امیر حسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت با بیان این‌که علاوه بر کشورهایی که معافیت آمریکا را برای خرید نفت ایران دریافت کردند وزارت نفت همچنان با تمام توان به دنبال یافتن مشتریان جدید است، می‌گوید: با وجود فشار آمریکا، تعداد بالقوه مشتریان نفت ایران به دلیل رقابتی بودن بازار و حرص و طمع برای سودآوری بیشتر به مراتب بیشتر از قبل شده است.

تلاش همه‌جانبه وزارت نفت برای مقابله با تحریم‌های ضدآمریکایی

هشتمین روز از ماه مه ۲۰۱۸،‌ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، در جریان یک سخنرانی که ۱۱ دقیقه به طول انجامید، فرمان خروج این کشور از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را صادر کرد. وی از توافقنامه‌ای خارج شد که پس از ۱۲ سال مذاکرات سخت و فشرده به دست آمد و به گواه بسیاری از تحلیلگران بین‌المللی یکی از بهترین‌ توافق‌های سال‌های اخیر بود. همه جهان اما به این خروج واکنش نشان دادند و این اقدام را محکوم کردند، به جز عربستان و اسرائیل که حامی این تصمیم بودند. اکنون بیش از هفت ماه از این خروج و بازگشت تحریم‌ها که نفت ایران را نشانه گرفته، می‌گذرد. صادرات نفت خام ایران، اما پیش از خروج آمریکا از برجام رکورد ۲ میلیون و ۶۱۷ هزار بشکه در روز را در ماه آوریل به ثبت رسانده بود.

امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت درباره شرایط صنعت نفت پس از خروج آمریکا از برجام و تحریم نفت ایران می‌گوید: آنچه می‌توانم در این زمینه بگویم این است که همه مجموعه وزارت نفت برای مقابله با تحریم‌ها بسیج شده است. فروش نفت، هم اکنون مهم‌ترین اولویت وزارت نفت است تا بازار نفت ایران که پس از برجام به‌سختی به دست آمد، محفوظ بماند و از دست نرود.

وی از اعلام میزان صادرات نفت ایران همانند وزیر نفت امتناع و با تاکید بر این‌که تلاش مجموعه نفت این است که با فروش حداکثری نفت، منابع کشور را تامین کنند،‌ تصریح می‌کند: شرکت ملی نفت ایران در چهار دهه تحریم توانسته است سازوکارهایی خلاقانه برای فروش نفت به دست آورد، اما متاسفانه فشار و نفوذ مالی آمریکا به حدی است که چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و بقیه کشورهایی که برای واردات نفت ایران از آمریکا معافیت گرفته‌اند حاضر نیستند یک بشکه بیشتر از معافیتی که گرفته‌اند از ایران نفت خریداری کنند.

دیپلمات وزارت نفت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران را با افزایش فساد، قاچاق و پولشویی در بازار بین‌المللی نفت مترادف می‌داند و تاکید می‌کند: با وجود فشار آمریکا برای محدود کردن بازار نفت ایران، تعداد مشتریان بالقوه  نفت ایران به دلیل رقابتی بودن بازار و حرص و طمع برای سودآوری بیشتر به مراتب بیشتر از پیش شده است.

زمانی نیا، اما تاثیر منفی تحریم ضدایرانی آمریکا بر کشور، صنعت نفت و همچنین معیشت مردم را انکار نمی‌کند.

برجام، چهاردهم ژوئیه ۲۰۱۵ بین نمایندگان جمهوری اسلامی ایران، ‌اتحادیه اروپا و کشورهای موسوم به 1+5 یعنی انگلیس، ‌فرانسه، آمریکا، روسیه،‌ چین و آلمان در وین امضا شد. پس از آن اما مقا‌م‌های ایرانی بارها به کارشکنی‌های طرف مقابل به‌ویژه آمریکا برای اموری مانند ارتباط مالی و تجاری اعتراض کرده‌اند.

افول آمریکا با سیاست ترامپ

امانوئل مکرون، ترزا می و آنگلا مرکل رهبران سه قدرت اروپایی فرانسه، ‌انگلیس و آلمان در کنار سران روسیه و چین و همچنین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بلافاصله بعد از خروج آمریکا از برجام ضمن محکوم کردن این خروج، بر عزم راسخ خود برای ماندن در برجام تاکید و عنوان کردند خروج آمریکا از برجام بی‌اعتنایی توهین‌آمیزی به قواعد بین‌المللی است. این موضع‌گیری سریع در کنار حمایت جهان از ایران، اما این انتظار را به‌وجود آورد که تاثیر فشار تحریم آمریکا به حداقل ممکن کاهش یابد، اما در عمل این‌گونه نشد. چرایی آن را زمانی‌نیا پاسخ می‌دهد.

زمانی‌نیا درباره همصدا شدن جامعه جهانی با ایران در مقابل رفتار قلدرمآبانه آمریکا توضیح می‌دهد: دولتمردان همه کشورهای جهان به جز عربستان و اسرائیل ضمن محکوم کردن بازگشت دوباره تحریم‌ها،‌ عملکرد سیاسی ایران را تائید می‌کنند و بارها نسبت به رفتارهای خارج از عرف دیپلماتیک ترامپ ابراز نگرانی کرده‌اند. اما باید به این موضوع توجه داشت شرکت‌های خارجی که از سوی بخش خصوصی اداره می‌شوند، تابع دولتمردانشان نیستند.

وی، رفتار شرکت‌ها برای کسب و حفظ حداکثری منافع را موضوعی طبیعی می‌داند و درباره سازوکار ویژه مالی (SPV) برای تسهیل بازرگانی ایران با شرکت‌های اروپایی می‌گوید: این سازوکار اجرایی خواهد شد و کمک‌کننده هم خواهد بود، اما مشکل‌گشا نیست. در واقع هر اقدامی که اروپایی‌ها می‌خواهند انجام دهند، متوجه نفوذ آمریکا می‌شود.

دیپلمات وزارت نفت می‌گوید: درماندگی اروپا برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران سبب به وجود آمدن آگاهی عمیق در اروپا شده است که اروپا نباید گروگان اقتصادی و سیاسی آمریکا بماند. این آگاهی سبب تغییر کیفی در روابط اروپا و آمریکا خواهد شد و به‌تدریج نفوذ سیاسی - اقتصادی آمریکا در اروپا و دیگر نقاط جهان افول خواهد کرد.

‌هدف سازوکار ویژه مالی فراهم کردن امکان مبادلات مالی با ایران و شرکت‌های خریدار نفت و صادرکننده کالا به ایران است. در واقع این سیستم پرداخت به کسب‌وکارهای اروپایی امکان می‌دهد تا بدون تحریم شدن از سوی آمریکا به روابط خود با ایران ادامه دهند. کارشناسان معتقدند که این کار اتحادیه اروپا جنبه نمادین دارد و برخی دیگر نیز آن را ناکارآمد می‌دانند، اما در عین حال برخی آن را آغازی برای رهایی اروپا از وابستگی به نظام مالی آمریکا عنوان می‌کنند. 

واکنش جان کری،‌ وزیر امور خارجه دولت اوباما به خروج آمریکا از برجام اما مصداق رفتارهای کج‌دار و مریز این روزهای جهان با ایران با وجود اجماع برای حفظ برجام است: «برای جهان متأسفم».

اراده پاکستان برای دریافت گاز از ایران 

ترامپ بلافاصله پس از خروج آمریکا از برجام اعلام کرد که همه تحریم‌های علیه ایران را که در چارچوب این توافق لغو شده بودند بار دیگر علیه تهران به اجرا می‌گذارد و تاکید کرده بود آمریکا قصد دارد افزون بر این تحریم‌ها، مجازات‌های اقتصادی سنگینی را علیه ایران وضع کند و چنانچه شرکت‌های بین‌المللی این تحریم‌ها را نقض کنند با تنبیهات سخت آمریکا روبه‌رو خواهند شد. نتیجه این تهدیدها اما ماه‌ها پس خود را نشان داد؛ بسیاری از شرکت‌ها از مذاکره با ایران پا پس کشیدند. اما این بدان معنا نیست که ایران عقب نشسته باشد. وزارت نفت همچنان پیگیر بسیاری از مذاکرات است از جمله صادرات گاز ایران به پاکستان که سال‌ها به بهانه تحریم اجرای آن به تأخیر افتاده است.

معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت درباره مذاکره با پاکستان با بیان این که دولت جدید این کشور دریافت گاز از ایران را پیگیری می‌کند و اراده سیاسی خود را برای گسترش روابط اقتصادی با ایران به صراحت بیان کرده است، می‌گوید: برای این منظور، پاکستان دو کمیته (فاینانس و تحریم) برای تسهیل روند اجرایی صادرات گاز ایران به پاکستان تشکیل داده است که انتظار می‌رود نتیجه بررسی این کمیته در ماه‌های آینده به دیدار وزرای نفت ایران و پاکستان برای به سرانجام رساندن این قرارداد منجر شود.

زمانی‌نیا، دریافت گاز از ایران را برای پاکستان باصرفه‌تر از دیگر کشورها عنوان می‌کند و می‌گوید: مباحث حقوقی این قرارداد در صورت ملاقات وزیران نفت دو کشور به‌طور حتم بررسی خواهد شد. 

ایده احداث خط لوله صلح در سال 1990 مطرح شد و قرار بود این خط لوله گاز ایران را به پاکستان و هندوستان منتقل کند تا پیام‌آور صلح و دوستی در شبه قاره باشد. براساس توافق اولیه، قرار بود این خط لوله 2 هزار و 700 کیلومتری، گاز صادراتی ایران را از مسیر پاکستان به هند منتقل کند.

پیش‌بینی شده بود که در صورت توافق نهایی، یکهزار و 100 کیلومتر از این خط لوله در ایران، یکهزار کیلومتر در پاکستان و 600 کیلومتر در هند احداث شود. طبق طرح اولیه قرار بود روزانه 150 میلیون مترمکعب گاز ایران به هند و پاکستان صادر شود. از این مقدار، 90 میلیون مترمکعب برای هند و 60 میلیون مترمکعب برای پاکستان در نظر گرفته شده بود که این ایده عملی نشد.

پاکستان به بهانه تحریم‌ها و فشارهای خارجی، تاکنون به تعهدهای خود برای تکمیل خط لوله آی‌پی در خاک خود عمل نکرده است. ضرب‌الاجل تعیین شده در این قرارداد همزمان با پایان سال 2014 میلادی به پایان رسید و جمهوری اسلامی ایران مدت‌ها قبل از سررسیدن این ضرب‌الاجل، به تعهد خود عمل کرد و خط لوله گاز را از میدان گازی پارس جنوبی تا نزدیک مرز پاکستان احداث کرد.

اسلام‌آباد می‌گوید سخت در تلاش است تا با احداث این خط در خاک خود (بیش از 700 کیلومتر)، هر چه سریع‌تر زمینه واردات گاز طبیعی از ایران را فراهم کند.

اگر به جای یک قرارداد بین‌المللی چند قرارداد امضا شده بود....

برگزاری بیش از 100جلسه توجیهی و مشورتی برای الگوی جدید قراردادهای نفتی، توضیح الگوی جدید قراردادهای نفتی در مرکز پژوهش‌های مجلس، کمیسیون انرژی، دانشگاه امام صادق، امیرکبیر، دانشگاه تهران، پاسخ به ابهامات سازمان بازرسی کل کشور، انتقاد دکتر درخشان و احمد توکلی به قراردادهای نفتی و ... ، سبب شد صنعت نفت ایران نتواند از فرصتی که برجام در اختیار شرکت‌های بین‌المللی قرار داده بود، استفاده کند. «کشور سوزاندن فرصت‌ها» نامی است که بسیاری از کارشناسان برای ایران انتخاب کردند و بیراه هم نیست. اگر حافظه تاریخی همراهی نمی‌کند تأخیر در تأیید و امضای قراردادهای نفتی زمانی زیادی از آن نمی‌گذرد.

زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت، نظر بسیاری از کارشناسان درباره فرصت‌سوزی ایران در بسیاری از بزنگاه‌ها و از جمله در تدوین و اجرای قراردادهای نفتی را تأیید می‌کند و می‌گوید: از زمان اجرای برجام تا خروج آمریکا از آن، 17 ماه سپری شد و ایران می‌توانست از این فرصت و حمایت جامعه جهانی از آن به نحو احسن استفاده کند، اما در عمل این اتفاق نیفتاد و ایران فرصت برجام را تا حدودی از دست داد.

وی به قرارداد فاز 11 پارس جنوبی به‌عنوان یک نمونه اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر قرارداد با توتال دو سال زودتر امضا شده بود و این شرکت یک میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرده بود، تردید نداشته باشید که به این راحتی ایران را ترک نمی‌کرد و حتی اگر هم ترک می‌کرد اجرای پروژه را به مرحله‌ای می‌رساند که نیروهای ایرانی می‌توانستند آن را ادامه دهند و به سرانجام برسانند.

زمانی‌نیا حاشیه‌های اجرای الگوی جدید قراردادهای نفتی ایران را پررنگ تر از متن آن عنوان و تصریح می‌کند: اگر ایران در فرصت به دست آمده به جای یک قرارداد بین‌المللی، چند قرارداد بین‌المللی را به ثمر رسانده بود آقای ترامپ بی‌شک در بازگشت تحریم‌ها با احتیاط بیشتری عمل می کرد.

معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت با بیان این‌که «دنبال مقصر نیستیم»، اما کل کشور نتوانسته از فرصت برجام استفاده کند، می‌افزاید: هیچکس نمی‌توانست پیش‌بینی کند که که شخصی مانند آقای ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکا برگزیده می‌شود و به دلیل مخالفت با اوباما، زیر برجام می‌زند، اما سیاست این‌گونه است و همه امور قابل پیش‌بینی نیست.

رویا خالقی

منبع: ایران پترولیوم