میپرسم «آیا این قراردادها که از حیث تحکیم پیوند صنعت و دانشگاه، به صنعت نفت وجهه خوبی داده، در عمل هم همانقدر اثرگذار بوده است؟» و او پس از ارائه توضیحات یادآور می‌شود: «ارتباط صنعت نفت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در برخی طرح‌ها به قدری محکم شده که حتی اگر دانشگاه هم دیگر نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمیآید. نفت روی توان آنها حساب باز کرده است.» اگر شما نیز چنین پرسشی از ذهن‌تان گذشته است، توضیحات طالقانی را در گفتوگو با شانا بخوانید:
قراردادهای پژوهشی توسعه فناورانه 9 میدان نفتی در چه مرحلهای است؟
کار در برخی میدان‌ها مثل سروش و آزادگان از پیشرفت مناسبتری برخوردار است و در دیگر میدان‌ها نیز در حال پیشروی است. خب این نخستین تجربه ما در انعقاد قراردادهای پژوهشی کلان و مدتدار (10 سال) به شمار میرفت و طبیعی بود تا کار روی روال بیفتد، با وقفههایی روبهرو شویم، اما همین تجارب، مسیر قراردادهای پژوهشی بعدی را تسهیل کرد، به طوری که قراردادهای اکتشافمحور تقریبا مطابق با زمانبندی پیش میرود و فاز نخست غالب این قراردادها تا پایان سال نهایی می‌شود.
منظور از پیشرفت بهتر طرحهای سروش و آزادگان چیست؟
در میدان سروش، فاز نخست و دوم طرح پایان یافته و در شرف ورود به فاز سوم کار هستند. فاز دوم طرح میدان آزادگان هم به‌زودی پایان مییابد. در مجموع روال به این شکل است که فاز نخست به شناخت میدان اختصاص دارد و فاز دوم به شکلگیری یا بررسی مدل توسعه. در فاز سوم آزمایشهای لازم انجام می‌شود و در فاز چهارم، ترکیبی از مدل با آزمایشها در دستور کار قرار میگیرد. فاز پنجم هم فاز پایانی است.
دانشگاه سهند در میدان سروش به چه گزینههایی به عنوان گزینههای بهینه ازدیاد برداشت دست یافته؟
در این طرح، تزریق گاز و تزریق پلیمر به عنوان بهترین گزینهها انتخاب شدند و بررسیها برای انتخاب روش بهینهتر ادامه دارد. دانشگاه سهند در بحث تزریق گاز از دانش و توان کافی برخوردار است، اما از آنجا که برای نخستین بار در میدان سروش (زیر نظر شرکت نفت فلات قاره ایران) شاهد آزمایشهای تزریق پلیمر هستیم، دانشگاه سهند از مشاوره و همراهی شریک خارجی خود برای تامین تجهیزات و انتقال فناوری به منظور انجام این آزمایشها بهرهمند می‌شود. بنابراین در پایان طرح، حتی اگر روش تزریق گاز به عنوان روش بهینه انتخاب شود، باز هم با انجام این پروژه، دانشگاه موفق به انتقال فناوری و تامین تجهیزات آزمایشگاهی خود برای انجام آزمایشهای تزریق پلیمر شده است.
پیشرفت کار در طرح پژوهشی آزادگان چگونه است؟ گویا ارتباط خوبی هم بین انستیتو نفت دانشگاه تهران با متولیان طرح در متن برقرار است.
دقیقا همین‌طور است. این ارتباط به نحوی است که نمایندگانی از انستیتو نفت دانشگاه تهران در شرکت متن مستقر شدهاند و حداقل ماهی دو بار، جلسات مشترک و مفصلی با استفاده از ویدئواسکایپ بین نمایندگان انستیتو، شرکت متن و مشاور خارجی برگزار و نتایج مطالعات در میدان استفاده می‌شود. نتایج این طرح قابل توجه بوده است و میتواند تاثیر قابلتوجهی در کاهش ریسک فعالیتهای توسعهای میدان داشته باشد. دانشگاه تهران هم‌اکنون به عنوان بازوی پژوهشی شرکت متن در طرح آزادگان فعال است و به قدری این ارتباط علمی مؤثر واقع شده که دیگر حتی اگر دانشگاه هم نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمیآید.
کار در 6 میدان تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب در چه مرحلهای است؟
فاز نخست هر 6 طرح (منصوری، بیبیحکیمه، کرنج، کوپال، اهواز و گچساران) در شرف پایان است، البته میدان منصوری پیشرفت بهتری نسبت به پنج طرح دیگر دارد.
و دارخوین؟
در دارخوین (تحت نظر شرکت نفت و گاز اروندان) کار بزرگی در دست اقدام است و آن این‌که طرح پژوهشی درصدد ایجاد و آزمایش سیستم ردیاب گاز تزریقی برآمده تا از این طریق، مشخص شود گاز پس از تزریق چه مسیری را طی میکند. البته ردیابی گاز تزریق شده در مایع، معمول است اما میخواهیم به سامانهای برای ردیابی گاز پس از تزریق در گاز دست یابیم که دانشگاه امیرکبیر به عنوان دانشگاه طرف قرارداد در این طرح به این منظور در تلاش است و امیدواریم در آینده نزدیک، مرکزی با این شرح کار در این دانشگاه ایجاد شود تا بتواند ارائهدهنده این خدمت باشد. افزون بر این، به دنبال راهاندازی مرکز پیشرفته آنالیز رسوب آسفالتین در دانشگاه امیرکبیر هستیم که در صورت تصویب در کمیته راهبری، در دستور کار قرار میگیرد. در صورت راهاندازی چنین مرکزی، میتوان به بررسی و رفع معضل رسوب آسفالتین در بسیاری از میدان‌ها به‌ویژه میدان‌های غرب کارون ورود کرد.
صحبت از همکاری با مشاوران خارجی طرح‌ها شد. این همکاریهای پژوهشی در سایه تحریمها کمرنگ نشده؟
نمیتوان گفت تحریم هیچ تأثیری نداشته است. به هر حال نگرانی را در رفتار شرکتهای مشاور خارجی میتوان حس کرد، اما در عین حال تمایل بسیاری به ادامه همکاری دارند و با وجود نگرانیها، این همکاریها کمابیش ادامه دارد.
تاثیرگذاری این طرحهای فناورانه را در ارتقای سطح علمی دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی چگونه ارزیابی میکنید؟
همانطور که به‌طور مثال به برنامه ایجاد سامانه ردیابی تزریق گاز و شکلگیری مرکز آنالیز رسوب آسفالتین در دانشگاه امیرکبیر یا ارتقای سطح علمی دانشگاه سهند به منظور تزریق پلیمر در میدان سروش اشاره کردم، اینها رویدادهایی است که در سایه همین تعامل پژوهشی شرکت ملی نفت ایران با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در حال انجام است. ضمن این‌که در جریان اجرای همین قراردادهای میدانمحور، مصمم به ایجاد شبکه آزمایشگاهی در کشور شدهایم.
در سطح دانشگاهها و حتی شرکتهای خصوصی، آزمایشگاههایی در حوزه بالادستی صنعت نفت فعالیت میکنند که بعضا از فعالیتهای مشابه آزمایشگاههای دیگر در زمینه فعالیت‌شان بیخبرند. این کمبود اطلاعات سبب می‌شود مقدار زیادی دارایی فیزیکی و ثروت بیاستفاده بماند؛ در صورتی که اگر شناخت کافی نسبت به داشتههای آزمایشگاهی کشور در بخش بالادست داشته باشیم، هم از موازیکاریها جلوگیری می‌شود، هم در زمان و هزینه و ... صرفهجویی خواهد شد و در نتیجه بهرهوری کار افزایش مییابد.
این کار را کلید زدهاید؟
به‌زودی آغاز می‌شود. در وهله نخست، میزان داراییهای هر آزمایشگاه مشخص می‌شود و بعد توان تکنیسینها و ساعات خالی دستگاهها و دیگر جزئیات کاری هر آزمایشگاه. در مرحله دوم، معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت استانداردهای آزمایشگاهی را اعلام میکند و مراکز آزمایشگاهی که مایل باشند در طرح‌ها و پروژههای صنعت نفت همکاری داشته باشند، برای فعالیت در قالب استانداردهای تعیین شده از سوی وزارت نفت باید توان خود را ارتقا دهند. بنابراین هدف این است که در چهار سال آینده، آزمایشگاههای بالادستی، هم دارای گواهی باشند و هم به یکدیگر خدمات ارائه دهند. تکمیل و تجهیز آزمایشگاههای دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی طرف قرارداد با نفت در همین قراردادهای فناورانه هم از دیگر دستاوردهای همکاری صنعت و دانشگاه در 9 میدان بوده است. افزون بر این، ما از دانشگاهها به انحای مختلف حمایت میکنیم. به‌طور مثال به‌تازگی آزمایشگاه میکروسکوپی دانشگاه شهید بهشتی با حمایت نفت به مدرنترین دستگاههای میکروسکوپی تجهیز شده است.
درباره نحوه اثرگذاری این همکاریهای مشترک بر سطح علمی دانشگاهها توضیح دادید؛ این همکاریها در بهبود فضای کاری، ایجاد نشاط و شادابی بین دانشجویان و افزایش انگیزههای آنان هم موثر بوده است؟
این هدف را از طریق برگزاری مسابقات دانشجویی دنبال میکنیم. به‌طور مثال هم‌اکنون در دانشگاه امیرکبیر مسابقهای با موضوع مطالعه مخزن در حال برگزاری است که تاکنون 28 گروه از دانشگاههای مختلف ثبتنام کردهاند و با اعلام نتایج آن تا پیش از پایان سال، به گروههای اول تا سوم جوایز اعطا می‌شود. یا پارسال مسابقه ارائه فرمول سیال حفاری را برگزار کردیم که با استقبال بسیاری مواجه شد. جالب است بدانید برندگان آن مسابقه، هم‌اکنون در این زمینه فعالیت میکنند و کسبوکارشان را با همین محور پیش میبرند. ما گاهی ایده اولیه را طرح و گاهی از ایدههای دانشگاهها با چنین محورهایی استقبال و حمایت میکنیم و معتقدیم این ایدهها میتواند بعضا بازار کار خوبی را پیشروی دانشجویان و فارغالتحصیلان قرار دهد. هم‌اکنون رابطه خوبی بین مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران با شرکتهای دانشبنیان و فعالان استارتاپها شکل گرفته است و با توجه به تغییر پارادایمهای پژوهشی دنیا، تاکید داریم که خود را با این تغییر پارادایم منطبق کنیم.
قراردادهای اکتشافمحور در چه مرحلهای قرار دارند؟
بسته نخست هر پنج قرارداد در مراحل پایانی است و احتمالا تا پایان سال، فاز اول که با هدف تولید نقشه راه در دستور کار دانشگاهها قرار دارد نهایی می‌شود. تجربه قراردادهای میدانمحور در این قراردادها به کمکمان آمد و کار با سرعت بیشتری پی گرفته شد. دانشگاهها نیز همکاری بسیار خوبی داشتهاند و بی‌شک خروجیهای نهایی این قراردادها به بهبود فرایندهای اکتشافی در کشور کمک میکند. آنچه به عنوان نقشه راه هر یک از پنج قرارداد اکتشافمحور اعلام شود، برنامه کاری این قراردادها را در سال آینده مشخص میکند.
و آیا فکر میکنید امضای قراردادهای پژوهشی دیگری هم در این سطح در پیش باشد؟
بله. فکر میکنم سومین گام ما در قراردادهای پژوهشی کلان در بخش بالادست صنعت نفت، امضای قراردادهایی با مراکز تحقیقاتی با محوریت بهینهسازی واحدهای بهرهبرداری نفت باشد که این برنامه در دستور کار یک سال آینده پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران قرار دارد.
هانیه موحد
نظر شما