شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در کنار سه شرکت اصلی صنعت نفت، برنامه‌هایی با هدف پیشبرد اهداف پژوهش و فناوری دارد. برای جویا شدن از این اقدام‌ها با محمد رضایی، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

شرکت پالایش و پخش چه اقدام‌هایی در زمینه پژوهش و فناوری انجام داده است؟

مطالعات و اقدام‌های پژوهش و فناوری شرکت‌های پخش فرآورده‌های نفتی ایران، خطوط لوله و مخابرات و ملی مهندسی را به همراه ۱۰ پالایشگاه بررسی می‌کنیم. تحقیقات کلان در شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران انجام و تحقیقات تخصصی‌تر نیز در داخل شرکت‌ها و پالایشگاه‌ها بررسی می‌شود. مهندس زنگنه، وزیر نفت جایگاه ویژه‌ای برای دانشگاه‌ها، دانشجویان و فعالیت‌های پژوهشی قائل هستند. در این میان پیشبرد یکسری از فناوری‌ها به دانشگاه‌ها و برخی دیگر نیز در حوزه‌های بالادست و پایین‌دست به پالایشگاه‌ها سپرده شده است. پنج انستیتو در دانشگاه‌های مرتبط با شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، کارهای پژوهشی انجام می‌دهند که یکی از آنها انستیتوی CCR است و مسئولیت آن را دانشگاه امیرکبیر به عهده دارد. انستیتوی دیگر به آپ‌گریدینگ (فرآیند جداسازی ته‌مانده‌های برج تقطیر) اختصاص دارد که شامل فرآیندهای مختلف مانند RFCC، FCC  و... می‌شود که مسئولیت این انستیتو به‌عهده دانشگاه تهران است. انستیتوی سوم نیز هایدروکرکینگ (شکست هیدروژنی) است و از سوی دانشگاه صنعتی اصفهان اداره می‌شود. انستیتوی هیدروتریتینگ (تصفیه هیدروژنی) را نیز داریم که مسئولیت آن به عهده دانشگاه صنعتی شریف است. انستیتوی پنجم نیز آیزومریزیشن است که زیر نظر دانشگاه شیراز اداره می‌شود. در کل هدف از این انستیتوها، دنبال کردن دانش فنی مرتبط با کاتالیست مورد نیاز صنعت نفت است.

چه فعالیت‌های دیگری از سوی مدیریت شما انجام شده است؟

سال گذشته قرارداد تولید و صنعتی‌سازی جاذب‌های نانوکربن مخازن گازی با هدف افزایش ضریب ایمنی و کاهش هزینه مخازن خودروهای گازسوز بین شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی و پژوهشگاه صنعت نفت امضا شد. براساس این قرارداد، نانوجاذب‌هایی که توانایی جذب گاز طبیعی را دارند، توسعه خواهند یافت. با قرار گرفتن در مخازن سی‌ان‌جی، فشار مخزن تا ۳۰ بار کاهش می‌یابد که علاوه بر کاهش هزینه‌ها، استفاده از فناوری را به نحو قابل ملاحظه‌ای تسهیل خواهد کرد. با این روش می‌توان روی طراحی مخازن سی‌ان‌جی تغییراتی داد و آن را در قسمت‌های مختلف خودرو جاسازی کرد. صحبت‌های زیادی درباره آلودگی هوا و علل آن طرح می‌شود، اما پارامترهای آلودگی هوا به سوخت باز نمی‌گردد. اگر میزان SOX بالا باشد، یعنی سوخت آلوده است، اما در آلوده‌ترین روزهای سال میانگین آن پایین است و به این معناست که سوخت تولیدی، سولفور ندارد. پس دلیل آلودگی هوا را باید در جای دیگری جست‌وجو کرد. بهتر است به پژوهش کاربردی و اقتصادی نگاه شود. ما نمی‌دانیم ظرفیت احتراق در شهرها چقدر است؟ احتراق ذاتا یک فرآیند آلوده‌کننده است و با بهترین خودروها، باز هم آلودگی ایجاد می‌شود. باید تحقیقی صورت گیرد تا ظرفیت سوخت تهران با توجه به اقلیم آن محاسبه شود. دانشگاهیان و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند ظرفیت احتراق سوخت در شهرها را بررسی کنند. زمانی که این میزان مشخص شد، می‌توان گفت که در ایجاد آلودگی، خودروها، مراکز صنعتی و خانگی و... چه سهمی دارند و در مرحله بعد باید برای رفع آن برنامه‌ریزی کرد.

مدیریت پژوهش و فناوری چه هدفی را سرلوحه کار خود قرار داده است؟

کاربردی کردن پژوهش، یکی از نکات اساسی در پژوهش صنعت نفت است که آن را دنبال می‌کنیم. باید چرخ صنعت را به چرخ پژوهش گره بزنیم. همه جای دنیا پژوهش و فناوری، پیشران صنعت است. متاسفانه این روند را در صنعت نفت شاهد نیستیم که برای دستیابی به آن، بهتر است تحقیق و توسعه همسو با هم پیش بروند. کاتالیست، یکی از نیازهای اساسی در صنعت نفت به شمار می‌رود، از این رو در فاز نخست انستیتوهایی که ذکر شد، کار مطالعاتی آنها به اتمام رسیده و در شروع فاز دوم با ساخت کاتالیست‌های مورد نیاز واحدها، توانستیم از خروج ارز جلوگیری کنیم. دستیابی به کاتالیست را در این نقطه نباید متوقف کنیم، بلکه باید برای به‌روزرسانی آن کارهای پژوهشی را ادامه دهیم تا بتوانیم از کاتالیست‌های داخلی بهتری در صنعت نفت استفاده کنیم. بخش پژوهش و فناوری شرکت‌های بزرگ تولیدکننده کاتالیست در سطح جهان به‌طور پیوسته فعالیت و کاتالیست‌های نسل جدید را وارد عرصه صنعت می‌کنند. صنعت کاتالیستی باید پویا باشد و این پویایی در شرایطی محقق می‌شود که نگوییم تولید کردیم و نیاز به تحقیقات بیشتر نداریم. گردش مالی در اقتصاد، موضوعی است که همه را به خود جذب می‌کند. کاتالیست نیز گردش مالی زیادی دارد و از خروج ارز جلوگیری می‌کند. این پله اول سبب می‌شود پژوهش جان بگیرد و در پژوهشگران اعتماد به نفس ایجاد شود.

هم‌اکنون تولید کاتالیست در چه مرحله‌ای قرار دارد و آیا پالایشگاه‌ها از آن استفاده می‌کنند؟

در واحدهای مختلف پالایشگاه‌ها کاتالیست داریم. واحد CCR از سوی پالایشگاه ستاره خلیج فارس مورد استفاده قرار گرفته و بنزین تولید می‌کند. کاتالیست واحد FCC نیز تولید داخل آن به‌زودی به بهره‌برداری خواهد رسید. کاتالیست واحد آیزومریزیشن و هیدروتریتینگ نیز تولید داخل شده و برخی پالایشگاه‌ها از این کاتالیست‌ها استفاده می‌کنند. کاتالیست‌های RCD، FCC  و RFCC  هنوز به مرحله استفاده صنعتی داخلی نرسیده‌اند. براساس تفاهم‌نامه‌ای که میان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری و یک شرکت دانش‌بنیان انجام شده، ساخت کاتالیست FCC و RFCC در مراحل پایانی قرار دارد و تا پایان سال به‌صورت تجاری تولید و در پالایشگاه‌های اراک و آبادان استفاده می‌شوند. ساخت کاتالیست‌های RCD  و هایدروکرکینگ را نیز بعد از این پروژه‌ها خواهیم داشت.

با شرکت‌های دانش‌بنیان چه همکاری‌هایی دارید؟

در بحث دیسپچینگ فرآورده‌های نفتی و هوشمندسازی جایگاه‌های سوخت، توزیع فرآورده‌های نفتی، نفت سفید و ال‌پی‌جی با شرکت‌های دانش‌بنیان مختلفی مذاکره کرده‌ایم، ضمن آنکه در برنامه داریم از فناوری‌های نو و حوزه آی‌تی در شرکت‌های پژوهش و فناوری استفاده کنیم. با این روش می‌توان فرآورده‌های خود را به‌صورت هوشمند توزیع کرد؛ ضمن اینکه از قاچاق فرآورده‌های نفتی جلوگیری می‌شود و اشتغال‌زایی در شرکت‌های دانش‌بنیان را به همراه دارد.

تا چه اندازه در داخل کشور به شرکت‌های دانش‌بنیان بها داده می‌شود؟

به اعتقاد من اکنون وضعیت اعتماد به شرکت‌های دانش‌بنیان، نه خیلی ایده‌آل و نه خیلی اسفناک است. شرکت‌های دانش‌بنیان در حال بلوغ هستند. خودشان توقعی ندارند که مهم‌ترین مسئله صنعت نفت را به آنها ارجاع دهیم. پله اول برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، این است که آنها را در کارهای مهم دخیل کنیم، حتی اگر به‌صورت مشارکتی با شرکت‌های بزرگ دارای فناوری‌های جدید باشد. وزیر نفت هر چهارشنبه با مدیران پژوهش و فناوری چهار شرکت اصلی و معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت جلسه دارد. این نشان از اعتماد ایشان به شرکت‌های دانش‌بنیان است و صنعت نفت می‌خواهد از ظرفیت این شرکت‌ها استفاده کند، اما ارجاع کار باید با دقت و مهندسی صورت گیرد تا بتوانیم به رشد و شکوفایی صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان دست یابیم.

بخش پژوهش و فناوری با چه سختی‌هایی روبه‌رو است؟

اکنون پژوهش و فناوری در صنعت در اولویت نیست و اگر واحدی به قطعه نیاز داشت، آن را خریداری می‌کند. اینکه بتوانیم هم پژوهشگران را راضی نگه داریم و کار اقتصادی، صنعتی و عملی انجام دهیم و هم نیروهای عملیاتی را راضی کنیم که پژوهشگران می‌توانند این کار را انجام دهند، مهم‌ترین و سخت‌ترین بخش کار پژوهش است.

حرف آخر؟

هرچه به پژوهش بیشتر پرداخته شود، شاهد رشد بیشتر آن خواهیم بود. پژوهش در دست جوانان است و نخستین تاثیر پژوهش در بین شرکت‌های دانش‌بنیان، سوق دادن جوانان به سمت نوآوری است. این روند در رشد اقتصادی، کاهش نرخ بیکاری و کاهش مهاجرت نخبگان نیز تاثیرگذار است. اگر به پژوهش، به‌عنوان کاری تزیینی نگاه کنیم، ضرر کرده‌ایم. وقتی پژوهشگر می‌بیند که کار آنها خروجی ندارد و تنها یک قرارداد بوده، آن کار تحقیقاتی به دلش نمی‌نشیند، اما زمانی که پژوهش عملی شود، پژوهشگر برای کارهای مهم‌تر انگیزه می‌گیرد. در مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به دنبال آن هستیم تا پروژه‌هایی را شناسایی و تعریف کنیم که بدانیم شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها قابلیت حل آن را دارند؛ پروژه‌هایی که موثر باشد یا به سمت حل مسئله برود. تاکنون در زمینه پژوهش و فناوری خوب عمل کرده‌ایم و مشکلات صنعت را به شرکت‌های دانش‌بنیان ارجاع داده‌ایم. امیدواریم سال آینده نیز نتایج خوبی از شرکت‌های دانش‌بنیان و انستیتوها دریافت کنیم.

منبع: نشریه مشعل