاز کشور، آنها را در زمینه بازاریابی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی یاری رسانیم تا به صدور خدمات فنی بپردازند. لازم است از توانی که در کشور ایجاد شده برای ورود به دیگر کشورها استفاده کنیم و با ورود به بازار توسعه شبکه گاز آنها، اجرای پروژه‌های بزرگ کشورهای هدف را برعهده بگیریم و توانمندی‌های‌مان را به شایستگی معرفی کنیم. این موضوع باید به عنوان یک راهبرد برای صنعت گاز کشور و پیمانکارانش در نظر گرفته شود.
در چشم‌انداز شرکت ملی گاز مقرر شده تا طول خطوط انتقال گاز کشور در افق 1404 به 45 هزار کیلومتر افزایش یابد، در این باره چه اقداماتی انجام شده است؟
همه برنامه‌ریزی‌های لازم برای اجرا و احداث ۹ هزار کیلومتر خط لوله انجام شده و از این لحاظ هیچ نگرانی نداریم و اکنون در حال تلاش برای تامین منابع مالی طرح‌ها هستیم. هم‌اکنون ۳۶ هزار کیلومتر خطوط لوله انتقال گاز در سراسر کشور به بهره‌برداری رسیده که در افق ۱۴۰۴ طول آن به ۴۵ هزار کیلومتر می‌رسد. افزایش ۹ هزار کیلومتری شبکه انتقال گاز در ایران مزایای فراوانی دارد، به‌طوری که از یک سو قابلیت توزیع گاز به همه نقاط کشور را خواهیم داشت و از سوی دیگر، شبکه کنونی را با خطوط جدید تاب‌آور می‌کنیم، به این معنا که سطح پایداری شبکه انتقال گاز ارتقا می‌یابد. با افزایش طول خطوط فشار قوی انتقال گاز به ۴۵ هزار کیلومتر، افزون بر بهبود کیفیت توزیع گاز در کشور و ارتقای تاب‌آوری شبکه گاز، جایگاه تجارت بین‌المللی گاز ایران تثبیت می‌شود.
تاب‌آور کردن شبکه یا همان بالابردن سطح پایداری، اهمیت فراوانی دارد، زیرا تامین ۷۰ درصد از انرژی کشور برعهده شبکه گاز است و بی‌شک تامین امنیت و استانداردهای لازم در شبکه انتقال گاز، موضوعی مهم و حیاتی به شمار می‌رود. افزون بر این، ارتقای جایگاه ایران در تجارت گاز از دیگر مزایای افزایش حجم خطوط انتقال گاز است. با توجه به موقعیت جغرافیایی و راهبردی ایران، افزایش حجم خطوط انتقال گاز، قابلیت ترانزیت، سوآپ، تجارت و صادرات گاز کشور را افزایش میدهد.
اکنون شبکه انتقال گاز کشور با ۳۶ هزار کیلومتر خط لوله، توان انتقال روزانه ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز را دارد، اما با افزایش آن به ۴۵ هزار کیلومتر، حجم انتقال به حدود یک میلیارد تا یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد. در پی افزایش طول خطوط انتقال، شبکه تقویت فشار نیز افزایش می‌یابد، به طور تقریبی در هر ۱۰۰۰ کیلومتر خط انتقال گاز ۵۶ اینچ بدون ایستگاه تقویت فشار، ۵۰ میلیون مترمکعب گاز منتقل می‌شود و با احداث ایستگاه تقویت فشار، به ۱۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد.
همچنین، تعداد مراکز بهره‌برداری از ۴۰ مرکز کنونی به ۷۴ مرکز و تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار از ۷۹ ایستگاه کنونی به ۱۳۰ ایستگاه افزایش می‌یابد. بر این اساس، میزان انتقال گاز نسبت به تعهد امسال (بالغ بر ۲۴۰ میلیارد مترمکعب) به ۴۰۰ میلیارد مترمکعب در افق ۱۴۰۴ خواهد رسید.
ساخت این حجم از خطوط لوله به چه سرمایه‌ای نیاز دارد؟
برای ساخت هزار کیلومتر خط لوله ۵۶ اینچی انتقال گاز همراه با ایستگاه، 3 میلیارد دلار سرمایه در نظر گرفته می‌شود. شرکت ملی گاز ایران مطابق چشم‌انداز تعریف شده خود، برای توسعه شبکه انتقال گاز در سطح کشور برنامه‌ریزی کرده تا هر سال هزار و ۲۰۰ کیلومتر خط لوله جدید احداث کند. برای این میزان از خطوط سالانه ۷ ایستگاه تقویت فشار نیز احداث می‌شود که ۳ تا ۴ هزار میلیارد تومان سرمایه نیاز دارد.
بخشی از این سرمایه از منابع داخلی گاز تامین می‌شود، اما در بخش جذب سرمایه‌های بخش خصوصی طی سال‌های اخیر نیز تجربه‌های بسیار خوبی داشته‌ایم. به عنوان مثال خط لوله ششم از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی احداث می‌شود و برنامه‌ریزی ما نیز بر این مبناست که بخش زیادی از طرح‌ها از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی احداث شوند. هزینه احداث و اجرای خطوط لوله انتقال گاز به شرایط گوناگونی بستگی دارد، طول خطوط، پیمانکار اجرای طرح، استفاده از تجهیزات، قطر خطوط و مواردی از این قبیل، تعیین کننده هزینه نهایی کار هستند، اما به طور معمول برای اجرای هر هزار کیلومتر خط لوله ۵۶ اینچ بدون در نظر گرفتن ساخت ایستگاه‌ها، حدود یک و نیم میلیارد دلار سرمایه در نظر گرفته می‌شود که این میزان با در نظر گرفتن احداث ایستگاه‌های تقویت فشار به هزینه‌ای حدود ۳ میلیارد دلار در هزار کیلومتر می‌رسد.
بدون تردید، افزایش طول خطوط انتقال در پی افزایش تولید گاز است که در نهایت به افزایش حجم ذخیره‌سازی نیاز دارد، در این باره چه تدبیری اندیشیده شده است؟
از آنجا که حجم ذخیره‌سازی بر اساس مقدار مصرف گاز تعریف می‌شود، پنج مخزن جدید پس از مطالعه و بررسی به جمع مخازن کنونی ذخیره‌سازی گاز اضافه می‌شود. اکنون ذخیره‌سازی گاز در دو مخزن سراجه و شوریجه انجام می‌شود، اما ایران قابلیت لازم را برای ذخیره‌سازی حجم بیشتری از گاز دارد.
افزون بر سراجه و شوریجه، پنج مخزن دیگر در نقاط مختلف کشور در نظر گرفته شده‌اند که پیش‌بینی می‌کنیم برای ذخیره گاز مناسب باشند. این مخازن اکنون در اختیار شرکت ملی گاز هستند تا مطالعات لازم روی آنها پایان یابد. در این مطالعات، همه قابلیت‌ها و ظرفیت مخازن شناسایی و بررسی می‌شود.
افزون بر مخازن نفتی، مخازن آبی و نمکی نیز در مرحله مطالعه قرار دارند. یکی از این مخازن، گنبد نمکی کاشان است که اکنون در مرحله ارزیابی قرار دارد. نمونه‌برداری‌ها از این گنبد پایان یافته است و پس از انجام آزمایش‌های لازم، نتیجه کار اعلام می‌شود. مخازن پراکنده دیگری از جنس مخازن نفتی نیز هستند که بعضی از آنها کشف شده‌اند، اما به دلیل حجم کم نفت برای تولید، مناسب ذخیره‌سازی گاز شناخته نشده‌اند. افزون بر این، مخازن دیگری نیز هستند که طبق استاندارد جهانی، نفت یا گاز آنها تخلیه شده و برای ذخیره سازی گاز استفاده می‌شوند که شوریجه و سراجه از نوع همین مخازن هستند.
میزان ذخیره‌سازی گاز در دو مخزن سراجه و شوریجه ۴ تا ۵ میلیارد مترمکعب در نظر گرفته شده که البته این حجم ذخیره‌سازی به مقدار مصرف گاز در کشور بستگی دارد و گاهی کمتر از این مقدار در دو مخزن ذخیره می‌شود. به طور معمول در حد ۱۰ درصد مصرف یک سال گاز کشور را باید در مخازن ذخیره کنیم. به عنوان نمونه، زمانی که به مصرف ۴۰۰ میلیارد مترمکعب در سال برسیم باید ۴۰ میلیارد مترمکعب ذخیره سازی گاز در کشور داشته باشیم، بنابراین استفاده از مخازن جدید برای ذخیره گاز موضوعی مهم و قابل توجه است.
بازسازی و نوسازی شبکه انتقال گاز کشور از جمله مواردی است که در لایحه بودجه 97 مشمول تخصیص اعتبار قرار گرفته است. شبکه انتقال گاز کشور تا چه میزان به نوسازی و بازسازی نیازمند است؟
نوسازی و بازسازی خطوط لوله به معنای تعویض کامل یک خط نیست، بلکه تنها در بخش‌های کهنه و فرسوده، عملیات نوسازی انجام می‌شود، بخشی از بحث نوسازی خطوط نیز به شبکه‌های درون‌شهری مربوط است که با هدف مقاوم‌سازی در برابر زلزله و حوادث انجام می‌شود. باید به این نکته دقت داشته باشیم که هر چقدر هم از خطوط انتقال گاز به خوبی محافظت کنیم، به هرحال پس از گذشت سال‌ها و در طولانی مدت، این خطوط به نوسازی نیاز پیدا می‌کنند. در مسیر هر خط لوله بنا بر عمر آن و کارکردی که داشته، گاهی به بازسازی یا نوسازی احتیاج دارد، زیرا خط لوله، سال‌ها در خاک پنهان بوده است.
مرمت و حفاظت از خطوط لوله نیازمند تامین منابع مالی است. برای نوسازی خطوط باید صرفه اقتصادی در نظر گرفته شود. اگر لازم و به لحاظ اقتصادی نیز به صرفه باشد نوسازی می‌کنیم، اما اگر از لحاظ اقتصادی به صرفه نباشد، به مرور خط را از رده خارج و خط جدید را جایگزین می‌کنیم که این موضوع تاکنون در ایران اتفاق نیفتاده است، زیرا شبکه انتقال گاز ایران هنوز یک شبکه جوان به شمار می‌آید و فعلا به این مقدار نوسازی نیازی نیست، اما این‌که نوسازی و بازسازی خطوط، برعهده شرکت بهره‌بردار است یا شرکت مهندسی و توسعه گاز، به حجم کار بستگی دارد. اگر حجم نوسازی خطوط، بالا باشد طرح به شرکت مهندسی و توسعه گاز واگذار می‌شود، اما اگر در سطح تعمیرات معمول باشد شرکت بهره‌بردار (شرکت انتقال گاز) اجرای کار را برعهده می‌گیرد. افزون بر این، حفظ و حراست از حریم خطوط لوله نیز پس از بهره‌برداری با شرکت انتقال گاز است.
از میان خطوط انتقال گاز ایران، خط نخست سراسری انتقال گاز، قدیمی‌ترین خط لوله انتقال گاز کشور به شمار می‌آید که از سال ۱۳۴۹ به بهره‌برداری رسیده است و همچنان مورد استفاده قرار دارد، اما به این دلیل که همواره مورد حفاظت و تعمیرات به موقع قرار گرفته، اکنون پس از گذشت ۴۷ سال هنوز نیازی به نوسازی کامل ندارد.
برای تعیین عمر مفید خطوط لوله گاز، رقم دقیقی وجود ندارد، اما این موضوع به نحوه نگهداری از خطوط، انجام پیگرانی، تعمیرات اساسی و حفظ حریم خطوط بستگی دارد و بر اساس میزان رعایت این شرایط، عمر خطوط مشخص می‌شود. اگر خطوط لوله به خوبی نگهداری و به‌موقع تعمیر شود، عمری بسیار طولانی خواهد داشت و ممکن است تا بیش از ۵۰ سال نیز عمر مفید داشته باشد.
در پایان اگر نکته‌ای مانده، بیان کنید.
امسال همانند سال‌های گذشته در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، روند توسعه شبکه انتقال گاز و در پی آن، گازرسانی به شهرها و روستاهای کشور شتاب خوبی گرفته است. شاید فعالیت شرکت مهندسی و توسعه گاز چندان به چشم نیاید، زیرا خطوط لوله در دل خاک پنهان می‌شوند، ولی زمانی که ما می‌دانیم با اجرای پروژه‌ها جایگاه ایران در منطقه و جهان رشد می‌کند و با رسیدن گاز به هر شهر و روستایی لبخند رضایت بر لبان هم‌وطنانمان می‌نشیند، احساس رضایت می‌کنیم و خستگی از تن‌مان به در می‌شود.
به عنوان مثال، راه‌اندازی خط انتقال گاز دامغان - کیاسر - ساری - نکا باعث شد مردم شمال کشور نگران قطعی گاز نباشند. گاز، روشن‌کننده مشعل خانه‌ها تا کارخانه‌ها است و برای مردم آرامش، سلامتی و اشتغال به همراه دارد. مجموعه صنعت گاز کشور نیز تلاش کرده تا طرح‌های گاز را متناسب با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، اجرایی کند و امید است به زودی شاهد بهره‌مندی همه هم‌وطنان از نعمت گاز باشیم.
گفت‌وگو: فاطمه شعبانی
نظر شما