علیرضا سلطانی معتقد است: امضای این قرارداد هم‌زمان با برگزاری دور تازه مذاکرات وین را باید به فال نیک گرفت. این رویداد، موضع ایران را در مذاکرات تقویت خواهد کرد و پیام مشخصی به طرف‌های مذاکره است که ایران گام‌های بزرگی را برای رفع تحریم‌ها برداشته و در عین حال با گسترش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه، تلاش دارد فراتر از برجام، مناسبات اقتصادی خارجی خود را گسترش دهد.
گفت‌وگوی شانا با علیرضا سلطانی، کارشناس اقتصادی در ادامه می‌آید:
ارزیابی شما از امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از خاک ایران چیست؟
امضای توافق سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان، آغازی خوب و دامنه‌دار برای دیپلماسی گازی ایران است که در ماه‌های نخست آغاز به‌کار دولت سیزدهم رقم خورد. این قرارداد افزون بر اینکه بن‌بست مناسبات گازی ایران به ترکمنستان را شکست، به پایداری عرضه گاز در استان‌های شمال شرقی کشور کمک کرد و در عین حال زمینه‌ای برای رفع مخاطره‌های سیاسی و امنیتی اخیر بین ایران و آذربایجان و گشایش در روابط دوجانبه با این کشور به‌وجود آورد. در واقع این رویداد بزرگ، تیری بود که چند نشان را هدف گرفت.
آیا این قرارداد می‌تواند گام نخست ایران برای تبدیل شدن به هاب انرژی باشد؟
یکی از مسائل مغفول در سیاست همسایگی ایران، عدم بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و مزیت‌های اقتصادی ایران در تنظیم مناسبات اقتصادی و سیاسی با کشورهای همسایه است. ایران بزرگ‌ترین ذخایر هیدروکربوری دنیا (نفت و گاز) را دارد، اما به دلایل مختلف از این ظرفیت برای توسعه و گسترش روابط با همسایگان کمتر بهره‌برداری کرده است.
ظرفیت گازی ایران، این فرصت را در اختیار کشور قرار داده تا افزون بر بهره‌برداری اقتصادی، به گسترش مناسبات سیاسی، صلح و ثبات منطقه‌ای کمک کند. این فرصت در نگاه نخست در قالب عرضه گاز به کشورهای همسایه است که تاکنون در مورد ترکیه و عراق محقق شده، اما درباره دیگر کشورهای همسایه مانند پاکستان و افغانستان، همچنین کشورهای حوزه قفقاز هنوز در قالب قرارداد یا طرح باقی مانده است. ضمن اینکه ظرفیت انتقال گاز به ترکیه و عراق هم خیلی بیش از میزانی است که هم‌اکنون به این کشورها صادر می‌شود.
افزون بر این با توجه به برخورداری بعضی از کشورهای همسایه از گاز مانند قطر در جنوب کشور و ترکمنستان در شمال کشور، فرصت سوآپ گازی نیز برای کشور فراهم است که دارای آثار و برکات اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای برای کشورهای منطقه است.
گستردگی سرزمینی، موقعیت خوب جغرافیایی ایران، تعدد و تنوع همسایگان و برخورداری از منابع گازی، فرصت سوآپ گازی را با کمترین هزینه و بیشترین بهره‌برداری اقتصادی برای کشور فراهم کرده که تاکنون بلااستفاده بوده است. قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان، آغازی خوب برای این ظرفیت پرسود اقتصادی است که البته منافع آن تنها اقتصادی نیست و به حوزه‌های سیاسی و امنیتی هم تسری می‌یابد.
امضای قرارداد سوآپ گاز چه تأثیری در احیای روابط ایران و ترکمنستان دارد؟
جدای از مواهب و برکات منطقه‌ای، این اتفاق خوب، چنان‌که ابتدا عرض کردم گشایشی بزرگ در روابط گازی ایران و ترکمنستان است که در پنج سال گذشته در نتیجه سوءتفاهم‌ها و برخی اختلاف‌ها به کدورت کشیده شده بود و دامنه آن به دیگر حوزه‌های اقتصادی و حتی سیاسی هم گسترش یافته بود.
دولت سیزدهم با لحاظ و پیش‌بینی نیازهای داخلی کشور به‌ویژه در پیش بودن فصل زمستان و کمبود سوخت گاز به‌خصوص در مناطق شمال شرق و توجه به مزیت‌ها و امتیازات همسایه شمالی در تأمین گاز، احیای مناسبات گازی با ترکمنستان و استفاده از ظرفیت آن را در اولویت قرار داد و با سرعت و فوریت دیپلماسی گازی را در سطوح بالای مدیریتی کشور در پیش گرفت.
با توجه به‌شدت اختلاف‌های دو کشور در سال‌های اخیر، امید چندانی به گشایش در روابط گازی دو کشور در کوتاه‌مدت وجود نداشت، اما با اعتمادسازی خوب دولت سیزدهم با ترکمنستان و استفاده از همه ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی در سطح بالای مدیریتی دولت، این تحرک دیپلماتیک در کوتاه‌مدت جواب داد و این مسئله هم نگرانی ناشی از کمبود گاز در مناطق شمال شرقی کشور را برطرف کرد و هم بن‌بست ایجادشده در روابط اقتصادی و سیاسی ایران و ترکمنستان را شکست. به نظرم با امضای این قرارداد زمینه برای گسترش همکاری‌های در حوزه گاز و دیگر حوزه‌های اقتصادی میان ایران و ترکمنستان فراهم شده است.
قرارداد سوآپ گاز چقدر در پیشبرد همکاری منطقه‌ای تأثیرگذار است؟
یکی از مسائل مهم در حوزه مناسبات منطقه‌ای، اعتمادسازی برای همکاری‌های چندجانبه است. عشق‌آباد و باکو از سال‌های قبل برای انتقال گاز ترکمنستان به آذربایجان در حال مذاکره بوده‌اند، اما این مذاکرات به دلیل هزینه زیاد انتقال از طریق دریای خزر و عمیق بودن این دریا به لحاظ اقتصادی و فنی با هزینه‌ها و مخاطره‌ها، به نتیجه نرسید.
کم‌هزینه‌ترین، به‌صرفه‌ترین و امن‌ترین راه برای انتقال گاز، ایران آن هم به شیوه سوآپ بود که در سال‌های گذشته به‌دلیل بی‌اعتمادی، مذاکرات آن طولانی شده بود و خوشبختانه با سیاست اعتمادزایی دولت سیزدهم در روابط سه‌جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، مشکلات موجود رفع شد و طرح راهبردی سوآپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان به مرحله امضا و در آینده نزدیک اجرا خواهد رسید.
این می‌تواند سرآغاز یک همکاری راهبردی مطمئن منطقه‌ای باشد که حتی کشورهای دیگر نظیر ترکیه در غرب و افغانستان و پاکستان در شرق را نیز در برگیرد. به این معنا با آغاز اعتمادسازی منطقه‌ای می‌توان نسبت به فعال شدن طرح انتقال گاز به پاکستان و هند (به شرط تولید و تأمین گاز مورد نیاز در داخلی) و همچنین سوآپ گاز ترکمنستان به پاکستان امیدوار بود. همچنین می‌توان به تمدید قرارداد صادرات گاز و افزایش میزان آن به ترکیه نیز اشاره کرد. این اعتمادسازی منطقه‌ای، به‌طور قطع تحرکات خارج از منطقه برای عدم اجرای طرح‌های صادرات و سوآپ گاز را نیز خنثی خواهد کرد.
ثمرات منطقه‌ای امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان چیست؟
به‌طور قطع ثمرات منطقه‌ای امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان محدود به منطقه شمال شرق نیست، بلکه منطقه شمال غرب و مناسبات ایران در حوزه قفقاز هم از این قرارداد بی‌نصیب نیست. این قرارداد با توجه به حضور آذربایجان، مناسبات سیاسی ایران با همسایه شمال غربی یعنی آذربایجان را که در ماه‌های اخیر دچار تنش و التهاب ساخته بود به‌صورت مثبت تحت تأثیر قرار می‌دهد و سبب کاهش تنش و حتی بهبود مناسبات اقتصادی و سیاسی طرفین می‌شود.
بی‌شک بهره‌گیری از ظرفیت‌های همسایگی و منطقه‌ای، مانع حضور و نفوذ کشورها خارج از منطقه که امنیت و ثبات منطقه را هدف گرفته‌اند، می‌شود. در این زمینه همکاری‌های گازی، نقش مهم و مؤثری برای پیوند منطقه‌ای کشورها بازی می‌کند و ایران می‌تواند میدان‌دار این جریان و همکاری به لحاظ ذخایر گازی باشد.
هم‌زمانی امضای این قرارداد با مذاکرات وین را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امضای این قرارداد هم‌زمان با برگزاری دور تازه مذاکرات وین را باید به فال نیک گرفت. این رویداد، موضع ایران را در مذاکرات تقویت خواهد کرد و پیام مشخصی به طرف‌های مذاکره است که ایران گام‌های بزرگی را برای رفع تحریم‌ها برداشته و در عین حال با گسترش ارتباطات سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه و منطقه، تلاش دارد فراتر از برجام، مناسبات اقتصادی خارجی خود را گسترش دهد.
نظر شما