سفر کیم جونگ اون به روسیه از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت بود. برخی بیشتر بر جنبه‌های سیاسی این سفر تاکید و تاثیر آن بر مذاکرات آینده کره‌شمالی و آمریکا را برجسته کردند. برخی نیز بر روابط دوجانبه روسیه و کره‌شمالی متمرکز شدند و جنبه‌های سیاسی و اقتصادی آن را مورد بررسی قرار دادند. در این میان، یکی از مهم‌ترین مسائلی که هم از جنبه روابط دوجانبه و هم تاثیر بر مذاکرات شبه جزیره کره از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، مسئله فروش نفت روسیه به کره‌شمالی است. با توجه به محدودیت‌های اعمال‌شده برای فروش نفت به پیونگ یانگ، اقدام روسیه در این خصوص با پرسش‌های زیادی مواجه است. از این رو در نوشتار حاضر سعی شده ضمن نگاهی کوتاه به روابط روسیه و کره‌شمالی، به اهمیت و چگونگی فروش نفت از سوی مسکو به پیونگ یانگ پرداخته شود.
روسیه و کره‌شمالی رابطه‌ای تاریخی دارند. در جریان جنگ سرد، اتحاد جماهیر شوروی سابق یکی از بزرگ‌ترین حامیان کره‌شمالی بود. در جریان جنگ کره که در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳ رخ داد، اتحاد جماهیر شوروی در کنار چین به حمایت از کره‌شمالی پرداخت و زمینه‌ساز ایجاد تقسیم‌های ایدئولوژیک در شبه جزیره کره شد.
مسکو در دهه ۵۰ میلادی به دانشمندان کره‌شمالی برای کسب دانش لازم برای توسعه زرادخانه‌های هسته‌ای کمک کرد. همچنین روسیه به طور منظم، تجهیزات و تسلیحات جنگی مورد نیاز کره‌شمالی را فراهم کرد و به این ترتیب به شریکی کلیدی برای این کشور و عنصری غیرقابل چشم‌پوشی برای تامین امنیت منطقه تبدیل شد.
با وجود این، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این رابطه گسترده نیز دچار چالش‌هایی شد. بی‌سامانی اوضاع داخلی در روسیه و همچنین مشکلات اقتصادی موجب کاهش حمایت‌های مسکو از پیونگ یانگ شد. این رویه تقریبا تا زمان به قدرت رسیدن ولادیمیر پوتین ادامه داشت. با این حال از زمان به قدرت رسیدن پوتین، وی در پی احیای رابطه تاریخی روسیه با کره‌شمالی و نفوذ خود در شبه جزیره کره برآمد.
در سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۹، روسیه به‌عنوان یکی از اعضای گروه شش در مذاکرات با کره شمالی حضور داشت و تلاش زیادی برای حفظ موقعیت پیونگ یانگ کرد که از آن جمله می‌توان به بخشیدن بدهی ۱۰ میلیارد دلاری این کشور و اعطای ۵۰ هزار تنی گندم بلاعوض اشاره کرد.
در این میان سفر اخیر کیم جونگ اون به روسیه و دیداری که با ولادیمر پوتین داشت، نه‌تنها از جنبه تاریخی دارای اهمیت بود، بلکه یک بار دیگر ابعاد و زوایای مختلف روابط دو کشور را نمایان کرد. چنانکه کیم جونگ اون روابط کره‌شمالی و روسیه را رابطه‌ای استراتژیک و سنتی خواند.
کره‌شمالی در حالی به‌دنبال حمایت اقتصادی روس‌ها برای کاهش فشارهای آمریکا و همچنین حمایت سیاسی مسکو در جریان مذاکرات غیرهسته‌ای شدن است که مسکو نیز قصد دارد در مذاکرات آتی از نقش پررنگ‌تری برخوردار باشد.
دور زدن تحریم‌های نفتی
شورای امنیت سازمان ملل پس از پرتاب یک موشک دوربرد کره‌شمالی در سال ۲۰۱۷، با تصویب قطعنامه ۲۳۹۷، سقف سالانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت را برای واردات فرآورده‌های نفتی کره‌شمالی تعیین کرد که معادل ۶۰ تا ۶۵ هزار تن است. همچنین سازمان ملل متحد کشورهای عضو را ملزم کرد اطلاعات تامین، فروش و انتقال همه نوع فرآورده‌های نفتی خود به کره‌شمالی را به این سازمان گزارش کنند.
به رغم محدودیت‌های اعمال شده، کره‌شمالی با انتقال نفت از طریق مسیر دریایی در حال دور زدن تحریم‌های سازمان ملل است. این انتقال نفت در حالی انجام می‌شود که آمریکا تلاش زیادی برای توقف آن انجام داده است. به‌عنوان مثال، کشتی‌های نظامی و هواپیماهای آمریکا، پیونگ یانگ را مجبور به انتقال نفت از محدوده‌ای بسیار دورتر از شبه جزیره کره کرده‌اند. طبق گزارش مرکز فرماندهی پاسفیک آمریکا، هم‌اکنون انتقال نفت از آب‌های بین‌المللی و کشورهای دیگر صورت می‌گیرد. همچنین کره‌شمالی از کشتی‌های کوچک‌تر برای عدم شناسایی توسط کشتی‌ها و هواپیماهای عضو ائتلاف آمریکا استفاده می‌کند.
با این حال هیچ یک از محدودیت‌های اعمال شده سبب قطع صادرات نفت به کره‌شمالی نشده‌اند. بر اساس گزارشی که آمریکا به سازمان ملل ارائه کرده، دولت کره‌شمالی در سال ۲۰۱۸ بیش از محدودیت‌های تعیین شده نفت دریافت کرده است. طبق این گزارش کره‌شمالی ۸۹ مرتبه به‌صورت مخفیانه نفت را از طریق کشتی دریافت کرده است. اگر کشتی‌ها ۹۰ درصد از ظرفیت خود را بارگیری کرده باشند، تانکرهای کره‌شمالی نزدیک به ۳ برابر ظرفیت سال ۲۰۱۸ که معادل ۱۳۶۷۶۲۸ بشکه است، تحویل گرفته‌اند. به همین دلیل آمریکایی‌ها بارها از روسیه و چین خواسته‌اند هرچه سریع‌تر تحویل نفت به کره‌شمالی را متوقف کنند.
نقش روسیه در تامین نفت کره شمالی
اگرچه درباره مقدار دقیق نفت صادراتی روسیه به کره‌شمالی اطلاعات موثق و روشنی در دسترس نیست، اما کاملا مشخص است که بخش اعظمی از اقتصاد کره‌شمالی کاملا به واردات نفت از روسیه وابسته است. زیرا در کره‌شمالی فقط یک پالایشگاه وجود دارد که توسط روس‌ها طراحی شده و مشتقات آماده شده آن برای به کارگیری در کارخانه‌ها، حرکت خودروها و قطار و اتوبوس، گرم کردن منازل و پادگان‌ها، راه انداختن تانک‌ها، کامیون‌ها و جنگنده‌ها از آن استفاده می‌شود. با توجه به اینکه تنها پالایشگاه موجود در کره‌شمالی توسط روس‌ها طراحی شده، در نتیجه نفت مورد استفاده در این پالایشگاه نیز قاعدتا نفت وارداتی از روسیه خواهد بود.
مطابق با گزارش کمیته اجرای تحریم‌های کره‌شمالی، روسیه در ماه دسامبر ۲۰۱۸ حدود ۷ هزار تن نفت پالایش‌شده به کره‌شمالی صادر کرده است که بیشترین میزان صدور ماهانه نفت پالایش‌شده به این کشور از زمان الزامی شدن ارائه گزارش کشورهای عضو درباره صدور فرآورده‌های نفتی به پیونگ یانگ محسوب می‌شود. چین هم در ماه دسامبر یکهزار و ۵۱۱ تن نفت پالایش‌شده به کره‌شمالی صادر کرده است. به این ترتیب حجم کل صدور فرآورده‌های نفتی چین و روسیه به کره‌شمالی در سال ۲۰۱۸ به ۴۸ هزار و ۴۴۱ تن رسیده است.
به نظر می‌رسد نفت روسیه از سه طریق به کره‌شمالی ارسال می‌شود. نخستین روش، فروش مستقیم نفت از سوی روسیه به کره‌شمالی است که ابعاد نسبتا گسترده‌ای دارد. بر این اساس، کشتی‌های حامل نفت روسیه از روش انتقال نفت از کشتی به کشتی در دریا استفاده می‌کنند که امکان رصد و اثبات آن بسیار دشوار است. آمریکا در سال ۲۰۱۷، برخی از شرکت‌های نفتی روسی را به دلیل فروش نفت به کره‌شمالی، وارد فهرست تحریم‌های خود کرد. دومین روش، حمل نفت به‌وسیله تانکرهای روسی از بنادر ناخودکا و ولادی وستوک با کمک واسطه‌های سنگاپوری به کره‌شمالی است. سومین روش، فروش نفت روسیه از طریق خریداران چینی است. به این معنا که نفت روسیه را در وهله نخست خریداران چینی می‌خرند و سپس آنها از طرق مختلف به کره‌شمالی تحویل می‌دهند.
نتیجه‌گیری
از نظر آمریکایی‌ها، قطع صدرو نفت و مشتقات آن به کره‌شمالی همراه با اعمال فشارهای بین‌المللی موجب متوقف کردن پیونگ یانگ می‌شود. با این حال روسیه ضمن نادیده گرفتن سیاست‌های آمریکا و بخشی از تحریم‌ها که برای منزوی کردن کره‌شمالی و متوقف کردن برنامه‌های هسته‌ای و موشکی آن اعمال شده، با فروش نفت به دولت پیونگ یانگ از این کشور حمایت می‌کند. پشتیبانی روسیه از کره‌شمالی و فروش نفت به این کشور بیانگر آن است که فشارهای حداکثری آمریکا به‌خصوص در حوزه انرژی نمی‌تواند بر پیونگ یانگ تاثیری جدی و عمیق بگذارد. از این رو می‌توان گفت صادرات نفت روسیه به کره‌شمالی، معادله‌ای است که سیاست‌های آمریکا در قبال این کشور را با شکست مواجه می‌کند. در واقع این اقدام روسیه نه‌تنها سیاست تحریمی آمریکا در قبال کره‌شمالی را بی اثر می‌کند، بلکه بر روند مذاکرات آتی میان واشنگتن و پیونگ یانگ نیز تاثیر خواهد گذاشت.
شعیب بهمن
رئیس موسسه راهبردپژوهان جهان معاصر
منبع: ماهنامه ایران پترولیوم
نظر شما