به گزارش شانا، این رویکرد تعامل‌گرایانه وزارت نفت، از سال ۹۳ با امضای ۹ قرارداد توسعه فناورانه میدان‌های نفتی با ۹ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی کلید خورد و با امضای ۱۲ قرارداد ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی پایین‌دستی با ۹ دانشگاه در سال ۹۵ تداوم یافت. در ادامه قراردادهای کلان پژوهشی وزارت نفت با مشارکت پنج دانشگاه به حوزه اکتشاف رسید و در گام اخیر، ۱۳ قرارداد جدید حوزه ازدیاد برداشت نفت و گاز با ۱۳ دانشگاه امضا شده است. به این ترتیب اکنون ۳۹ قرارداد کلان و فعال پژوهشی در سطح وزارت نفت با همکاری ۱۸ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی در حال اجراست.

اما این قراردادها کدام‌اند و برای اجرای آنها، از ظرفیت‌های کدام دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی استفاده می‌شود؟

گام نخست: ۹ قرارداد ازدیاد برداشت نفت - سال ۱۳۹۳

براساس قراردادهای توسعه فناورانه ۹ میدان نفتی کشور که اواخر سال ۹۳ از سوی شرکت ملی نفت ایران امضا شد، مطالعه میدان آزادگان به انستیتو مهندسی نفت دانشگاه تهران، میدان نفتی دارخوین به دانشگاه امیرکبیر، میدان نفتی سروش به دانشگاه سهند تبریز، میدان اهواز به پژوهشگاه صنعت نفت، میدان کرنج به دانشگاه آزاد اسلامی، میدان کوپال به دانشگاه صنعتی شریف، میدان منصوری به دانشگاه شیراز، میدان گچساران به دانشگاه صنعت نفت و میدان بی‌بی حکیمه به پژوهشکده ازدیاد برداشت (پژوهشگاه صنعت نفت) واگذار شد.

در این قراردادهای پژوهشی روند کار به این شکل است که فاز نخست به شناخت میدان اختصاص دارد و فاز دوم به شکل‌گیری یا بررسی الگوی توسعه؛ در فاز سوم آزمایش‌های لازم انجام می‌شود و در فاز چهارم، ترکیبی از الگو با آزمایش‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد. فاز پنجم هم فاز پایانی است.

با توجه به نو بودن این الگوی همکاری با دانشگاه‌ها و نبود تجربه اجرای طرح‌های پژوهشی در چنین شکل و ابعادی، پس از امضای قراردادها در سال ۹۳، به‌تدریج چالش‌های پیش رو احصا و قراردادها با اعمال اصلاحاتی دنبال شدند. وزیر نفت نیز در سال ۹۸ در نشستی مشترک با رؤسای دانشگاه‌های طرف قرارداد در این طرح‌های پژوهشی در جریان فرصت‌ها و چالش‌ها قرار گرفت و این نشست نیز به اعمال اصلاحات دیگری به‌منظور تسهیل روند کار قراردادهای یادشده منتج شد. تاکنون فازهای نخست و دوم همه ۹ قرارداد نهایی شده است.

گام دوم: ۱۲ قرارداد ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی در بخش پایین‌دست - سال ۱۳۹۵

در گام بعدی، تفاهم‌نامه‌های امضاشده با دانشگاه‌ها در حوزه پایین‌دست صنعت نفت در سال ۹۴ به بار نشست و قراردادهای مربوطه در اسفندماه سال ۹۵ میان سه شرکت اصلی تابع وزارت نفت یعنی شرکت ملی گاز ایران، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران و شرکت ملی صنایع پتروشیمی با ۹ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی امضا شد. هدف از این قراردادها توسعه فناوری در بخش پایین‌دست و ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی است که بر مبنای آن، چهار قرارداد بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با دانشگاه‌های شیراز، صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس و پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران امضا شد و پنج قرارداد نیز میان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با دانشگاه‌های تهران، شیراز، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان امضا شد، همچنین سه قرارداد میان شرکت ملی گاز ایران با دانشگاه‌های تهران و علم و صنعت ایران (شرکت OTC به عنوان همکاری دانشگاه علم و صنعت) و پژوهشگاه صنعت نفت امضا شد.

بر پایه قراردادهای امضا شده و توافق‌های صورت گرفته، مقرر شد دانشگاه شیراز در قالب ایجاد انستیتوی تحقیقاتی متانول با شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران و در قالب ایجاد انستیتوی تحقیقاتی ایزومریزاسیون نفتای سبک با شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران همکاری ‌کند.

دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز به‌عنوان دیگر دانشگاهی که دو قرارداد مجزا امضا کرد، قرار شد انستیتوی تحقیقاتی کاتالیست‌های پلی‌الفین را در حوزه پتروشیمی و انستیتوی تحقیقاتی تبدیل کاتالیستی نفتا (CCR) را در حوزه فرآورده‌های نفتی ایجاد کند. 

مقرر شد دانشگاه تهران با شکل‌دهی انستیتوهای تحقیقاتی مربوطه، با شرکت ملی گاز ایران در حوزه ال‌ان‌جی (مایع‌سازی گاز طبیعی) و با شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در زمینه ارتقای نفت سنگین همکاری کند.

دانشگاه علم و صنعت ایران نیز مقرر شد با همکاری شرکت OTC نسبت به راه‌اندازی انستیتوی تحقیقاتی توربین‌های گازی و اندازه گیری هوشمند اقدام و پژوهشگاه صنعت نفت در زمینه تصفیه و شیرین‌سازی گاز با شرکت ملی گاز همکاری کند.

دانشگاه‌های صنعتی شریف و صنعتی اصفهان نیز به ترتیب در قالب انستیتوی تحقیقاتی گوگردزدایی از نفتا و میان‌تقطیر (HDS) و انستیتوی تحقیقاتی هیدروکراکینگ با شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران همکاری دارند و موضوع قراردادهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران نیز به ترتیب همکاری در قالب ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی الفین و پروپیلن تعیین شد.

گام سوم: ۵ قرارداد اکتشافی - سال ۱۳۹۶

وزارت نفت در گام سوم، پژوهش و بهره‌مندی از ظرفیت‌های جامعه علمی کشور را در مطالعات حوزه اکتشاف نفت و گاز دنبال کرد و به این ترتیب در سال ۹۶ و با هدف توسعه زیرساخت‌های علمی و فناوری در کشف منابع هیدروکربوری، پنج قرارداد کلان پژوهشی میان مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران با دانشگاه‌های شهید بهشتی، فردوسی مشهد، خوارزمی، صنعتی شاهرود و شهید چمران اهواز امضا و مدت زمان اجرای هر یک از آنها ۱۰ سال در نظر گرفته شد.

در اجرای قراردادهای پژوهشی حوزه اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، پروژه پژوهشی «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تأکید بر الگوسازی هیدروکربوری حوضه رسوبی در ناحیه دزفول شمالی» به دانشگاه شهید بهشتی و پروژه پژوهشی «توسعه فناوری‌ بهبود تصویرسازی زیرسطحی در اکتشاف منابع هیدروکربوری در حوضه رسوبی کپه‌داغ» به دانشگاه فردوسی مشهد سپرده شد.

دانشگاه خوارزمی مقرر شد در زمینه «توسعه فناوری‌های سنگ‌های کربناته شکافدار در ناحیه دشت آبادان» با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران همکاری کند و «کاربرد ژئومکانیک در اکتشاف منابع هیدروکربوری و فناوری‌های نوین حفاری و مهندسی نفت در چاه‌های اکتشافی» به‌عنوان موضوع همکاری با دانشگاه صنعتی شاهرود تعیین شد.

پروژه پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تاکید بر ژئوشیمی سطحی و زیرسطحی در ناحیه دشت‌آبادان» است. فاز نخست این قراردادها نیز نهایی شد.

گام چهارم: ۱۳ قرارداد ازدیاد برداشت نفت و گاز - سال ۱۳۹۹

وزارت نفت در گام چهارم و در ادامه مسیر بهره‌مندی از ظرفیت دانشگاه‌ها برای توسعه فناورانه میدان‌های نفتی و افزایش ضریب بازیافت این میدان‌ها، امروز ۱۳ قرارداد با ۱۳ دانشگاه و مرکز تحقیقاتی کشور امضا کرد.

در این مرحله، مطالعه میدان یادآوران به دانشگاه تهران، میدان پارس جنوبی به دانشگاه صنعتی شریف، میدان رگ سفید به پژوهشگاه صنعت نفت، میدان مسجدسلیمان به دانشگاه سهند تبریز، میدان اسفند به دانشگاه شیراز، میدان خشت به دانشگاه آزاد اسلامی، میدان بینک به دانشگاه فردوسی مشهد، میدان دورود به دانشگاه علم و صنعت، میدان تنگ‌بیجار به دانشگاه شهید چمران اهواز، میدان مارون به دانشگاه صنعتی اصفهان و میدان نوروز به دانشگاه خلیج فارس واگذار شده است.

با توجه به نتایج خوب حاصل از توسعه فناورانه میدان‌های نفتی در مرحله نخست واگذاری میدان‌های نفتی در حوزه ازدیاد برداشت، انتظار می‌رود امضای قراردادهای اخیر نیز منشأ دستاوردهای قابل توجهی برای صنعت نفت در زمینه افزایش ضریب بازیافت میدان‌های نفتی باشد.