از نخستین گام در تأسیس صنایع شیمیایی در سال ۱۳۳۷ تا افتتاح نخستین واحد پتروشیمی در سال ۱۳۴۲ و از تصویب قانون توسعه صنایع پتروشیمی ایران در ۱۳۴۴ تا جهش دوم این صنعت در سال ۱۴۰۰، آرمانی واحد در این صنعت دنبال می‌شد که می‌توان آن را «ایجاد ارزش افزوده از صنعت نفت» نام گذاشت.
جاگیری ایران در منطقه‌ای نفت‌خیز از یک سو و موقعیت راهبردی آن در پل ارتباطی خاور و باختر زمین از سوی دیگر، این فرصت را پدید آورد تا نقش‌آفرینی در عرصه محرک صنعت و اقتصاد دنیا به نام نفت، نصیب این کشور شود.
فارغ از مباحث پرتکرار سیاسی در مرور پیامدهای مثبت و منفی آن در این نقش‌آفرینی، «ژئوپلیتیک» که شامل سه عنصر جغرافیا، سیاست و قدرت است همواره در دهه‌های گذشته روی میز سیاست‌گذاری ایران بوده است.
این راهبرد تا چندی پیش تنها بر نفت و فروش خام آن استوار بود و پررنگ‌ترین نقش‌آفرینی در اقتصاد بومی را ایفا می‌کرد تا اینکه با رشد احداث واحدهای پتروشیمی در دهه ۷۰ و ۸۰ و افزایش بسیار قابل توجه ۱۰۰ درصدی تولید سالانه در سال ۱۴۰۰، ایران در عمل با دو بازیگر (نفت و پتروشیمی) وارد عرصه جهانی شد. البته با این تفاوت که بازیگر دوم (پتروشیمی) در سال‌های پایانی قرن، ارزآوری و قدرت مانور بیشتری را برای کشور ایجاد کرد، همچنین این امکان را برای صنعت نفت ایران ممکن ساخت که در صورت تشدید فشارهای سیاسی یا تحریم‌های جدید، امکان تبدیل نفت به محصولات دارای جاذبه جهانی دیگر ممکن و میسر شود.
پتروشیمی به‌عنوان طولانی‌ترین فعالیت زنجیره‌ای محصولات مشتق نفتی، توان خلق‌افزایی بی‌نظیری را داراست که تأسیس واحدهای انبوه تولیدی، اشتغال‌آفرینی پایدار، ورود به حوزه صنایع «های‌تک» و از همه مهم‌تر توان ایجاد ارزش افزوده علی‌الدوام، مهم‌ترین مواهب این صنعت است. از این رو در نظر گرفتن افق‌های جدیدی نظیر توسعه صنایع پایین‌دست، فرصت یگانه‌ای را در اختیار کشور قرار می‌دهد که توان توسعه زیرساختی اقتصاد آتی ایران را داراست.
ورود نهادینه و چشمگیر به صنایع پایین‌دست، «سرمایه‌گذاری کمتر» « ارزش افزوده بیشتر»، «ریسک‌پذیری کمتر» «اشتغال بیشتر»، «مصرف انرژی کمتر» «خلق ارزش فراگیرتر» و در نهایت خودکفایی بیشتر را در شرایطی برای ایران به ارمغان می‌آورد که کم‌کاری یا گام گذاشتن تدریجی در این مسیر، تمام فرصت‌های پیش‌گفته را به سراب آلام این صنعت بدل خواهد کرد، چراکه کشورهای منطقه با امکان اقتصادی و سیاسی سهل‌تر، بازار منطقه و جهان را اشباع می‌کنند.
با افتتاح پتروشیمی سبلان از زیرمجموعه‌های هلدینگ انرژی سپهر (که اردیبهشت ۱۴۰۰ محقق شد) در عمل تولید متانول به‌عنوان یکی از محصولات راهبردی این صنعت به ۱۴ میلیون تن در سال رسید که خود فرصتی بی‌بدیل برای پتروشیمی ایران است، چراکه مواد اولیه، دانش بومی و مدیریت کاربردی در این مسیر فراهم است. حال دست و خِرد دولت‌های آتی و برنامه‌ریزان این حوزه باز است که یا سهل‌ترین مسیر که فروش متانول و دیگر محصولات پایه‌ای پتروشیمی را پیشه کنند، یا توسعه صنایع پایین‌دست را تقویت.
فرصت کوتاه و مسیر بلند و ناهموار است.
بهروز عباسی
مدیرعامل هلدینگ انرژی سپهر
نظر شما