زانا احمدی، کارشناس بازار نفت در یادداشت اختصاصی برای «شانا» نوشته است: در چند وقت اخیر مهم‌ترین موضوع حوزه انرژی جهان و البته دغدغه اصلی کشورهای تولیدکننده نفت، کاهش قیمت نفت بوده، زیرا هم‌اکنون شیوع ویروس کرونا منجر به مانع‌تراشی در چرخه توسعه و پیشرفت اقتصاد کشورها و همچنین تأثیر منفی بر دستاوردهای برنامه‌ریزی‌شده آنها شده است. از جمله دلایل عمده سقوط قیمت نفت در ماه‌های اخیر، کاهش تقاضای نفت در بازار جهانی و موضوع بعدی تنش بین دو کشور روسیه با عربستان سعودی در نشست ششم مارس بر سر قیمت بود که سبب شد قیمت جهانی نفت به سطوح ۲۰ دلار برای هر بشکه سقوط کند و این موضوع سرآغاز شوکی بزرگ به بازارهای جهانی نفت شد.

با همه‌گیر شدن کرونا در جهان و خانه‌نشینی نیمی از جمعیت دنیا به دستور دولت‌ها، دیگر ماشین‌ها از گاراژ و هواپیماها از روی باند تکان نمی‌خورند. افت شدید تقاضای نفت سبب شد بسیاری از شرکت‌های نفتی یا تولید خود را متوقف کنند، یا حجم تولیدشان را کاهش دهند. حتی شرکت‌های بزرگ نفتی و گازی بین‌المللی هزینه‌های خود را هم در سال جاری میلادی کاستند تا بتوانند این سال سخت بازار نفت را با تبعات کمتری بگذرانند. از طرفی بودجه دولت‌های نفتی تحت‌الشعاع قرار گرفت و از طرف دیگر تولیدکنندگان بخش خصوصی نفت که هزینه‌های تولید بالاتری داشتند رو به ورشکستگی رفتند.

در چند سال گذشته اوپک و کشورهای هم‌پیمانش تلاش‌های بسیاری به‌منظور حفظ قیمت کردند، اما هر اندازه اوپک برای مداخله در بازار اصرار کرد، فرصت برای سهم‌گیری تولیدکنندگان نفت شیل بیشتر مهیا شد. هرچند بازیگران نفت شیل به کمک فناوری هزینه تولید خود را پایین آوردند اما قیمت‌های اخیر سبب شد تا در مواجهه با پرداخت سود سهام سهامداران و وام‌هایی که برای توسعه و تولید نفت گرفته بودند به مشکلات اساسی بربخورند تا جایی که دونالد ترامپ که تا پیش از این با توئیت‌های خود اعضای اوپک (عربستان و امارات) را برای تولید بیشتر نفت و پایین آوردن قیمت ترغیب می‌کرد برای نخستین بار تلاش گسترده‌ای برای افزایش قیمت نفت انجام داد تا قیمت‌ها متعادل شوند که این موضوع به وضوح از تغییر عوامل مؤثر بر بازار نفت در شرایط کنونی حکایت دارد.

صادرات انرژی به‌ویژه نفت نقش مهمی در سیاست خارجی آمریکا ایفا می‌کند. دولت ترامپ در کنار مخالفت با سیاست‌های اوپک، همیشه نوسان‌های بازار نفت را به دقت رصد کرده و در مواقع لازم با توئیت‌های خود به‌عنوان ابزاری برای تاثیرگذاری بر بازار نفت بهره جسته است. دونالد ترامپ برای جلوگیری از بیکار شدن دستگاه‌های حفاری در صنعت نفت و گاز شیل و تعدیل کارگران این صنعت، همه امکانات لازم را برای افزایش قیمت نفت و کاهش تولید کشورهای عمده تولیدکننده نفت به‌کار گرفت و از کشورهای روسیه و عربستان خواست از کاهش تولید نفت حمایت کنند.

دلیل اصلی تکاپوی ترامپ برای پایان دادن به جنگ مزبور، نجات صنعت نفت شیل آمریکا بوده است. تولید نفت شیل هزینه‌های زیادی دارد و وقتی قیمت‌ها سقوط کند، تولید آن دیگر به صرفه نیست. در نتیجه، ترامپ می‌خواهد با افزایش دوباره قیمت‌های نفت، صنعت نفت شیل را نجات دهد و از بیکار شدن کارکنان این صنعت در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سوم نوامبر ۲۰۲۰ جلوگیری کند.

در نشست اخیر اوپک پلاس به‌صورت وبینار مقرر شد از اول ماه مه اعضا اوپک پلاس روزانه ۹.۷ میلیون بشکه از تولید خود را کاهش دهند. سه کشور ایران، ونزوئلا و لیبی از توافق کاهش تولید مستثنا شدند. کاهش تولید این گروه در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ به ۸ میلیون بشکه در روز و در کل سال ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۲ به ۶ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. بلافاصله پس از نشست اوپک پلاس، وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو گروه ۲۰ (G20) نیز گردهم آمدند و تصمیم گرفتند برای مدت یک سال روزانه ۳.۷ میلیون بشکه از تولید نفت خود بکاهند. هرچند پس از قهر و آشتی روس‌ها و پنج هفته مخالفت با کاهش تولید و چهار روز پس از کارشکنی‌ مکزیک، رویداد توافق تاریخی در بازار نفت اتفاق افتاد، اما واکنش سرد بازار از این رویداد مهم بازار جهانی نفت کاست.

تا پیش از شیوع جهانی کرونا و جنگ قیمتی نفت، عرضه نفت به بازارهای جهانی روزانه حدود ۱۰۰ میلیون بشکه نفت بوده است. بر این اساس، تصمیم اعضای اوپک و غیر عضو اوپک پلاس تنها حدود ۱۰ درصد از این رقم می‌کاهد و نمی‌تواند حریف افت تقاضای حدود ۳۰ میلیون بشکه‌ای در روز بر اساس برآورد آژانس بین‌المللی انرژی شود. آنچه سبب شد تصمیم تاریخی ۱۲ آوریل اثری تأثیرگذار بر بازار نفت نداشته باشد، موضوع افت شدید تقاضا و البته وجود مازاد عرضه در بازار است، همچنین نباید نفت ذخیره‌شده کشورهای تولیدکننده را نیز از یاد برد. موضوع مهمی که مورد غفلت قرار گرفته این است که هرچند بازار نفت با کاهش تقاضا روبه‌رو شده، اما مخازن ذخیره‌سازی‌های راهبردی و تجاری کشورها نیز در حال پر شدن از نفت ارزان‌ قیمت است، بر این اساس به نظر می‌رسد کاهش تقاضا کمتر از برآورد منابع بین‌المللی و حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون بشکه باشد.