نشست ۱۷۶ وزیران انرژی و نفت اوپک برخلاف پیش‌بینی‌های صورت گرفته نسبت به دستور کار آن، روند متفاوتی را تجربه کرد. پیش از این عمده تحلیل‌ها و مباحث در سطوح مختلف سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی بر توافق یا عدم توافق وزیران نفت اوپک بر سر تداوم کاهش تولید نفت اعضا یا حتی کاهش بیشتر تولید نفت از سوی اعضا متمرکز بود، اما توافق‌های دوجانبه و چندجانبه کشورهای عضو و حتی کشورهای غیرعضو و اظهارات رسمی و غیررسمی مقام‌های نفتی این کشورها، این موضوع را پیش از اجلاس ۱۷۶ مسجل کرد که توافق بر سر تداوم کاهش تولید نفت قطعی است و کشورهای حاضر در این نشست مشکلی برای آن ندارند. البته در این زمینه اختلاف‌هایی در میزان کاهش و سهمیه کشورها در فرآیند کاهش تولید وجود داشت، اما اصل کاهش مورد اجماع همه کشورهای تولیدکننده اوپک و غیراوپک بود. مسئله مهم در این میان اما حفظ جایگاه و موقعیت اوپک در عرصه مناسبات و تعاملات نفت و انرژی اوپک بود که خیلی زود به ماموریت اصلی و ویژه نماینده ایران در اجلاس تبدیل شد.
بهانه این مهم نیز توافق سران عربستان و روسیه بود که چند روز قبل از اجلاس اوپک در حاشیه نشست سران گروه ۲۰ در اوزاکای ژاپن بر سر تداوم کاهش تولید نفت صورت گرفته بود. در کنار این متغیر البته متغیر دیگری هم وجود داشت که از مدت‌ها قبل آثار و نشانه‌های آن به‌صورت فعال وجود داشت و آن تحرکات دولت آمریکا در ابتدا برای همراه کردن اوپک با سیاست‌های نفتی واشنگتن به‌ویژه در راستای تحریم نفتی ایران و در ادامه خنثی کردن تحرکات و سیاست‌های اوپک به دلیل عدم همراهی کامل این نهاد بین‌المللی با ایالات متحده بود.
دولت آمریکا سیاست خنثی کردن اوپک را به شیوه‌های مختلف از جمله نفوذ در اوپک و اعمال فشار بر برخی کشورهای عضو که سابقه اتحاد راهبردی با آن را دارند مانند عربستان و امارات متحده همچنان دنبال می‌کند، اما به دلیل تضاد منافع این دست از متحدین با آمریکا در حوزه‌های اقتصادی و بعضا سیاسی، دولت آمریکا تاکنون توفیقی در این زمینه نداشته است، بنابراین تحرکات ضد اوپکی دولت ترامپ همچنان فعال است و در آینده ممکن است به دلیل همراهی برخی کشورهای نفتی غیراوپک، تشدید شود.
اما ماجرای تضعیف اوپک فقط به آمریکا باز نمی‌گردد. خطر واقعی برای اوپک نه از جانب آمریکا که از ابتدای تشکیل این سازمان بنای ناسازگاری با آن را داشت، وجود دارد، بلکه این خطر عمدتا از سوی برخی کشورهای عضو است که دانسته یا ندانسته به دلیل برخی منافع سیاسی زودگذر دوجانبه، سابقه، اعتبار و جایگاه اوپک را در عرصه بین‌المللی به خطر انداخته‌اند. ماندگاری اوپک و تداوم حضور فعال آن در عرصه جهانی متناسب با منافع اعضای سنتی آن در گرو حفظ ساختار و وحدت سازمانی آن است؛ موضوعی که در ماه‌های اخیر از سوی برخی اعضا مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
توافق سران روسیه و عربستان در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در اوزاکا، اگرچه تاثیری در تصمیم اوپک در نشست ۱۷۶ نداشت، چراکه اعضا از قبل تصمیم به توافق گرفته بودند، اما در سطح سیاسی به‌معنای دور زدن اعضا و ترک تشریفات سنتی تصمیم‌گیری در اوپک تلقی شد که نمی‌تواند برای اوپک و اعضای آن قابل پذیرش باشد. هماهنگی و همکاری روسیه با اوپک در دو سال گذشته تا حد زیادی در راستای منافع طرفین بوده و به نوعی با نگرانی آمریکا همراه شده، اما این همکاری نمی‌تواند به هر هزینه‌ای به‌ویژه بازی با اعتبار و جایگاه اوپک همراه باشد؛ موضوعی که برای برخی کشورهای عضو اوپک از جمله ایران بسیار گران آمد. این شرایط سبب شد وزیر نفت ایران بلافاصله و باوجود مناسبات ویژه با روسیه در حوزه‌های نفتی و غیرنفتی، در دفاع از جایگاه و اعتبار اوپک ظاهر شود و با استفاده از اعتبار سیاسی و رسانه‌ای خود، ضمن برجسته کردن ابعاد منفی ماجرا برای دیگر اعضا، اعضای خاطی اوپک را که در این مسیر گام گذاشته‌اند به چالش کشد.
ماموریت ویژه ایران در اجلاس اخیر که در قالب دیپلماسی نفتی که بازتاب گسترده‌ای نیز در پی داشت، حراست از اعتبار و جایگاه اوپک بود که به نظر می‌رسد با توفیق بالایی نیز همراه شد. منطق ایران در این راه نیز تاکید بر رعایت سازوکارها و الزام‌های تعیین شده در چارچوب اوپک بود که از ابتدای شکل‌گیری این سازمان رعایت شده است. این رویکرد تضادی به همراهی دیگر کشورها همچون روسیه ندارد. در واقع طرف ایران در این چالش روسیه محسوب نمی‌شود، بلکه اعضای اوپک مانند عربستان است که در سیاستی غیرمحترمانه نسبت به دیگر اعضا، تلاش دارد خود را به‌عنوان نماینده اوپک معرفی کند و از سوی اعضای این سازمان با دیگر کشورها وارد تعامل شود؛ اقدامی که به‌طور قطع از سوی اکثریت اعضای اوپک قابل پذیرش نیست و نخواهد بود. بدیهی است تحرکات و تلاش‌های ایران در حراست از اعتبار و جایگاه اوپک در تاریخ این سازمان ثبت خواهد شد.
علیرضا سلطانی، کارشناس اقتصاد انرژی
منبع: روزنامه شرق
نظر شما