تردیدی نیست که سال ۲۰۲۱ نقطه عطفی برای تولیدکنندگان نفت و گاز خلیج فارس در حوزه سیاست‌های اقلیمی بود. دو کشور از اعضای اوپک، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، اهداف خالص انتشار کربن صفر را با درک این موضوع اتخاذ کردند که گذار نظام جهانی انرژی به کم‌کربن اجتناب‌ناپذیر و غیرقابل توقف است. محمد الرماحی (al Ramahi)، مدیرعامل شرکت مصدر (شرکت توسعه انرژی پاک در ابوظبی) در هفته پایداری ابوظبی (ADSW) در هفته گذشته گفت: «کشورهای منطقه در حال تسریع ابتکارهای انرژی پاک هستند که نشان‌دهنده قصد آنها برای ایفای نقش‌ سازنده در تشدید نبرد علیه تغییرات اقلیمی در زمان افزایش فشارهای اجتماعی و سیاسی در سطح جهانی است. این اقدام‌ها همچنین با هدف نشان دادن این است که خود منطقه با خطرات اقلیمی مانند درجه حرارت بالاتر، افزایش سطح آب دریاها و کاهش بارندگی مواجه است.»

سیاست‌ها و نقشه‌های راه دقیق هنوز اعلام نشده است و همه کشورها راهبردهای مشابهی را اتخاذ نمی‌کنند، اما با سرعت گرفتن ابتکارات جدید در حوزه‌هایی مانند جذب و ذخیره‌سازی کربن (CCS)، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی هسته‌ای و به‌ویژه آغاز توسعه هیدروژن آبی و سبز، تصویر واضح‌تری از اقدام‌های مقابله با تغییرات اقلیمی کشورهای تولیدکننده نفت در حال ظهور است.

با توجه به میزبانی نشست کاپ ۲۷ (COP 27) در مصر و نشست کاپ ۲۸ در امارات متحده عربی در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، تولیدکنندگان نفت و گاز منطقه‌ی خلیج فارس مشتاق کسب نتایج ملموس اقلیمی برای نمایش آنها هستند.

در عین حال، تولیدکنندگان نفت خلیج فارس بر نیاز به سرمایه‌گذاری پایدار جهانی در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز تأکید می‌کنند یا در خطر کمبود عرضه هستند که می‌تواند قیمت‌های انرژی را به بالاترین حد خود برساند. تولیدکنندگان منطقه بارها استدلال کرده‌اند که برای تأمین مقرون‌به‌صرفه خالص تقاضای انرژی حتی در شرایطی که جهان از هیدروکربن‌ها دور می‌شود، سوخت‌های فسیلی باید بخشی از ترکیب انرژی جهان تا دهه‌های آینده باقی بماند. نوسانات اخیر قیمت در بازارهای انرژی نشان داده است که گذار به سمت خالص انتشار کربن صفر می‌تواند آشفته باشد و باید با دقت مدیریت شود. خلدون المبارک (Khaldoon al-Mubarak)، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری مبادله (Mubadala) ابوظبی، در نشست هفته پایداری ابوظبی گفت: «آنچه برای کربن‌زدایی و سرمایه‌گذاری در انرژی‌های جدید باید انجام شود، نیازمند زمان، سرمایه و تغییر مقررات است. ما نمی‌توانیم یک جنبه را که بسیار اساسی است، نادیده بگیریم.»

برنامه‌های سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ در ظرفیت‌های جدید بالادستی نفت و گاز در عربستان، امارات متحده عربی و قطر با حمایت منابع کم‌هزینه و کربن پایین‌تر در حال انجام است که باید این منابع را حتی زمانی که تقاضای نفت شروع به کاهش می‌کند، انعطاف‌پذیر نگه دارد. همه تولیدکنندگان نفت این مزیت را ندارند، اما این بدان معناست که راهبردهای گذار از کشوری به کشور دیگر متفاوت خواهد بود.

عبدالعزیز بن سلمان وزیر انرژی عربستان در نشست هفته پایداری ابوظبی گفت: «برای حفظ امنیت انرژی، باید از همه منابع انرژی استفاده کنید و فکر کنید کدام کشور باید از چه چیزی استفاده کند. این بستگی به مواهب هر کشور دارد.»

مسیر دستیابی به خالص کربن صفر تا حد زیادی متکی به انرژی‌های تجدیدپذیر است که در منطقه خلیج‌فارس به‌خوبی در حال تثبیت است و در سال‌های آینده هزاران مگاوات به آن اضافه خواهد شد. محرک اصلی این رویکرد توسط انرژی خورشیدی هدایت خواهد شد، اما ظرفیت انرژی بادی نیز در کشورهای دارای بیشترین ظرفیت، از جمله عمان و عربستان رشد خواهد کرد.

انرژی‌های تجدیدپذیر از طرح‌های بلندپروازانه برای توسعه ظرفیت هیدروژن سبز حمایت خواهند کرد، ضمن اینکه انرژی هسته‌ای نیازهای برق را به‌ویژه در دو اقتصاد بزرگ منطقه یعنی عربستان و امارات تکمیل خواهد کرد. امارات در حال حاضر ۱۴۰۰ مگاوات انرژی هسته‌ای ـ ۲۵ درصد از کل برنامه‌ریزی انجام‌شده ـ تولید می‌کند و برای بخش‌هایی از فعالیت‌های خود، برق تولیدی بدون کربن را برای شرکت ملی نفت ابوظبی فراهم می‌کند و در نتیجه به کاهش تولید و انتشار کربن این شرکت کمک می‌کند.

در حالی‌ که توسعه انرژی‌ هسته‌ای عربستان هنوز در مراحل اولیه برنامه‌ریزی است، احتمالاً در راهبرد این کشور برای دستیابی خالص انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۶۰ قرار خواهد گرفت.

عربستان همچنین برنامه‌هایی را برای «اقتصاد چرخشی کربن» (Carbon Circular Economy) هدایت می‌کند که از اساس به‌دنبال مدیریت و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای با استفاده از فناوری‌های پرهزینه‌ای مانند جذب و ذخیره‌سازی کربن (CCS) برای حفظ سوخت‌های فسیلی در ترکیب انرژی خود است، فناوری که دیگر تولیدکنندگان نفت منطقه نیز قصد دارند از آن استفاده کنند. سهیل المزروعی، وزیر انرژی امارات متحده عربی گفت: «اگر می‌خواهید هم‌زمان در پول و محیط‌زیست صرفه‌جویی کنید، نمی‌توانید وارد اقتصاد چرخشی کربن نشوید. یکی از امیدوارکننده‌ترین فرصت‌ها، توسعه جایگزین‌های پاک‌تر برای سوخت مانند هیدروژن آبی و سبز است.»

برنامه‌های هیدروژن تقریباً به‌صورت هفتگی در عربستان سعودی اعلام می‌شود. امارات متحده عربی و عمان نیز به‌دنبال کسب مزیت‌های نخستین حرکت‌دهنده (first mover) در بخشی هستند که برخی فکر می‌کنند ظرفیت ایجاد اختلالات عمده در الگوهای سنتی تجارت انرژی را در سال‌های آینده دارد.

منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت