تفاهم‌نامه توسعه یکپارچه میدان مشترک نفتی آزادگان به‌عنوان بزرگ‌ترین پروژه سرمایه‌گذاری دولت سیزدهم ۱۴ تیرماه امسال (۱۴۰۱) در حضور ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری میان شرکت ملی نفت ایران با شرکت‌های قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص)، توسعه صنعت نفت و گاز پرشیا، توسعه نفت و گاز مپنا، هلدینگ انرژی گستر سینا، پتروپارس و مهندسی و صنایع نفت (اویک) و بانک‌های ملی ایران، ملت، تجارت، پارسیان، پاسارگاد و شهر امضا شد. این پروژه یکی از ۲۲ پروژه‌ای است که جواد اوجی، وزیر نفت وعده آغاز آن را در سال ۱۴۰۱ داده است. اوجی ارزش پروژه‌هایی را که عملیات اجرایی آن در سال جاری امضا می‌شود ۳۰ میلیارد دلار اعلام کرده است.

میدان نفتی آزادگان در منطقه دشت آبادان، در حدود ۸۰ کیلومتری غرب و جنوب غرب اهواز و در امتداد مرز ایران و عراق در مساحتی حدود ۱۵۰۰ کیلومترمربع قرار دارد. این میدان به‌عنوان بزرگ‌ترین میدان نفتی مشترک ایران در سال ۱۳۷۶ از سوی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران کشف و ذخایر آن حدود ۳۲ میلیارد بشکه نفت درجا اعلام شد که در چهار مخزن سروک، کژدمی، گدوان و فهلیان جای گرفته است. تولید روزانه این میدان هم‌اکنون ۱۹۰ هزار بشکه و بر اساس این تفاهم‌نامه قرار است در مدت هفت سال به ۵۷۰ هزار بشکه در روز برسد.

رحیم سیلاوی در گفت‌وگو با خبرنگار شانا درباره توسعه یکپارچه میدان آزادگان اظهار کرد: مزیت مهم توسعه یکپارچه میدان، داشتن برنامه‌ای واحد و مشخص برای کل میدان است. در توسعه یکپارچه، یک مطالعه و یکبرنامه اجرایی با زمان‌بندی واحد، مشخص و قابل اجرا برای کل میدان ارائه و اجرا می‌شود، اما با توجه به اینکه پیش‌تر این میدان به دو بخش تقسیم و با طرح‌های ویژه هر بخش تحت توسعه بوده، چالش مهم نحوه زمان‌بندی و متوازن کردن طرح تازه بر مبنای طرح‌های مستقل پیشین است. برنامه‌ریزی این کار مهم است.

وی اظهار کرد: با توجه به اینکه هرکدام از بخش‌های شمالی و جنوبی میدان آزادگان پیش‌تر به‌صورت مجزا در حال توسعه بوده‌اند، قاعدتاً برنامه‌ای که از سوی پیمانکار یا پیمانکاران تازه برای توسعه آینده ارائه خواهد شد باید در ادامه همان پروژه‌های پیشین باشد،‌ بنابراین برنامه تازه توسعه که با نام یکپارچه مطرح شده است نمی‌تواند مستقل از هر آنچه پیش‌تر برای توسعه بخش‌های شمالی و جنوبی آزادگان انجام شده، باشد.

کارشناس ارشد مهندسی مخازن و پروژه‌های نفت و گاز بر ضرورت هماهنگ و متوازن کردن برنامه جدید توسعه با طرح‌ها و اقدام‌های پیشین تأکید کرد و گفت: برای نمونه، اگر در طرح پیشین که به‌صورت مجزا برای هر بخش ارائه شده تأسیساتی ویژه نصب شده باشد نمی‌توان در طرح تازه بگویند که این تأسیسات ویژه مربوط به طرح پیشین بوده و در طرح تازه از آنجا که یکپارچه دیده شده پس باید حذف شود،‌ بنابراین در طرح تازه، نمی‌توان اقدام‌هایی را که تاکنون روی هریک از بخش‌های شمالی و جنوبی انجام شده نادیده گرفت. در هر صورت، احتمال می‌رود طرح تازه متناسب با مقدار پیشرفت طرح‌های پیشین بخش‌های شمالی و جنوبی تدوین شده باشد.

ضرورت مدیریت صحیح پروژه

سیلاوی با یادآوری این نکته مهم که در بسیاری از میدان‌های بزرگ، توسعه را به‌صورت بخش به بخش یا بلوک به بلوک انجام می‌دهند، تصریح کرد: این به معنای تفاوت زمانی نیست، یعنی این‌گونه نیست که برای نمونه یک بخش را آغاز به توسعه کنند و با تکمیل آن سراغ بخش بعدی بروند. منظور این است که میدان‌های بزرگ را متناسب با شرایط زمین‌شناسی، نوع سیال و عوامل مختلف، به چند بخش یا حوزه‌های جغرافیایی مشخص تقسیم می‌کنند و طرح‌ها را بر مبنای همان بخش‌ها به‌صورت هم‌زمان یا غیرهم‌زمان اما با دید کلی به همه میدان جلو می‌برند، بنابراین توسعه به‌صورت یکپارچه یا مجزا مزیت یا ایراد به‌حساب نمی‌آید، بلکه بسته به نوع میدان، هدف توسعه و نحوه قراردادهای حقوقی می‌توان هر دو حالت را برای توسعه میدان‌ها به‌کار برد. آنچه مهم است مدیریت صحیح پروژه است.

وی درباره حضور چند شرکت در کنار هم برای توسعه این میدان با اشاره به اینکه از نحوه انتخاب اعضای کنسرسیوم توسعه‌دهنده میدان آزادگان بی‌اطلاع است، اظهار کرد: به‌طور کلی تجارب کار در پروژه‌های بزرگ نشان داده است رودررو شدن با چند شرکت برای یک پروژه واحد، چالش‌ها و مشکلات خاص خود را دارد. این مشکلات شامل موارد حقوقی، قراردادی و فنی است. حال این را تعمیم دهید به بحث توسعه میدان‌های نفت و گاز که ظرافت‌ها و زیرپروژه‌های پرشماری را شامل می‌شود.

پیشنهادی برای مدیران

کارشناس مهندسی مخازن و پروژه‌های نفت و گاز گفت: البته در سطح دنیا هم موارد زیادی بوده است که توسعه میدان‌های نفت و گاز را به به‌صورت سهم‌های مشخص در اختیار چند شرکت قرار داده‌اند، اما آن تجارب در ایران کمتر وجود دارد، یعنی ما تاکنون با چنین حالتی در ایران روبه‌رو نبوده‌ایم. تعیین سهم عملیاتی و اجرایی برای هریک از شرکت‌ها حائز اهمیت است. اینکه هر شرکتی چه سهمی از کارهای اجرایی و عملیاتی را به‌عهده می‌گیرد بسیار مهم است. سوابق کار نشان می‌دهد تجارب موفقیت‌آمیز و قابل‌اعتنایی در بخش صنعت نفت در واگذاری یک پروژه واحد به چند شرکت و چند پیمانکار وجود ندارد. نمونه آن پارس جنوبی و طرح توسعه فاز ۱۴ این میدان مشترک است.

سیلاوی با این پیشنهاد که بهتر است قرارداد نهایی برای توسعه میدان آزادگان تنها با یک شرکت امضا شود، تصریح کرد: در این حالت به آن شرکت اجازه داده شود برای هر بخش از عملیات اجرایی، خود با شرکت‌های مختلفی که مورد تأیید شرکت ملی نفت هستند به‌عنوان پیمانکار دست دوم (Subcontractor) قرارداد جداگانه امضا کند. با این روش، وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران فقط با یک پیمانکار سروکار خواهد داشت و مقدار مشکلات حقوقی و قراردادی کمتری متوجه شرکت ملی نفت خواهد شد. افزون بر این، در بخش عملیاتی و اجرایی، کارشناسان فنی شرکت ملی نفت که ناظر اجرای پروژه در بخش‌های حفاری، تکمیل چاه، تولید و روسطحی خواهند بود نیز فقط با یک مدیریت و پیمانکار طرف هستند.

نقش پررنگ بانک‌ها در توسعه میدان آزادگان

وی درباره نقش بانک‌ها در توسعه این میدان هم اظهار کرد: در این طرح، نقش قابل‌توجهی برای بانک‌ها دیده شده است. ظاهراً بانک‌ها قرار است بخش تأمین مالی پروژه را به‌عهده بگیرند. سهم بانک‌ها در این طرح ۸۰ درصد دیده شده که در عمل نشان می‌دهد دغدغه اصلی طرح، تأمین مالی آن است. با وجودی که معتقدم به همان نسبت دغدغه بخش عملیاتی و اجرایی طرح نیز مهم است. در سطح دنیا و حتی در ایران، تاکنون چنین تجربه‌ای وجود نداشته که بانک‌ها خود مستقیم در پروژه مشارکت داشته باشند. در سطح دنیا، بانک‌ها معمولاً به‌عنوان وام‌دهنده به شرکت‌های پیمانکار، نقش ایفا می‌کنند. حضور بانک در این طرح فقط با هدف تأمین مالی است و بانک‌ها توانمندی اجرایی و عملیاتی ندارند، بنابراین بیشترین سهم به این بانک‌ها اختصاص داده شده است.

کارشناس مهندسی مخازن و پروژه‌های نفت و گاز با تأکید بر اهمیت توأمان بخش مالی و عملیاتی در توسعه میدان آزادگان اظهار کرد: در طرح ارائه‌شده، از تزریق آب به‌عنوان روش ازدیاد برداشت نام برده و پیش‌بینی شده که با اجرای عملیات تزریق آب حدود ۱۶۰ هزار بشکه به تولید میدان اضافه می‌شود. طبق این طرح، در مجموع تزریق آب حدود ۵ درصد به ضریب بازیافت مخزن اضافه می‌کند.

سیلاوی گفت: تزریق آب فرآیندی پیچیده است و قبل از اجرای کامل روی کل مخزن، باید عملیات آزمایشی و مطالعات آزمایشگاهی را انجام داد و سپس نتیجه آنها در مدل شبیه‌ساز مخزن اعمال و سرانجام عملیات اصلی بر اساس نتایج مدل‌سازی طراحی شود. در ایران تجربه انجام چنین عملیاتی وجود ندارد و ریسک‌های آن ناشناخته است،‌ از این رو استفاده از مشاوران خارجی ضرورت دارد.

رویا خالقی