به گزارش شانا به نقل از شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، محمد رضایی اظهار کرد: در حالی که میزان اندکی از گاز مایع تولیدی در بخش خانگی مصرف و مابقی آن به صادرات اختصاص می‌یابد، این سؤال‌ها مطرح است که صرفه اصلی در کجاست؟ سیاست کشور برای ادامه تولید ال‌پی‌جی چه باید باشد؟ ال‌پی‌جی به‌عنوان بخشی از سبد سوخت یا کاربردهای مناسب‌تری نیز وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤال‌ها ابتدا لازم است مصرف ال‌پی‌جی را هم به‌عنوان جزئی از سبد سوخت و هم به‌عنوان خوراک پتروشیمی مورد بررسی دقیق قرار دهیم.

رضایی درباره نقش ال‌پی‌جی به‌عنوان تأمین‌کننده بخشی از سبد سوخت کشور تأکید کرد: هم‌اکنون روزانه حدود ۲۶ هزار تن گاز مایع در کشور تولید می‌شود که انرژی آن معادل روزانه ۳۶ میلیون لیتر بنزین است؛ از این میزان روزانه حدود ۶ هزار تن در بخش خانگی توزیع می‌شود و بقیه آن ۲۰ هزار تن (معادل حدود ۲۷ میلیون لیتر بنزین) قابلیت اضافه شدن به سبد سوخت خودرو را داراست که البته با چالش‌هایی روبه‌روست.

وی افزود: از جمله این چالش‌ها این است که برای اضافه کردن این سوخت به سبد سوخت خودروها باید حداقل ۲ هزار جایگاه سوخت ال‌پی‌جی در کشور تأسیس شود که هزینه تمام‌شده آن با توجه به مباحث ایمنی و هزینه‌بر بودن ذخیره‌سازی ال‌پی‌جی از جایگاه سوخت بنزین، بیشتر است. به‌طور مثال جایگاهی که در پایانه بیهقی توسط پیمانکار ژاپنی ساخته شد، به دلیل استانداردهای بالا در بخش ایمنی، حدود ۴ میلیون دلار هزینه در بر داشت، این میزان برای جایگاه‌های دیگر حتی با احتساب کاهش استانداردها، از یک میلیون دلار، یعنی ۲۵ میلیارد تومان - بدون حساب زمین و انشعابات آب و برق و گاز - کمتر هزینه نخواهد شد که در واقع برای ساخت ۲ هزار جایگاه باید بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرد!

ساخت مخازن نگهداری ال‌پی‌جی بسیار هزینه‌بر است

مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تصریح کرد: چنانچه گاز مایع وارد سبد سوخت کشور شود، باید حداقل به اندازه ۳۰ روز ظرفیت ذخیره‌سازی آن در تمام نقاط کشور ایجاد شود. این نکته حائز اهمیت است که شرایط نگهداری ال‌پی‌جی نسبت به بنزین، نفت‌گاز و دیگر فرآورده‌ها تفاوت دارد و در مخازن کروی و تحت فشار ذخیره‌سازی می‌شود که ساخت این مخازن بسیار هزینه‌بر است.

رضایی با بیان اینکه حمل‌ونقل گاز مایع نیز همانند ذخیره‌سازی آن، نسبت به فرآورده‌های نفتی دیگر بسیار دشوارتر و هزینه‌برتر است، گفت: در صورت اضافه شدن گاز مایع به سبد سوخت خودرو، باید کامیون‌های گازکش استاندارد به ناوگان حمل‌ونقل کشور اضافه شود، بنابراین شاهد تردد روزانه این کامیون‌ها در سطح شهرها خواهیم بود که با توجه به اشتغال‌زا بودن این فرآورده در صورت بروز کوچک‌ترین حادثه برای این نفتکش‌ها - حتی نفتکش‌های استاندارد - خطرات جانی و مالی بسیاری در پی خواهد داشت.

وی افزود: یکی دیگر از چالش‌های جدی در استفاده از سوخت گاز مایع برای خودروها تولید خودروهای استاندارد ال‌پی‌جی سوز است. هم‌اکنون استانداردی برای تبدیل خودروها به دوگانه‌سوزی ال‌پی‌جی یا تولید کارخانه‌ای این خودروها وجود ندارد، افزون بر این موارد، ال‌پی‌جی نسبت به بنزین و دیگر سوخت‌ها اشتعال‌زایی بالاتری دارد، از این رو به‌منظور رعایت الزامات ایمنی در ساخت این خودروها هزینه تمام‌شده آن را به‌شدت افزایش می‌دهد و به سرمایه‌گذاری هنگفت در بخش خودروسازی نیاز دارد.

وی ادامه داد: همچنین برای ورود هرچه سریع‌تر ال‌پی‌جی به سبد سوخت افزون بر تولید خودروهای کارخانه‌ای باید هم‌زمان تبدیل خودروهای بنزین‌سوز به دوگانه‌سوز ال‌پی‌جی، اجرا شود که حداقل حدود ۳ میلیون خودرو با هزینه‌ای بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان را دربرمی‌گیرد.

رضایی درباره استفاده از گاز مایع به‌عنوان خوراک پتروشیمی گفت: ال‌پی‌جی متشکل از پروپان و بوتان است که با ساخت واحد PDH (Propane Dehydrogenation) پروپان آن به پروپیلن - خاویار صنعت پتروشیمی - تبدیل می‌شود، همچنین با ساخت واحد هیدروژن‌زدایی از بوتان آن محصولات بوتیلن و بوتادین به‌دست می‌آید. افزون بر این، گاز مایع می‌تواند به‌عنوان خوراک در واحدهای شکست با بخار (steam cracker) به‌عنوان بخشی از خوراک ترکیبی استفاده شود و محصولات اتیلن، پروپیلن، بوتیلن، بوتادین و... که خود به‌طور میانگین ارزشی به ازای هر تن ۷۶۰ دلار دارد را تولید کند.

وی افزود: پروپیلن در زنجیره ارزش خود می‌تواند به پلی پروپیلن و پروپیلن اکساید و آکریلونیتریل تبدیل شود که ارزش آنها به‌طور میانگین بالغ بر ۱۲۰۰ دلار به ازای هر تن است؛ بخش زیاد اتیلن در زنجیره ارزش به پلی‌اتیلن تبدیل می‌شود که ارزش آن حدود ۸۶۰ دلار به ازای هر تن است. بوتیلن به افزودنی‌های سوخت نظیر آلکیلات و MTBE تبدیل می‌شود و بوتادین نیز در زنجیره ارزش می‌تواند به محصولات PBR و SBR تبدیل شود که سبد محصولات آنها ارزشی معادل ۱۰۰۰ دلار به ازای هر تن دارند.

مقایسه بازگشت سرمایه سوخت‌های جایگزین بنزین و گازوئیل

مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با طرح این پرسش که کدام‌یک به صرفه است، گفت: در این باره نیاز است به صرفه اقتصادی استفاده از گاز مایع به‌عنوان سوخت در مقایسه با صرفه اقتصادی آن به‌عنوان خوراک پتروشیمی‌ها نیز پرداخته شود. هم‌اکنون قیمت هر تن گاز مایع ۳۵ دلار ارزان‌تر از بنزین و ۳۰ دلار نیز ارزان‌تر از گازوئیل است، یعنی در صورت جایگزینی روزانه ۲۰ هزار تن گاز مایع با هرکدام از دو سوخت یادشده، حداکثر ۷۰۰ هزار دلار در روز صرفه‌جویی خواهد شد. این در حالی است که برای ورود این فرآورده به سبد سوخت خودروها به سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد دلاری (هزینه ساخت جایگاه، هزینه تبدیل حداقل ۳ میلیون خودرو، هزینه ساخت مخازن کروی در سراسر کشور، هزینه سرمایه‌گذاری در صنعت خودروسازی و...) نیاز داریم که تنها ۲۵۰ میلیون دلار در سال درآمد حاصل از این سرمایه‌گذاری خواهد بود، بنابراین بازگشت سرمایه این طرح حدود ۱۶ سال به طول خواهد انجامید.

رضایی با تأکید بر اینکه مطالعات و پیش‌بینی بازار نیز دو گزینه‌ای است که نباید از قلم انداخت، اظهار کرد: در بیشتر کشورهای دنیا استفاده از سوخت‌های فسیلی در حال کاهش و استفاده از خودروهای برقی، هیدروژنی و هیبریدی، روز به روز در حال افزایش است. برای نمونه کشور انگلیس در سبد سوخت خودروهای خود برای سال ۲۰۴۰ استفاده از بنزین و گازوئیل را منع کرده، یا کشور ژاپن ساخت جایگاه‌های هیدروژن برای استفاده انبوه از این سوخت را در دستور کار خود قرار داده، ال‌ان‌جی نیز به‌سرعت در حال جایگزین شدن با گازوئیل در خودروهای سنگین است. معنا و مفهوم این رویه جهانی چه می‌تواند باشد؟ کاهش تقاضا به بنزین و گازوئیل و به‌تبع آن کاهش قیمت این دو فرآورده.

وی افزود: از طرف دیگر تقاضا برای کامپوزیت، پلاستیک و فرآورده‌های پلیمری در دنیا رو به افزایش است، از این رو استفاده از ال‌پی‌جی و نفتا در صنعت پتروشیمی نیز در حال افزایش است، همین موضوع در سال‌های نه چندان دور سبب می‌شود بنزین و گازوئیل فاصله قیمتی چندانی با این دو فرآورده نداشته باشند.

مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی تصریح کرد: با توجه به زمان‌بر بودن فرآیند افزودن ال‌پی‌جی به سبد سوخت و نیز روند جهانی کاهش تقاضا برای بنزین و گازوئیل، ممکن است جایگزینی ال‌پی‌جی به جای بنزین و گازوئیل در سال‌های آینده همان سود اندک را نیز نصیب کشور نکند و سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد دلاری به ایجاد هیچ درآمدی برای کشور منجر نشود که این یعنی سرمایه‌گذاری ۴ میلیارد دلاری برای به‌دست آوردن هیچ.

رضایی در خصوص صرفه اقتصادی استفاده از گاز مایع به‌عنوان خوراک پتروشیمی گفت: ارزش افزوده استفاده از گاز مایع به‌عنوان خوراک پتروشیمی و تولید محصولات نهایی قابل قیاس با استفاده از آن در سبد سوخت نیست، زیرا سرمایه‌گذاری سه ساله برای ساخت این واحدها و افزودن ال‌پی‌جی به واحدهای  بخار کراکر موجود در کوتاه‌مدت در صورت استفاده از کل گاز مایع مازاد کشور (۷ میلیون تن) در تولید سبد محصولات پتروشیمی بیش از ۲ میلیارد دلار در سال عایدی نصیب کشور خواهد کرد.

وی افزود: همچنین با توجه به دورنمای بازار و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در آینده نزدیک، کشور محکوم به ایجاد زیرساخت در چرخه پایین‌دست این ماده باارزش است، بنابراین با زیرساخت‌های ایجادشده برای توزیع گاز مایع به‌عنوان سوخت خودروها چه باید کرد؟!

هر تن سی‌ان‌جی ۲۲۰ دلار  ارزانتر از ال‌پی‌جی است

این مقام مسئول با بیان اینکه یکی از دیگر مزایای استفاده از گاز مایع به‌عنوان خوراک پتروشیمی افزون بر ایجاد ارزش افزوده بالاتر، اشتغال‌زایی و رونق تولید است، حال آنکه استفاده از آن در سبد سوخت از چنین مزیتی برخوردار نیست، گفت: استفاده از ال‌پی‌جی به‌عنوان خوراک پتروشیمی صرفه بیشتری نسبت به جایگزینی آن با سوخت دارد، اما این به آن معنا نیست که نباید برای جایگزینی سوخت بنزین و گازوئیل در کشور چاره‌ای اندیشید. گاز طبیعی که در خودروها به شکل گاز طبیعی فشرده (CNG) مورد استفاده قرار می‌گیرد، ارزشی معادل ۱۰۰ دلار در هر تن دارد، یعنی حدود ۲۵۰ دلار ارزان‌تر از بنزین و گازوئیل و ۲۲۰ دلار در هر تن ارزان‌تر از گاز مایع.

وی افزود: وجود بیش از ۲۵۰۰ جایگاه توزیع سی‌ان‌جی در کشور، زیرساخت عظیم انتقال در سراسر کشور که با صرف میلیاردها دلار هزینه ایجاد شده، طراحی و ساخت خودروهای پایه گازسوز از سال‌ها قبل، امکان تبدیل خودروها به دوگانه‌سوزی سی‌ان‌جی با استاندارد ملی و ظرفیت ایجاد شده برای ساخت مخازن سی‌ان‌جی از جمله مزایای استفاده از سی‌ان‌جی در سبد سوخت است.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه ایران بزرگ‌ترین ذخایر گاز دنیا را داراست، امکان جایگزینی گاز طبیعی به هر میزان در سبد سوخت با گازوئیل یا بنزین وجود دارد. برای نمونه اگر مقرر شود روزانه ۴۰ میلیون لیتر بنزین یا گازوئیل با سایر سوخت‌ها جایگزین شود، صرفه اقتصادی بر این است که همه ۴۰ میلیون لیتر با گاز طبیعی جایگزین شود تا اینکه بخشی از آن سی‌ان‌جی و بخشی دیگر با ال‌پی‌جی جابه‌جا شود.

رضایی درباره مقایسه سود حاصل از جایگزینی بنزین با گاز مایع و سی‌ان‌جی، اذعان داشت: با کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری برای احداث زیرساخت‌ها در جایگزینی سی‌ان‌جی با بنزین سالانه ۴ میلیارد دلار برای کشور سود حاصل می‌شود، در حالی که در جایگزینی ال‌پی‌جی با بنزین به حدود ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای ایجاد زیرساخت نیاز است و سالانه چیزی حدود ۲۵۰ میلیون دلار سود نصیب کشور خواهد شد.

وی اظهار کرد: در نتیجه دلیلی وجود ندارد که کشور از سود سرشار حاصل از تبدیل ال‌پی‌جی به محصولات با ارزش بگذرد و آن را به بخشی از سبد سوخت کشور تبدیل کند.