صنعت پتروشیمی شمع تولد ۵۷ سالگی‌اش را در هشتمین روز دی‌ماه فوت می‌کند. بهانه خوبی است تا برای گفت‌وگو مقابل بهزاد محمدی که بیش از دو سال از مدیریتش در طبقه سیزدهم ساختمان شیخ بهایی شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گذرد، بنشینیم.

او در این گفت‌وگو از ضرورت‌ها و نیازهای صنعت پتروشیمی می‌گوید و با این اعتقاد که توسعه این صنعت را باید هوشمندتر و هدفمندتر به سمت جلو پیش ببریم، تأکید می‌کند: در ابتدای سال ۱۴۰۶، صنعتی خواهیم داشت که بسیار با صنعت کنونی از نظر ظرفیت و حتی درآمد ارزی تفاوت خواهد داشت.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

هشتم دی‌ماه سالروز صنعت پتروشیمی است، نظرتان را درباره روند توسعه این صنعت در کشور بفرمایید.

توسعه صنعت پتروشیمی یک ضرورت است. تولید و درآمد ملی باید بالا رود و درآمد ارزی هم افزایش یابد و کشور نیز از محصولات پتروشیمی بهره‌مند شود. منتها آهنگ و گام‌های توسعه جهانی این صنعت نسبت به صنعت پتروشیمی ایران بسیار بلندتر است، به نوعی که درآمد کل مواد شیمیایی و پتروشیمیایی در دنیا حدود ۳ هزار و ۳۴۰ میلیارد دلار و سهم ایران نزدیک به ۲۲ میلیارد دلار است. مقایسه این ارقام نشان می‌دهد که باید آهنگ توسعه صنعت پتروشیمی در ایران، کشوری که جایگاه نخست منابع نفت و گاز را دارد، سریع‌تر و هوشمندتر باشد.

منظور شما از توسعه هوشمند چیست؟

در سال ۹۸ ارزش واردات محصولات پتروشیمی ۲ میلیارد دلار معادل ۱.۳ میلیون تن بوده است. این ۲ میلیارد دلار ارزبری در کنار ۱۰ میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی کشور نشان می‌دهد که بیشتر باید کار کرد و باید به سمتی حرکت کرد که بتوان این مقدار واردات را کاهش داد. میانگین ارزش صادرات هر تن محصول پتروشیمی ۵۰۰ تا ۶۰۰ دلار و میانگین ارزش واردات هر تن محصول حدود ۱۵۰۰ دلار است. این نسبت‌ها حاکی از این است که توسعه را باید قدری هوشمندتر و هدفمندتر به سمت جلو پیش ببریم.

به بیان دیگر، تولید حجمی و افزایش ظرفیت تولید ممکن است که به افزایش درآمد ارزی و صادرات کمک کند اما اصل طلایی، ارزش افزوده بالاتر و نیاز صنایع پایین‌دست پتروشیمی رانمی‌تواند پوشش دهد بنابراین باید به دنبال تولید محصولاتی باشیم که ضمن تأمین نیاز داخل و صنایع پایین دستی، ارزش صادراتی بیشتری داشته باشند.

بیش از ۲ سال از مدیریت شما در شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گذرد، در این دوره چه گام‌هایی در این مسیر برداشته شده است؟

خوراک، بازار، سرمایه و دانش‌فنی چهار عنصر توسعه هستند که این عناصر به دقت بررسی و ارزیابی شدند؛ تولید در صنعت پتروشیمی از یک‌سو بر مبنای خوراک‌هایی است که از شرکت ملی نفت و گاز دریافت می‌شود و ازسوی دیگر می‌تواند براساس خوراک‌هایی باشد که در خود پتروشیمی‌ها تولید می‌شود. مانند متانول که محصول مجتمع‌های پتروشیمی است اما به نوعی خوراک واحدهای پتروشیمی نیز می‌تواند باشد بنابراین توسعه از مسیر محصولات پتروشیمی بالادست و پایه، منجر به تولید محصولات خاص‌ و راهبردی‌تر می‌شود.

از آنجا که تولید در صنعت پتروشیمی افزون بر تأمین نیاز داخل به‌منظور صادرات نیز انجام می‌شود، بنابراین بازارهای جهانی و میزان واردات محصولات پتروشیمی به دقت بررسی و اطلاعات مفید و دقیقی کسب شد. در بحث تأمین سرمایه نیز بخشی از سرمایه ازسوی خود پتروشیمی‌ها و درآمد صنعت در طرح‌ها مصرف می‌شود که کمک بزرگی به توسعه صنعت می‌کند و در بخشی دیگر نیزبخش خصوصی به میدان آمده است.

اما دانش‌فنی می‌تواند یک گلوگاه برای توسعه صنعت باشد؛ می‌دانیم که هنوز به واسطه راهکارهایی که بخش خصوصی می‌داند و استفاده می‌کند، می‌توان دانش فنی‌های خوب دنیا را کسب کرد و به داخل کشور آورد؛ چنانچه در دو سال اخیر چند دانش فنی را از خارج دریافت کردیم، مورد دیگر تکیه بر دانش فنی بومی کشور است که نباید ازذهن دور شود. شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی ۱۰ دانش فنی صنعت را بومی‌سازی و تجاری‌سازی کرده است.

این شرکت در حوزه کاتالیست نیز دانش فنی ۳۶ نوع کاتالیست را بومی‌سازی و در حال تجاری‌سازی دارد که ارزش این ۳۶ نوع کاتالیست ۲۰۰ میلیون دلار است که از سبد ۲۷۰ میلیون دلاری کاتالیست مصرفی صنعت پتروشیمی ۷۰ درصد با اهمیت آن‌ها را تأمین کرده است بنابراین با بررسی این چهار عنصر باید به توسعه هوشمند رسید که براین اساس ریل‌گذاری توسعه صنعت پتروشیمی را شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام می‌دهد و سرمایه‌گذار تنها سوار بر این قطار خواهد شد. نقشه و نحوه حرکت توسعه صنعت پتروشیمی در بلندمدت مشخص شده است.

ریل‌گذاری توسعه صنعت به چه نحوی انجام شده است؟

در این برنامه توسعه، طرح‌های راهبردی تعریف شده است و دیگر همچون گذشته به سمت طرح‌های عمومی تناژ بالای میلیون تنی حرکت نمی‌شود. به سمتی حرکت خواهد شد که ضمن افزایش ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی، محصولات تولیدی برای مصرف داخل کشور هم قابل استفاده باشد و کمک به تنوع سبد تولیدات صنعت کند. به نحوی که قیمت هر تن محصول را که به طور میانگین حدود ۵۰۰ و ۶۰۰ دلار است را به سمت ۱۰۰۰ دلار نزدیک کرد. با این اهداف، ۳۱ طرح راهبردی در سه بخش طرح‌های خوراک ترکیبی، طرح‌های تولید پروپیلن و طرح‌های پیشران تعریف شده است.

سه طرح خوراک ترکیبی از سوی هلدینگ‌های خلیج فارس، پارسیان و صندوق بازنشستگی صدا و سیما به‌منظور تولید محصولات باارزش‌تر و سنگین‌تر مثل آروماتیک‌ها و بنزن اجرا می‌شود که مجوزهای همه طرح‌های خوراک ترکیبی داده شده و کار اجرا به‌زودی آغاز می‌شود.

ازسوی دیگر کشور به شدت نیاز به محصول پروپیلن دارد. به‌منظور رفع این کمبود، طرح GTPP اسلام‌آباد توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان طرحی با فناوری خاص با دانش‌فنی بومی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی در حال توسعه است که با تولید پلی‌پروپیلن نیاز غرب و شمال غرب کشور را تأمین می‌کند.

یک طرح GTPP هم در بندر انزلی در نظر گرفته شده که کلیات آن استخراج شده است اما هنوز مذاکره با سرمایه‌گذار ادامه دارد. افزون بر این، شرکت پتروشیمی امیرآباد برای اجرا در بندر امیرآباد در شرق مازندران ثبت و سرمایه‌گذار تعیین شده است که مجوز آن برای طرح GTPP نیز هفته آینده صادر و به‌زودی فعال می‌شود.

برای استفاده از محصول پتروشیمی‌ها به عنوان خوراک، سه طرح MTP در منطقه عسلویه تعریف شده است که از مسیر متانول موجود به سمت تولید محصول با ارزش و راهبردی پروپیلن حرکت شود. مشوق‌هایی مانند تخفیف در خوراک، پرداخت هزینه دانش فنی پس از تولید محصول، مشوق‌های مالیاتی و تخصیص زمین برای سرمایه‌گذاران در نظر گرفته شده است که جذابیت اجرای پروژه را افزایش دهد.

هلدینگ خلیج فارس نیز یک طرح PDH در عسلویه اجرا خواهد کرد که در مجموع، این طرح‌ها ظرفیت تولید ۹۵۰ هزار تنی پروپیلن در کشور را به حدود ۴.۵ میلیون تن افزایش می‌دهد. تحقق این برنامه، به گسترش زنجیره ارزش از مسیر پروپیلن کمک و نیازهای داخلی کشور را تأمین می‌کند.

و طرح‌های پیشران؟

با بررسی و ارزیابی دقیق نیاز بازار داخلی و صنایع تکمیلی ۲۲ طرح پیشران تعریف شده است که عمده آن‌ها از شاخه پروپیلنی که تولید خواهد شد پیش خواهد رفت. مجموع این طرح‌ها درآمد زایی حدود ۱۱ میلیارد دلار در سال را به صنعت پتروشیمی خواهند افزود.

طرح انتقال پروپیلن به استان‌های مرکزی و شمال شرقی به شدت مورد نقد قرار گرفت، شما چگونه از این طرح دفاع می‌کنید؟

در این موضوع که تولید پروپیلن باید افزایش یابد هیچ شکی نیست زیرا باید پلی‌پروپیلن و دیگر مشتقات آن را تولید کرد و نیاز صنایع پایین‌دستی کشور رفع شود، اما در بحث انتقال پروپیلن، در نظر است که با اجرای طرح‌های MTP در عسلویه، پروپیلن تولید و با خط لوله‌ای حدود ۴۳۰ کیلومتر به مرودشت، شمال فارس، منتقل شود و آنجا محلی برای ذخیره‌سازی و توزیع پروپیلن به کل استان فارس، جنوب استان اصفهان و غرب استان کرمان و یزد باشد. هدف از اجرای این طرح، تولید و توزیع پروپیلن در این استان‌ها و کمک به آمایش سرزمین است زیرا طرح‌های پیشران از مسیر پروپیلن، طرح‌های آب‌بری نیستند یعنی مصرف آب آن‌ها زیاد نیست و قابل انجام است.

تولید پروپیلن هدف اساسی است؛ اگر بتوان به مرودشت منتقل کرد اتفاق بهتری است زیرا مجتمع‌های پتروشیمی از حیث پراکندگی در کشور توزیع ‌می شوند و دلیلش این است که عمده صنعت پتروشیمی در نوار جنوبی و غربی کشور واقع شده که بخش عمده‌ای به دلیل نبود آب در دیگر مناطق و بخشی نیز به دلیل خط لوله اتیلن غرب بوده است. به هر حال اگر انتقال هم انجام نشود اشکالی ندارد زیرا تولید پروپیلن بسیار اهمیت دارد و به جذاب شدن صنعت پتروشیمی و پایداری آن بسیار کمک خواهد کرد که در این زمینه در حال مذاکره با دولت هستیم.

آینده صنعت پتروشیمی چگونه خواهد بود؟

در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی، با برنامه ظرفیت صنعت پتروشیمی تا پایان سال ۱۴۰۰سال پایانی جهش دوم به ۱۰۰ میلیون تن و با تحقق جهش سوم تا پایان سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۳۳ میلیون تن در سال می‌رسد. امیدواریم طرح‌های راهبردی تا پایان برنامه هفتم توسعه کشور در پایان ۱۴۰۵ راه‌اندازی شوند. در ابتدای سال ۱۴۰۶، صنعتی خواهیم داشت که بسیار با صنعت کنونی از نظر ظرفیت و تنوع سبد محصولات و درآمد ارزی برای کشور تفاوت خواهد داشت.

سمانه بیدمشک