به گزارش شانا به نقل از فارس، روز سه‌شنبه (چهارم آبان‌ماه) سامانه سوخت ایران تحت تأثیر حمله هکرها از دسترس خارج و بدین صورت فرآیند سوخت‌گیری بنزین آزاد و سهمیه‌ای در کل کشور دچار اختلال شد. در ادامه این پدیده با موج رسانه‌ای سنگین رسانه‌های ضدانقلاب همراه شد و این رسانه‌ها از جهات مختلف شائبه‌هایی را در اذهان عمومی برای تحریک مردم و بروز هرج و مرج در کشور ایجاد کردند.

به‌طور کلی فضای رسانه‌ای در همان ساعات اولیه بروز اختلال به‌گونه‌ای هدایت شد که گویا این دست اتفاق‌ها تنها مختص ایران است و در هیچ‌کجای دنیا مسبوق نیست، البته وجود سابقه‌های متعدد حمله هکرها به سامانه‌های هوشمند کشورهای مختلف به این معنا نیست که مسئولان کشور باید نسبت به ارتقای سامانه‌های کشور بی‌توجه باشند، ولی موج خودتحقیری ایجادشده که با عبارتی نظیر «هر دم از باغ بری می‌رسد» یا «رتبه نخست علم کوانتوم حتی از پس هکرها هم برنمی‌آید» و ... همراه هستند نیز به هیچ‌وجه قضاوت منصفانه‌ای را درباره وقایع پیش‌آمده به مخاطبان ارائه نمی‌دهند.

در نتیجه برای قضاوت منصفانه درباره «حمله هکرها به سامانه سوخت ایران» و عملکرد دولت سیزدهم در رویارویی با این بحران بهتر است این پدیده را با «حمله هکرها به سامانه خط لوله کلونیال آمریکا» مقایسه کنیم که دست بر قضا چند ماه پیش از حادثه ایران اتفاق افتاده بود.

اطلاعات ارائه‌شده در ادامه گزارش درباره بحران سوخت آمریکا، توصیفات خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس از وقوع بحران سوخت در این کشور نیست، بلکه به‌صورت ترجمه‌ای از خبرگزاری‌های خارجی از جمله رویترز بازنشر و منعکس شده است.

جزئیاتی درباره عملکرد خط لوله سوخت کلونیال در آمریکا

خط لوله کلونیال (Colonial Pipeline) طولانی‌ترین خط ‌لوله انتقال بنزین آمریکا و منبع نیمی از سوخت در کرانه شرقی این کشور است. شرکت کلونیال پایپ لاین که اپراتور بزرگ‌ترین شبکه خط لوله سوخت آمریکاست، روزانه ۱۰۰ میلیون گالن (بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز) بنزین، گازوئیل و سوخت جت منتقل و نیاز خودروسواران و فرودگاه‌های بزرگ را تأمین می‌کند (تصویر ۱).

تصویر ۱- خط لوله کلونیال

برای بسیاری از مردم، تصویر صنعت نفت متشکل از لوله‌ها، پمپ‌ها و مایع سیاه چرب است، اما برخلاف تصور عموم نوع عملیات مدرن «کلونیال پایپ لاین»، کاملاً دیجیتالی است. سنسورهای فشار، ترموستات‌ها، شیرها و پمپ‌ها برای نظارت و کنترل جریان گازوئیل، بنزین و سوخت جت از طریق صدها مایل لوله‌گذاری استفاده می‌شوند. «کلونیال» حتی یک روبات هوشمند سنجش بازرسی خط لوله با فناوری بالا دارد که از طریق آن به‌راحتی در حال بررسی ناهنجاری لوله‌های خود است.

کمبود سوخت در ۱۰ هزار پمپ بنزین ایالات شرقی آمریکا

اما بحران سوخت در آمریکا چگونه رقم خورد؟ جمعه هفتم مه ۲۰۲۱ (۱۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) یکی از خطوط انتقال سوخت شرکت کلونیال آمریکا مورد حمله باج‌افزاری یک گروه هکر قرار گرفت و از کار افتاد. حمله سایبری به شرکت کلونیال که منبع نیمی از سوخت در کرانه شرقی آمریکاست، منجر به بسته شدن خط لوله شرکت «کلونیال پایپ لاین» بین ایالت‌های تگزاس و نیوجرسی شد.

این حمله سایبری از جدی‌ترین حمله‌های باج‌افزاری علیه زیرساخت‌های حیاتی در این کشور به‌شمار می‌رود. باج‌افزار نوعی بدافزار است که برای قفل کردن سیستم‌ها از طریق رمزنگاری اطلاعات و درخواست پول برای دسترسی مجدد به آنها طراحی شده است.

در واکنش به این حمله، ابتدا کل عملیات این خط لوله متوقف شد تا سیستم‌های فناوری اطلاعات پشتیبان این خطوط لوله از حملات سایبری دامنه‌دارتر بعدی مصون بمانند و در نتیجه، بیش از ۱۰ هزار پمپ بنزین در سراسر جنوب شرقی آمریکا به‌ویژه کارولینا، ویرجینیا و جورجیا با کمبود سوخت ناشی از خرید وحشت‌زده مردم روبه‌رو شدند (تصویر ۲).

تصویر ۲- صف پمپ بنزین در آمریکا

پس از این حمله سایبری از رانندگان آمریکایی خواسته شده است در واکنش به کمبود سوخت به‌دلیل مسدود شدن یک خط لوله اصلی انتقال نفت در نتیجه حمله سایبری از احتکار بنزین خودداری کنند.

پس از این حمله سایبری و کمبود بنزین در جایگاه‌های تحویل سوخت و افزایش قیمت، تعدادی از رانندگان در مناطق جنوب شرق آمریکا به خرید و ذخیره‌سازی بنزین مبادرت کرده‌اند. به‌دلیل کمبود سوخت خودرو، در ایالت‌های کارولینای شمالی، ویرجینیا و فلوریدا وضع اضطراری اعلام شده است (تصویر ۳).

تصویر ۳- خارج شدن جایگاه‌های سوخت آمریکا از مدار

۱۷ ایالت آمریکا در وضعیت اضطراری کمبود بنزین قرار گرفتند

دولت بایدن روز یکشنبه ۹ مه ۲۰۲۱ ( ۱۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) در ۱۷ ایالت وضعیت اضطراری اعلام و تصریح کرد، از ابعاد احتمالی این حادثه نگران است. هکرها ۱۰۰ گیگابایت از اطلاعات شبکه خط لوله کلونیال را در اختیار گرفتند تا باج اعلام‌شده از سوی شرکت تأمین شود؛ در غیر این صورت، اطلاعات سرورهای این شرکت را روی اینترنت منتشر خواهند کرد.

شرکت کلونیال روز یکشنبه ۹ مه ۲۰۲۱ اعلام کرد خطوط کوچک‌تر بین پایانه‌های سوخت و نقاط تحویل سوخت مشتری را فعال کرده است، اما خطوط اصلی بین هیوستون و شمال شرقی آمریکا بسته مانده‌اند. هیچ تاریخی برای ازسرگیری کامل این سیستم خط لوله به طول ۸۸۵۰ کیلومتر مشخص نشده است.

این تعطیلی خط لوله، کمبود بنزین و اعلام وضعیت اضطراری در ایالت‌های شرقی آمریکا را به‌دنبال داشت و سبب شد دو پالایشگاه تولیدشان را کاهش دهند و ایرلاین‌ها برنامه سوخت‌گیری هواپیماهایشان را تغییر دهند. به گفته افراد مطلع، بزرگ‌ترین پالایشگاه آمریکا، پالایشگاه بندر آرتور تگزاس متعلق به شرکت Motiva Enterprises LLC که ۶۰۷ هزار بشکه در روز تولید دارد، دو واحد تقطیر خود را به‌دلیل قطعی خط لوله کلونیال خاموش کرد.

رکوردشکنی قیمت بنزین در آمریکا تحت تأثیر حمله هکرها

اف. بی. آی روز دوشنبه ۱۰ مه ۲۰۲۱ گروه سایبری «دارک ساید» را عامل این حمله معرفی کرد. به گفته کارشناسان، دارک ساید ممکن است در روسیه یا اروپای شرقی مستقر باشد، زیرا باج‌افزار این گروه برای اجتناب از رایانه‌های رمزنگاری، از کیبوردهای زبان روسی، اوکراینی، قزاق یا دیگر زبان‌های مربوط به جمهوری‌های تازه‌استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی سابق استفاده کرده است.

تحت تأثیر این حمله سایبری، انجمن اتومبیل آمریکا اعلام کرد که میانگین ملی قیمت بنزین ۶ سنت افزایش یافته و به ۲ دلار و ۹۶ سنت در هر گالن رسیده که بالاترین قیمت از ماه مه سال ۲۰۱۸ است. البته این رکوردشکنی قیمت بنزین در آمریکا در این نقطه متوقف نشد و قیمت متوسط هر گالن بنزین در روز چهارشنبه ۱۲ مه ۲۰۲۱ ( ۲۲ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰) به ۳ دلار افزایش یافت؛ قیمتی که از نوامبر ۲۰۱۴ تاکنون در این کشور تجربه نشده است. این قیمت همچنین یک جهش ۷ درصدی از چهارشنبه گذشته را نشان می‌دهد.

سرانجام شرکت کلونیال پس از 6 روز قطعی خدماتش، روز پنج شنبه ۱۳ مه ۲۰۲۱ بخشی از سیستم سوخت‌رسانی خود را احیا کرد.

در پی این حادثه، کاهش سوخت در آمریکا بیش از یک هفته ادامه داشت و در نتیجه شرکت کلونیال مجبور شد ۵ میلیون دلار پول دیجیتال به گروه هکری دارک ساید پرداخت کند. بدین صورت پس از گذشت یک هفته بحران سوخت در آمریکا، سرانجام وضع بنزین در این کشور در مسیر بهبودی قرار گرفت.

اقدام سریع، فوری و انقلابی دولت سیزدهم برای حل بحران بنزین در روز نخست

پس از بازخوانی بحران سوخت در آمریکا حال سراغ نمونه مشابه ایرانی این پدیده برویم. پیش از ظهر سه‌شنبه ۴ آبان ۱۴۰۰ در جریان حمله سایبری به سامانه سوخت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، امکان سوخت‌رسانی از جایگاه‌های بنزین به خودروها در سراسر کشور مختل شد. هم‌زمان با این اتفاق شائبه‌هایی درباره برنامه دولت برای گرانی بنزین در فضای مجازی ایجاد شد. این موضوع سبب شلوغی پمپ‌بنزین‌ها و ایجاد صف‌های طولانی در برخی جایگاه‌های سراسر کشور شد.

با حمله هکرها به سامانه هوشمند سوخت ایران، وزارت نفت تصمیم گرفت در گام اول با فعال‌سازی جایگاه‌های سوخت به‌صورت آفلاین، دسترسی به بنزین برای خودروها هرچند به قیمت آزاد ۳۰۰۰ تومانی را فراهم کند تا به این صورت حمل‌ونقل کشور تحت تأثیر اختلال ایجادشده معطل نماند.

به این ترتیب شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی با سامان‌دهی فوری تیم‌های عملیاتی خود در تمامی مراکز شهرستان‌ها توانست تا پایان روز سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه و در کمتر از نصف روز بیش از ۵۰ درصد جایگاه‌های سوخت (فعال‌سازی۲۲۰۰ جایگاه از ۳۷۰۰ جایگاه موجود در کشور) را به‌صورت آفلاین وارد مدار کند، همچنین ۶ جایگاه نیز به‌صورت آزمایشی به سامانه هوشمند سوخت کشور متصل و سوخت‌گیری بنزین سهمیه‌ای با فاصله کمتر از ۹ ساعت از حمله هکرها با موفقیت انجام شد.

عملیاتی شدن بیش از ۵۰ درصد جایگاه‌های سوخت در همان روز سه‌شنبه سبب شد جلو التهاب در کشور گرفته شود و نگرانی مردم بابت تأمین بنزین موردنیاز خود کاهش چشم‌گیری یابد، همچنین با فعال‌سازی آفلاین جایگاه‌ها، طول صف پمپ‌بنزین‌ها نیز کاهش یافت (تصویر ۴).

تصویر ۴- جایگاه سوخت پل کالج سه‌شنبه ۴ آبان‌ماه

تشکیل صف در پمپ‌های بنزین‌ با وجود اقدام‌های وزارت نفت در روز بحران

اما تحت تأثیر شوک واردشده به کشور همچنان نارضایتی برخی از مردم بابت وضع نامناسب عرضه بنزین در طول روز سه‌شنبه وجود داشت، به‌طوری که تعداد زیادی از صاحبان خودرو در گفت‌وگوی میدانی با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس از معطلی یک ساعته پشت صف پمپ‌های بنزین‌ گلایه داشتند.

همچنین در این روز مرکز ملی فضای مجازی بر اختلال ایجادشده ناشی از حمله سایبری صحه گذاشت و اعلام کرد: «به اطلاع هموطنان گرامی می‌رساند ساعت ۱۱ صبح روز سه‌شنبه (۱۴۰۰/۰۸/۰۴) مرکز فتا گزارشی در مورد حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت کشور اعلام کرد و به تبع آن جایگاه‌ها در ارائه خدمات سوخت‌رسانی از مدار خارج شدند». در این بین شائبه‌هایی مطرح شد که ‌گروه هکری، موسوم به «عدالت علی» با صدور اعلامیه‌ای، مسئولیت حمله‌ سایبری به جایگاه‌های سوخت ایران را به‌عهده گرفته است.

در ۲ روز تمامی جایگاه‌های سوخت وارد مدار شدند

چهارشنبه پنجم آبان‌ماه‌ نیز پیگیری‌های وزارت نفت برای فعال‌سازی دستی جایگاه‌های سوخت ادامه یافت. در کنار این موضوع گروه‌های شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی برای ایجاد امکان سوخت‌گیری بنزین سهمیه‌ای با کارت سوخت نیز اقدام کردند.

ساعت ۱۱ روز چهارشنبه سخنگوی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در مصاحبه‌ای اعلام کرد که پس از گذشت کمتر از ۲۴ ساعت از وقوع حادثه، ۸۰ درصد جایگاه‌ها (۳۰۰۰ جایگاه از ۳۷۰۰ جایگاه موجود) به‌صورت آفلاین، بنزین آزاد عرضه و ۲۲۰ جایگاه نیز با اتصال به سامانه هوشمند سوخت، بنزین سهمیه‌ای به خودروها عرضه می‌کنند.

هم‌زمان با فعال‌سازی جایگاه‌های سوخت به‌صورت آفلاین و وصل شدن تعدادی از پمپ‌های بنزین‌ به سامانه هوشمند سوخت کم‌کم نارضایتی مردم در تأمین سوخت موردنیاز کاهش می‌یافت تا اینکه صبح روز پنج‌شنبه (ششم آبان‌ماه) شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اعلام کرد که تقریباً تمامی جایگاه‌های سوخت در سراسر کشور به جز برخی جایگاه‌های بین‌شهری وارد مدار شده است و ۷۰۰ جایگاه نیز با کارت سوخت بنزین سهمیه‌ای عرضه می‌کنند.

بیش از ۵۰ درصد جایگاه‌های سوخت به سامانه هوشمند متصل شدند

هرچند تا ظهر پنج‌شنبه با وارد مدار شدن همه جایگاه‌های سوخت، عرضه بنزین به روال عادی بازگشت، اما مردم ایران همچنان یک گلایه جدی داشتند و آن خرید بنزین با قیمت آزاد در دو روز گذشته بود. در این راستا جواد اوجی وزیر نفت در همان روز اعلام کرد که با هماهنگی رئیس‌جمهور، سهمیه بنزین ویژه‌ای به‌منظور جبران این مدت برای مردم در نظر گرفته می‌شود.

با پایان فعال‌سازی آفلاین جایگاه‌های سوخت در روز پنج‌شنبه، تمرکز همه گروه‌های وزارت نفت بر اتصال جایگاه‌های سوخت به سامانه هوشمند قرار گرفت. به‌ این صورت آمار جایگاه‌های عرضه‌کننده بنزین سهمیه‌ای تا صبح جمعه هفتم آبان‌ماه به حدود ۵۰ درصد جایگاه‌های کشور رسید. با افزایش سرعت اتصال آنلاین جایگاه‌ها، جواد اوجی وزیر نفت از بازگشت وضع همه جایگاه‌ها تا یکشنبه ۹ آبان‌ماه خبر داد. به هر صورت به نظر می‌رسد با تداوم روند کنونی، وضع عرضه بنزین به‌زودی به حالت عادی بازخواهد گشت.

چرا عملکرد دولت رئیسی در مدیریت بحران بنزین مورد قبول بوده است؟

به‌طور کلی مقایسه بحران سوخت در ایران و آمریکا که تحت تأثیر حمله هکرها انجام شده است، چند نکته را درباره عملکرد دولت سیزدهم در رویارویی با این بحران ثابت می‌کند. نکته نخست اینکه حمله هکرها به سامانه سوخت، پدیده‌ای مختص ایران نیست و این اتفاق نه‌تنها در آمریکا، بلکه در دیگر کشورهای دنیا نیز رخ داده است.

پس از وقوع این حادثه با بازی‌گردانی جریان ضدانقلاب این محور رسانه‌ای در فضای مجازی بازتاب پیدا کرد که گویا تنها این دست حوادث مخصوص ایران است. بدین صورت جریان ضدانقلاب بر طبل خودتحقیری برای ایرانیان کوبیدند، حال آنکه این اتفاق‌ها در کشوری مثل آمریکا نیز رخ داده و اتفاقاً بحران‌های شدیدتری را برای مردم آنجا نسبت به ایران ایجاد کرده است.

نکته دوم ناظر به مدیریت دولت سیزدهم در مواجهه با بحران بنزین است. مقایسه عملکرد دولت رئیسی با دولت بایدن در رویارویی با یک بحران مشابه نشان از موفقیت دولت سیزدهم در مدیریت این بحران دارد. مدت زمان رسیدن به یک نقطه بهبود نسبی درباره بحران سوخت در آمریکا بیش از یک هفته طول کشید، در حالی که در ایران این بحران در کمتر از یک هفته به پایان خواهد رسید.

نکته سوم درباره نقش دولت‌های ایران و آمریکا در جلوگیری از تشدید بحران بنزین و سرعت عمل آنها برای تعدیل مؤثر و فوری مشکلات است. در این بین وزارت نفت دولت سیزدهم در کمتر از ۲۴ ساعت توانست ۸۰ درصد جایگاه‌های سوخت را به‌صورت آفلاین وارد مدار سازد و سپس با تعیین سهمیه‌ای ویژه بار مالی ایجادشده بر دوش مردم در این چند روز را نیز جبران کند.

به این صورت هرچند در جایگاه‌های عرضه سوخت ایران صف‌های نسبتاً طولانی تشکیل شد، اما خبری از ایجاد هرج و مرج در کشور نبود. این موفقیت در شرایطی محقق شد که رسانه‌های ضدانقلاب با توجه به تجربه تلخ آبان ۹۸ در دولت دوازدهم به‌دنبال ایجاد هرج و مرج در کشور بودند. اما طبق اخبار رسانه‌های خارجی، وقوع بحران در آمریکا افزون بر ایجاد صف‌های طولانی منجر به هرج و مرج در این کشور شد، طوری که وقایع این کشور با کلماتی چون «احتکار بنزین»، «اعلام وضعیت اضطراری»، «خرید وحشت‌زده مردم» و ... توصیف شده است.