در ۱۰۰ روز نخست دولت سیزدهم قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران که از ماه آینده اجرایی می‌شود، امضا شد. با این قرارداد ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب در سال گاز ترکمنستان از خاک ایران به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود.
ایران حق انتقال را از همان گاز (حدود ۳۰ درصد از گاز تحویلی) برداشت می‌کند. گاز ترکمنستان در پنج استان شمالی کشور مصرف می‌شود و به ازای آن گاز ایران از خطوط سراسری به جمهوری آذربایجان منتقل می‌شود.
درباره این قرارداد، نرسی قربان، کارشناس ارشد حوزه انرژی می‌گوید: «حدود ۲۵ سال است که موضوع سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران مطرح است، اما به دلایلی به مرحله اجرا نرسید حال دولت سیزدهم موفق به امضای آن شده است؛ قراردادی که نه‌تنها ضرر ندارد؛ بلکه مثبت ارزیابی می‌شود و امکان افزایش حجم آن نیز وجود دارد.»
گفت‌وگو با قربان درباره این قرارداد و آینده ایران در بازار جهانی گاز را در ادامه بخوانید.
مسئله سوآپ گاز از خاک ایران چقدر اهمیت دارد؟
این موضوع سوآپ گاز از خاک ایران و تبدیل آن به‌عنوان قطب گاز در منطقه مسئله جدیدی نیست. ربع قرن است که درباره آن صحبت می‌شود و برنامه ایران این بوده که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز جهان واردکننده و صادرکننده گاز باشد و از سیستم‌های انتقالی خود استفاده بهینه کند، اما به دلایل پرشماری این اتفاق نیفتاد.
اکنون با قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان، همکاری‌های گازی ایران با همسایگان بیشتر شده و حتی ایران می‌تواند از ترکمنستان گاز تحویل بگیرد و در جنوب از مسیر خلیج فارس، یا در غرب به ترکیه و عراق، در شمال به ارمنستان و در شرق به پاکستان و حتی هند تحویل دهد.
چرا در گذشته این قرارداد امضا نشد؟
اطلاع دقیقی ندارم اما شاید موضوع قیمت‌ها، تحریم و مسائلی از این دست اجازه نداده بود. چند سالی بود که ایران و ترکمنستان سر مسئله گاز توافق نداشتند. ترکمنستان به ایران گاز صادر می‌کرد و در چند سال قیمت گاز ارسالی بالا رفت و در نهایت گاز قطع شد، اما الان با مذاکراتی که انجام شده، در ظاهر بخشی از مشکلات حل شده است.
به نظرتان ایران با امضای این قرارداد به ترکمنستان وابسته شده است؟
این مسئله به بهبود روابط ایران با کشورهای مرتبط با این قرارداد یعنی ترکمنستان و جمهوری آذربایجان کمک می‌کند. این کشورها را به ایران متکی می‌کند و اگرچه شاید مسئله دوسویه باشد اما این دو کشور بیشتر به ایران متکی می‌شوند تا ایران به آنها.
اگر این قرارداد درست اجرایی شود امتیاز راهبردی برای ایران به شمار می‌آید، ترکیه که واردکننده گاز است، سعی می‌کند خودش را هاب گاز منطقه کند.
از جزئیات قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک ایران اطلاع ندارم اما در مجموع این قرارداد نه‌تنها ضرری برای ایران ندارد، بلکه خیلی هم خوب است.
آیا امکان افزایش حجم قرارداد وجود دارد؟
بله، تازه این جریان گازی آغاز شده و حتی تصور می‌کنم که می‌تواند به ۲۰ تا ۲۵ میلیون مترمکعب در روز نیز برسد و از ۵ میلیون مترمکعب کنونی فراتر رود. ایران می‌تواند از شبکه گسترده خطوط انتقال خود تا آنجا که امکان و ظرفیت انتقال پایدار وجود دارد، در این مسیر بهره ببرد.
برای صادرات گاز چطور؟ آیا امکان افزایش صادرات گاز وجود دارد؟
اکنون ایران به عراق و ترکیه، ارمنستان و نخجوان گاز ارسال می‌کند، اما برای اینکه ایران بتواند صادرات گاز را افزایش دهد باید ابتدا مصرف داخلی را بهینه کند. تقاضا برای گاز در کشور ما زیاد است و با اینکه تولیدکننده سوم گاز در جهان هستیم، اما در فصول سرد کمبود گاز داریم. فعلاً صادرات گاز به کشورهایی مانند پاکستان و هند هم منتفی است.
هم‌اکنون کاری که ایران می‌تواند انجام دهد حدود ۱۰ درصد افزایش صادرات گاز به ترکیه و عراق و دیگر کشورهایی است که با آنها قرارداد دارد. ضمن آنکه باید روابط بین‌المللی و همکاری‌های جهانی را نیز برای گسترش بازار گاز صادراتی بهبود بخشید.
پیشنهاد شما برای افزایش حضور ایران در بازار گاز اروپا چیست؟
بازار گاز اروپا به غیر از مناطق جنوبی اروپا، بازاری رقابتی است و چندان جایی برای تحرکات ایران ندارد. روسیه بر این بازار تسلط دارد. ضمن آنکه همان‌طور که اشاره کردم، ایران ابتدا باید مصرف داخلی را بهینه کند و دوم تولید را افزایش دهد تا بتواند حضور فعال‌تری داشته باشد.
آمریکا با یک‌چهارم ذخایر گازی ایران حدود ۳ برابر ایران گاز تولید می‌کند. ایران با سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی خود حداقل می‌تواند ۲ برابر مقدار کنونی یعنی حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب در روز ظرفیت تولید گاز داشته باشد. البته این نیازمند جذب سرمایه خارجی است.
دولت‌ها به‌طور معمول در پروژه‌هایی که برای آن سرمایه‌گذار وجود دارد، ورود نمی‌کنند و تولید گاز نیز یکی از این بخش‌هاست. باید شرکت‌های بزرگ در این بخش سرمایه‌گذاری کنند و در کنار افزایش تولید باید برای انتقال آن و همین‌طور محل مصرف این گاز که قرار است صادر شود یا خیر، تعیین تکلیف شود.
اما توجه به یک مسئله مهم است. ایران با حدود ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب ذخایر گاز طبیعی اگر تولید را دو برابر نیز کند، باز هم برای ۶۴ سال دیگر گاز خواهد داشت. آیا کسی می‌داند که ۶۴ سال دیگر سرنوشت گاز چه خواهد بود؟ آیا سوخت دیگری جایگزین و ارزش آن کم نشده است؟
ایران باید چه برنامه‌ای برای گاز و به‌ویژه مسئله سوآپ گاز داشته باشد؟
بهترین راه برای ایران این است که گاز بخرد و بفروشد، اما این اقدام باید برای ایران از نظر اقتصادی منطقی و توجیه‌پذیر باشد. همین‌طور سیستم انتقال و خطوط موجود توان این جابه‌جایی گاز را داشته باشد. همان‌طور که اشاره کردم، امکان ظرفیت سوآپ گاز ترکمنستان وجود دارد، اما به‌صورت کلی، برای گاز تولیدی در داخل کشور باید ابتدا، مصرف گاز داخلی بهینه شود. در کنار تأمین نیاز داخل، موضوع تزریق گاز به چاه‌های نفتی اهمیت دارد که باید برای تولید صیانتی رعایت شود.
توسعه میدان‌های گازی موضوع دیگری است که باید در اولویت قرار گیرد. پس از این موارد ایران باید گاز صنایع را به‌صورت پایدار تأمین کند و با توجه به این مزیت دسترسی به سوخت پاک، حتی صنایعی را که توجیه فنی و اقتصادی و زیست محیطی دارند، توسعه دهد. پس از این موارد باید سراغ افزایش صادرات گاز رفت که این مسئله نیز نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است.
به نظر شما هنوز فرصتی برای تبدیل ایران به هاب گاز منطقه وجود دارد؟
خیر، به نظر می‌رسد که دیگر این فرصت از دست رفته است، اما هنوز فرصت برای تبدیل ایران به هاب برق منطقه وجود دارد و باید با اصلاح مصرف انرژی در کشور و بازسازی شبکه برق و رایزنی و عقد قرارداد با همسایگان در این زمینه ورود کرد. این موضوع نیز نیازمند جذب سرمایه به‌ویژه سرمایه خارجی است.
قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز ترکمنستان اتفاق خوبی بود و امکان افزایش نیز دارد؛ شاید ایران بتواند بازارهایی را نیز به‌واسطه خط لوله و ال‌ان‌جی در آینده به بازارهای صادراتی گاز خود اضافه کند، اما برای تبدیل ایران به قطب گاز منطقه دیگر دیر شده است.
منبع: روزنامه ایران
نظر شما