بارها نوشته‎ام و برخی هم گفته‎اند که کارت هوشمند سوخت تاثیر چندانی در کاهش قاچاق سوخت ندارد و دلایل متعددی هم برای آن وجود دارد. اما هنوز عده‎ای بر این باورند – یا اینگونه وانمود می‎کنند – که کارت هوشمند سوخت می‎تواند قاچاق را تا حد زیادی کاهش دهد. جالب است که برای صحت ادعای خود به آغاز اجرای طرح سهمیه‎بندی بنزین استناد می‎کنند که در آن دوران هم مصرف بنزین و هم قاچاق بنزین کاهش یافته است. هرچند اعتقاد دارم قاچاق، از آنجا که قاچاق است و از مبادی غیررسمی انجام می‎شود، آمار قابل استنادی نمی‎تواند داشته باشد، اما حتی اگر در مقطعی هم قاچاق بنزین کاهش یافته باشد، دلیلش عدم عرضه بنزین با قیمت آزاد بود. یادمان هست که تا مدت‎ها پس از آغاز طرح سهمیه‎بندی بنزین، دولت بنزین آزاد در اختیار مردم قرار نمی‎داد و همین موضوع سبب کاهش شدید آمار مصرف شد و بعد که توزیع بنزین آزاد اضافه شد، باز هم مصرف و قاچاق بنزین – بر مبنای همان منابع آماری همیشگی – افزایش یافت.

اعتقاد دارم یکی از بهترین تصمیم‌های بیژن زنگنه پس از بازگشت به وزارت نفت، حذف اجباری بودن کارت هوشمند بنزین بود. کارتی که فواید آن به مراتب کمتر از دردسرهای آن است و در هیچ جای جهان، عرضه بنزین به این شیوه، انجام نمی‎شود. البته طبیعتا در مورد قیمت بنزین یا تصمیمات کلانی همچون سهمیه‎بندی بنزین یا موارد مشابه، به دلیل حساسیت‎های کاذبی که این موضوع ایجاد کرده، دولت و حتی شورای عالی امنیت ملی دخیل هستند و وزارت نفت مجری تصمیمات است؛ حتی اگر با آن چندان موافق نباشد که البته من در این مورد اطلاع دقیقی ندارم. اما پیرو همان تصمیم اولیه وزارت نفت برای حذف کارت هوشمند بنزین، اعتقاد دارم کسانی که ادعا می‎کنند بازگشت کارت هوشمند بنزین موجب کاهش قاچاق سوخت می‎شود، آدرس غلط به مردم می‎دهند. اجازه دهید چند اظهارنظر و شاهد عینی را مرور کنیم.

به تازگی حمیدرضا دهقانی‌نیا، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفته : «روزانه ۱۱.۵ میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود، ۸۵ درصد از قاچاق سوخت روزانه، نفت گاز و بقیه نفت سفید، نفت کوره و بنزین است». دقت کنید! 85 درصد قاچاق سوخت مربوط به گازوئیل است و یک نکته جالب‌تر: عرضه نفت‌گاز در کشور با کارت هوشمند انجام می‎شود!
هفته گذشته مهدی ایوبی، معاون سابق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در مطلبی نوشت که «سهمیه‎بندی مجدد بنزین و صدور کارت هوشمند سوخت اگرچه می‎تواند سهم اندکی در پیشگیری از عرضه بی‌رویه و قاچاق سوخت داشته باشد، اما این رویکرد که سهمیه‎بندی و توزیع کارت هوشمند سوخت سبب کاهش عمده‎ای در حجم قاچاق سوخت و فرآورده‎های نفتی شود، از ناآشنایی سیاستگذاران از دلایل اصلی و روند رو به رشد قاچاق سوخت در دو دهه اخیر حکایت دارد... قاچاق روزانه 30 میلیون لیتر فرآورده‎های نفتی در سال‎هایی اتفاق افتاده که نظام سهمیه‎بندی و کارت هوشمند در توزیع انواع سوخت اعمال شده است».

در واقع دو مسئول سابق و کنونی در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، در تاثیر اندک کارت هوشمند سوخت در کاهش قاچاق سوخت با هم نظری یکسان دارند. ضمن این‌که بخش اعظم قاچاق سوخت مربوط به گازوئیل است که اتفاقا سهمیه‎بندی شده و باز هم بخش مهمی از قاچاق سوخت، در استان سیستان‌وبلوچستان در مرزهای شرقی کشور انجام می‎گیرد که آنجا نه تنها گازوئیل، بلکه بنزین هم سهمیه‎بندی است!

هرچند آمار قاچاق سوخت چندان قابل استناد نیست، اما اصل موضوع قاچاق سوخت را نمی‎توان انکار کرد. با این حال باید در نظر داشته باشیم قاچاق سوخت عموما به صورت سازمان‌یافته انجام می‎شود و اتفاقا سهمیه‎بندی بنزین، ترغیب‌کننده افزایش قاچاق سوخت در سطح خرد و بین مصرف‌کنندگان است و به تبع آن، طرح‎هایی همچون آنچه مرکز پژوهش‌های مجلس درباره تخصیص سهمیه بنزین به همه خانوارها یا همه مردم ارائه داده، با وجود ظاهر جذابش، حکم همان چاه ویل پرداخت یارانه نقدی را دارد که هیچوقت پر نمی‎شود و به جز ضرر، چیزی ندارد.

خلاصه آن‌که کارت هوشمند سوخت، تاثیر چندانی در کاهش قاچاق ندارد و تا زمانی که حساسیت برای قیمت بنزین، بیشتر از حساسیت برای قیمت لبنیات و هزینه‎های بهداشت و درمان و یارانه‎های ضروری باشد و تا زمانی که به جای تسهیل واردات خودرو و کیفی‎سازی خودروهای تولید داخل و تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی، سهمیه‎بندی بنزین را راه‎حل تمام مشکلات بدانیم، این مسیر اشتباه پرداخت یارانه برای سوخت، ولو برای سوخت سهمیه‎ای ادامه خواهد داشت.

حمیدرضا شکوهی

منبع: کانال تلگرامی از نفت چه خبر؟