بررسی کارنامه دولت‌های یازدهم و دوازدهم در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به گواه تحلیلگران بین‌المللی حکایت از یک واقعیت دارد؛ گروه مذاکره‌کننده ایران در ۱۴ نشست برگزارشده اوپک در ۶ سال اخیر، برای حفظ سهم کشور در بازارهای جهانی در مقابل بزرگان نفت جهان ایستاد و کوتاه نیامد. کوتاه چند مورد را بررسی می‌کنیم.
۱- نخستین حضور بیژن زنگنه، وزیر نفت دولت یازدهم در نشست اوپک به نشست ۱۶۴ این سازمان در آذرماه ۹۲ برمی‌گردد. ایران در این سال افزون بر اینکه با تولید روزانه ۲ میلیون و ۸۲۰ هزار بشکه نفت به پایین‌ترین جایگاه در اوپک در سه دهه اخیر رسیده بود، با چالش لغو نظام سهمیه‌بندی پیشین اوپک که با رأی مثبت نمایندگان وقت ایران در نشست ۱۶۰ این سازمان در آذرماه ۱۳۹۰ رقم خورد، همراه بود. وزیر نفت اما در این نشست بر بازگشت نفت ایران پس از لغو تحریم تاکید و در نشست ۱۶۵ این سازمان یادآوری کرد که ایران می‌تواند بلافاصله پس از لغو تحریم‌ها صادرات نفت خام خود را روزانه ۵۰۰ هزار بشکه افزایش دهد.
۲- قیمت سبد نفتی اوپک که سال ۹۳ توانسته بود رقم بیش از ۱۱۰ دلار را برای هر بشکه ثبت کند، سال ۹۴ به سطح ۳۰ دلار برای هر بشکه هم رسید و اعضای اوپک را بر آن داشت تا برای این روند فکری کنند. «فریز نفتی» طرحی بود که با سردمداری عربستان برای رفع این مشکل مطرح شد. بر اساس این طرح، هر کشوری در هر سطحی از حجم تولید نفت خام که تولید می‌کرد باید در همین سطح رقم تولید و عرضه را در بازار نگه می‌داشت. ایران اما در آستانه توافق بین‌المللی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و در شرایطی که بارها عنوان کرده بود بلافاصله پس از لغو تحریم تولید نفت خود را به رقم پیشین برمی‌گرداند با این تصمیم همراه نشد و بر مواضع خود پافشاری کرد، این طرح (فریز نفتی) به‌طور رسم ۲۹ فروردین‌ماه ۱۳۹۵ (۱۷ آوریل ۲۰۱۶) به دلیل همراهی نکردن ایران و پافشاری بر احقاق حق شکست خورد.
۳- ایران در نشست فوق‌العاده اوپک در مهرماه ۱۳۹۵ که پس از شکست طرح «فریز نفتی» برگزار شد، با وجود پافشاری عربستان و امارات برای مشارکت در کاهش تولید با مذاکره سخت و فشرده توانست سربلند بیرون بیاید. نشست فوق‌العاده اوپک در شرایطی که کاهش قیمت نفت ادامه داشت، مهرماه ۹۵ در الجزایر برگزار شد. اعضای اوپک در این نشست بر سر کاهش تولید به مقدار یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز اجماع و آذرماه همین سال و در نشست ۱۷۱ این سازمان مهر تایید بر آن زدند. مجموع تولید نفت ۱۱ کشور عضو اوپک به جز ایران، لیبی و نیجریه بر اساس این تصمیم، یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه کاهش یافت. ایران در این نشست نه‌تنها تولیدش را کاهش نداد، بلکه اجازه یافت تولید خود را به‌طور میانگین ۹۰ هزار بشکه نسبت به خط پایه تولیدی یعنی تولید ماه اکتبر بر مبنای آمارهای منابع ثانویه، اضافه کند. این یک موفقیت بزرگ برای ایران بود. اعضای اوپک در کنار متحدان غیراوپکی خود تولید خود را از یکم ژانویه ۲۰۱۷، یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه کاهش دادند.
۴- چالش‌های ایران در اوپک در این سال‌ها، اما به این موارد ختم نشد. هیئت ایرانی پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۹۷ که با افزایش تولید نفت برخی اعضای اوپک در همسویی با آمریکا و با تصور حذف صادرات نفت ایران رقم خورد و سبب متلاطم شدن بازار سروسامان‌یافته نفت که با اجرای توافق همکاری کشورهای عضو اوپک و داوطلب غیراوپک به‌دست‌آمده بود، شد، هشدارهای لازم را در قالب گفت‌وگو و طرح در نشست‌های کارشناسی متعدد به دبیرخانه اوپک داد. ارسال ۶ نامه کلیدی از سوی وزیر نفت ایران به محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل اوپک و سهیل المزروعی، رئیس وقت دوره‌ای اوپک و نشر آن در رسانه‌های سراسر دنیا مؤید این نکته است. هشدارهای وزیر نفت، اما به این نامه‌ها ختم نشد و در نشست ۱۷۴ این سازمان با تاکید بر اینکه هیچ کمبودی در بازار نفت وجود ندارد و دبیرخانه اوپک برای افزایش تولید از سوی کشورهایی مانند عربستان، امارات، عراق و کویت تصویر خلاف واقعی از کمبود نفت در بازار ارائه داده است، عنوان کرده بود ایران هر تصمیمی را مبنی بر افزایش یک میلیون بشکه‌ای نفت اعضای اوپک وتو خواهد کرد.
۵- موضع ایران در نشست ۱۷۵ اوپک هم همانند همه نشست‌های دوران تحریم روشن بود: «تا زمانی که ایران در تحریم قرار دارد در هیچ توافقی شرکت نمی‌کند». این جمله را وزیر نفت در وین گفته بود. ایران که از ابتدا با توافق کاهش تولید همراه بود و از آن حمایت کرده بود در نشست آذرماه ۱۳۹۷ به‌شدت با کاهش تولید خود مخالفت کرد. بسیاری اما تلاش کردند ایران را وارد این توافق کنند و از ایران خواسته بودند به‌طور نمادین در توافق کاهش تولید مشارکت کند، اما ایران زیر بار نرفت و در نشستی که دو روز به درازا کشیده شد به همراه ونزوئلا و لیبی معاف شد. این برای ایران یک پیروزی به شمار می‌آمد؛ موفقیت ایران برای معاف شدن از توافق کاهش تولید به منزله حفظ آخرین سقف تولید خود در دسامبر ۲۰۱۶ (۳ میلیون و ۷۹۷ هزار بشکه در روز) و از دست ندادن سهم ایران در بازار نفت درازمدت بوده است.
نظر شما