محمدصادق جوکار در گفت‌وگو با خبرنگار شانا با طرح این پرسش که «چرا تمایلات همکاری‌گرایانه جدید روس‌ها را باید جدی گرفت؟» اظهار کرد: نخست آنکه رفتار دولت‌ها نسبت به سایر دولت‌ها به‌خصوص دولت‌های همجوار در بستری از تعاملات و سیستم توزیع قدرت بین‌المللی شکل می‌گیرد و نگاه آنها نسبت به نظم بین‌المللی و نه ذهنیت‌ها نسبت به یکدیگر، دارای مقدار از پویایی‌ها به‌ویژه در حوزه دیپلماسی است. حال اگر مواردی از ثبات را در حوزه راهبردی شاهد باشیم، اما در حوزه دیپلماسی، پویایی‌های خاصی دارد که ناشی از همان پویایی‌ها به‌ویژه در زمان این تحول در توزیع قدرت در نظم‌های منطقه‌ای و ائتلاف‌های بین‌المللی است.

وی با یادآوری تجربه تاریخی ایران و روسیه و بیان اینکه در نگاه تاریخی، ایران نسبت به نیت، اراده و تداوم همکاری با روس‌ها با تردید روبه‌رو می‌شود، تصریح کرد: این موضوع باید در قالب فضای خاص خود بررسی شود. نگاه روس‌ها در بازه‌های مختلفی به نظم بین‌المللی با ما (ایران) متفاوت بوده و حتی در برخی موارد نگاه متعارضی داشته است. برای نمونه روسیه در مورد تداوم دولت ترامپ با جمهوری اسلامی، نگاه متفاوتی داشت. روس‌ها دنبال این بودند دموکرات‌ها به قدرت نرسند و با انتشار اسنادی تلاش کردند دونالد ترامپ در دوره نخست رئیس‌جمهور شود و هیلاری کلینتون به ریاست جمهوری آمریکا انتخاب نشود که با استناد به بعضی از اسناد موفق هم شدند. در دوره دوم هم بسیار امیدوار بودند ترامپ دو دوره‌ای شود،‌ زیرا از دموکرات‌ها دل خوشی نداشتند. برخلاف آنها دولت روحانی در ایران انتظار داشت دولت اوباما که می‌رود، هیلاری کلینتون جانشینش شود که متمایل به تداوم برجام بود.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی تصریح کرد: در نگرش روس‌ها در سه دهه گذشته بعد از جنگ سرد که هیچ‌وقت با آمریکایی‌ها Hard balancing (موازنه سنتی قدرت با استفاده از قابلیت‌های نظامی و اتحادهای نظامی رسمی مانند ناتو است) نمی‌کرد، در بسیاری از موارد نگاهش به ایران نگاه بده بستانی بوده است. بده و بستان با آمریکا در بسیاری از موارد که ما شاهدش هستیم، مثل قطعنامه ۱۹۲۹ که سعی کرد مواردی را با آمریکا همراستا شود، اما خوب مواردی را هم تعدیل کرد، مانند فشارهای آن موقع آمریکا در مورد گسترده بودن حجم تهدیدهایی که می‌خواستند در مورد قطعنامه‌های ۱۹۲۹ باشد.

تغییر بازی بین‌المللی در دوره بایدن و افزایش نیازمندی روس‌ها به ایران

جوکار با بیان اینکه تجارب ناکام که نسبت به اراده روس‌ها برای همکاری با ایران به‌ویژه در سال‌های اخیر وجود دارد، حتی در دو دهه اخیر ناشی از همین موارد است و این موضوع سبب شده ذهنیت جامعه تحلیلی و کارشناسی ایران نسبت به نیت و اراده روس‌ها درباره همکاری با ایران با تردید روبه‌رو شود و هم‌اکنون بسیاری از تحلیلگران معتقدند روس‌ها هیچ‌گاه شریک مطمئنی نیستند (هدفم تبیین رفتار روس‌هاست و بحث ارزش‌گذاری ندارم)، افزود: البته دوستان تحلیلگر یک نکته را فراموش می‌کنند که رفتار دولت‌ها در پویایی‌های نظام بین‌الملل تغییر می‌کند و امروز آن روزی است که تحولات نظام بین‌الملل روس‌ها را به سمت ایران کشانده و اگر «نسبت توازن نیازمندی به تعاملات» را در نظر بگیریم هم‌اکنون این روس‌ها هستند که نسبت نیازمندیشان به ایران در حال افزایش است.

وی ادامه داد: ایران سال‌هاست در اوج فشار حداکثری غرب قرار دارد، اما هم‌اکنون روس‌ها در این وضع نظام بین‌الملل با سناریوهایی روبه‌رو شدند که این سناریوها مبتنی بر تعارض با منافعشان است. آنها (روس‌ها) سعی می‌کنند در این شرایط با توسعه همکاری با کشورهایی که در جبهه فشار غربی علیه روسیه قرار ندارند، گریزگاهی برای کاهش یا خنثی‌سازی فشارها علیه خودشان ایجاد کنند.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی درباره اینکه شواهد و گواه این ادعا چیست، اظهار کرد: بگذارید یک سال و نیم به عقب برگردیم؛ در مارس ۲۰۲۱ وقتی دستورعمل موقت راهبرد امنیت ملی آمریکا منتشر شد، جو بایدن به صراحت روسیه و چین را در جایگاه Adversaries یعنی یک قدم مانده به جایگاه Enemy (دشمن فعال) قرار داد و بر اساس همین، نظمی را با همکاری با متحدان خود دنبال کرد که این نظم بر محور (به قول خودشان) بازگشت آرمان‌های دموکراتیک غربی اتفاق بیفتد و کشور روسیه و چین را به اصطلاح منزوی کند.

ترس روس‌ها از انزوای بین‌المللی

جوکار تصریح کرد: این همان ترسی بود که روس‌ها پیش‌بینی می‌کردند اگر ترامپ که ایده آمریکا به‌عنوان قدرت نخست دنیا را داشت و هیچ‌گونه نگرش‌های ائتلاف‌ساز بین‌المللی با همکاری غربی‌ها علیه روس‌ها را نداشت، آن ترامپ رفته و هم‌اکنون بایدن آمده که به صراحت دنبال این موضوع است. آمریکا در موضوع اوکراین هم با همین ذهنیت متحد ائتلاف‌ساز و با همکاری غربی‌ها سعی کرد روسیه را در یک دوگانگی امنیتی (Dilemma) قرار بدهد، یعنی اگر روس‌ها اقدام نظامی انجام نمی‌دادند اوکراین عضو ناتو می‌شد و سپس گرجستان و سپس کشورهای بعدی. اگر اقدام نظامی هم انجام می‌داد همین وضع را برایش برنامه‌ریزی کرده بودند که جبهه متحدی علیه روس‌ها چه از لحاظ جامعه و چه از لحاظ دولت‌های بین‌المللی یکی یکی ایجاد کنند.

وی با بیان اینکه روس‌ها در وضع کنونی به‌دنبال این هستند که چه کشورهایی در جبهه فشار غربی و آمریکا قرار ندارند، اظهار کرد: ترس از گسترش و تداوم تحریم‌ها هم‌اکنون محرکه رفتار روس‌ها شده است و ترس راهبردی آنها قرار گرفتن در انزوای بین‌المللی است، بنابراین به سمت کشورهایی که در این جبهه قرار ندارند، گرایش می‌یابند؛ کشورهایی که تعامل گسترده‌ای با اروپاهایی ندارند یا مورد غضب اروپایی‌ها و آمریکایی هستند مانند ایران یا کشورهایی که سعی کردند در وضع توازنی مثبت قرار بگیرند مانند هند. روس‌ها هم‌اکنون دنبال این کشورها هستند، بنابراین باید آنها را جدی گرفت، ‌زیرا حاضرند هزینه بدهند. روس‌ها تا حدودی مطمئن شده‌اند که اگر تحریم‌های غربی علیه این کشور به تحریم‌های ثانویه تبدیل نشده است تا حدی اختلاف بین «وزارت خزانه‌داری آمریکا با وزارت خارجه و مقامات کاخ سفید» به خاطر ترس از اثرات منفی این تحریم‌های ثانویه بر اقتصاد جهانی است و به محض اینکه غرب بتواند آسیب‌های تحریم ثانویه علیه روس‌ها را مدیریت کند، هیچ‌گونه تردیدی بر ایجاد اختلال در تعاملات اقتصادی با دیگر کشورهای غیرغربی نیز نخواهند کرد.روس‌ها تقریباً مطمئن شده‌اند که اگر تحریم‌های غربی علیه این کشور به تحریم‌های ثانویه تبدیل نشده است تا حدی اختلاف بین «وزارت خزانه‌داری آمریکا با وزارت خارجه و مقامات کاخ سفید» به خاطر ترس از اثرات منفی این تحریم‌های ثانویه بر اقتصاد جهانی است و به محض اینکه غرب بتواند آسیب‌های تحریم ثانویه علیه روس‌ها را مدیریت کند، هیچ‌گونه تردیدی بر ایجاد اختلال در تعاملات اقتصادی با دیگر کشورهای غیرغربی نیز نخواهند کرد. همین زمزمه‌های «سقف قیمتی» در فروش نفت روسیه در نشست  گروه هفت خود گواه این ادعاست که مقدمات ثانویه کردن تحریم‌های اتحاد غربی علیه روسیه در سطح جهانی است. به همین دلیل روس‌ها از هم‌اکنون به‌دنبال تثبیت تعاملات خود با کشورهایی هستند که در جبهه فشار غربی علیه آنها قرار ندارند.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با تأکید بر اینکه روسیه امروز با روسیه‌ای که پس از خروج ترامپ از برجام حضورش در ایران کمرنگ شد، متفاوت است، گفت: روسیه هم‌اکنون آماج سیستم نظام تحریمی که از سوی آمریکا و دیگر کشورها استفاده می‌شد، قرار گرفته است. تحریم‌هایی که آمریکا در چند سال گذشته سعی کرده است آن را هوشمندتر، متمرکزتر و معطوف به نتیجه‌ کنند.

چرایی استقبال ایران از روسیه

جوکار ادامه داد: در شرایط کنونی، ایران که از یک‌سو در فشار تحریمی است که همچنان تا الان تداوم دارد و زیاده‌خواهی‌های آمریکایی‌ها که خواسته مشروع جمهوری اسلامی ایران را در برجام نادیده می‌گیرند که موضوع اصلی، انتفاع اقتصادی ایران از مزایای برجام است و حاضر نیستند آن را به اصطلاح تضمین کنند، می‌تواند از این رویکرد و تمایل روس‌ها برای همکاری‌های مختلف از جمله همکاری حوزه انرژی استقبال کند.

وی چرایی استقبال ایران درباره همکاری با روس‌ها را دو دلیل عنوان کرد: نخست استفاده از مزایای اقتصادی. در شرایطی که روس‌ها هم‌اکنون حاضرند به‌خاطر تعامل با ایران هزینه بدهند از این مزایای اقتصادی بهره‌مند شوند و دوم، توسعه همکاری که درخواستش از طرف روس‌ها و پذیرشش از طرف ایران است می‌تواند ابزارهای چانه‌زنی ایران را در مقابل نظام یا جبهه غربی که در مذاکرات برجام زیاده‌خواهی می‌کند، توسعه دهد و ایران را با ابزارهای قدرت بیشتری در مذاکره با آنها وارد تعامل کند. به نظر می‌رسد روس‌ها را باید الان جدی گرفت،‌ زیرا روس‌ها اکنون متقاضی هستند.

آیا روسیه به تعهدهایش به ایران پایبند می‌ماند؟!

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی درباره اینکه چه تضمینی وجود دارد سرنوشت تفاهم‌نامه امضاشده با روس‌ها به سرنوشت دیگر تفاهم‌نامه‌ها با این کشور با تغییر شرایط در سال‌های آتی و روی کار آمدن دوباره جمهوری‌خواهان دچار نشود، اظهار کرد: بعید است حتی با فرض شکست دموکرات‌ها در انتخابات بعدی ریاست جمهوری آمریکا و به قدرت رسیدن دوباره جمهوری‌خواهان در سال ۲۰۲۵ آنها حاضر باشند فشارهای آمریکا و جبهه غربی را علیه دولت روسیه کاهش بدهند.

جوکار درباره چرایی این موضوع اظهار کرد: به چند دلیل؛ نخست آنکه موضوع آوارگان، اشغال و آسیب‌های انسانی ناشی از این جنگ جامعه غربی را آزرده کرده و این موضوع منجر به Shadow sanctions (تحریم سایه‌ای) شده که اثرات آن قابل‌مشاهده است. اینکه مک‌دونالد یا شرکت‌هایی مثل زارا به‌عنوان شرکت‌های غیرامنیتی حاضر نیستند در روسیه کار کنند به‌خاطر فشار افکار عمومی است، بنابراین حتی اگر دولت جمهوری‌خواه در آمریکا به قدرت برسد بعید است فشارهای غرب را علیه روسیه به‌جز در مواردی که روسیه از تمامی این پیشروی‌هایی که در اوکراین کرده دست بردارد، منفک کند. این موضوعی است که بحث تحریم‌های اجتماعی دارد.

وی ادامه داد: اتحادیه اروپا حتی اگر جمهوری‌خواهان به قدرت برسند به‌دلیل اینکه در زیر شدیدترین فشارهای مربوط به امنیت انرژی قرار دارند، بازگشت وضع گذشته و تعاملشان با روس‌ها را به اصطلاح ناممکن می‌بینند و بی‌شک کاری نخواهند کرد که روس‌ها در بعضی از سال‌ها تا ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا صادر کنند. اروپایی‌ها زیر این فشار تلاش خواهند کرد هرچه سریع‌تر بحث گذار انرژی یا جایگزین‌سازی‌ها اتفاق بیفتد. آنها دیگر حاضر نیستند این وابستگی به روس‌ها را حتی با قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا تکرار کنند.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با تبیین این دلایل نتیجه گرفت که روس‌ها در عمل با توجه به وضعی که اتفاق افتاده حتی در سناریوهای آینده با فشار تحریمی روبه‌رو هستند و مجبورند تفاهم‌نامه‌هایی را که با ایران همین الان درخواست کردند و به سمت ایران آمدند جدی‌تر پی بگیرند و به سمت عملیاتی کردنشان گام بردارند.

نگاهی به گاز روسیه

جوکار در ادامه این گفت‌وگو به ارائه تصویری از انرژی روسیه پرداخت و اظهار کرد: روس‌ها هم‌اکنون طبق آمارهای مختلف، بین ۷۵ تا ۹۵ میلیارد مترمکعب گاز در دسترس روبه‌رو هستند که قبلاً یا به اروپا صادر می‌کردند یا برنامه صادراتی داشتند. برای نمونه نورداستریم-۲ را می‌خواستند افتتاح کنند که باید یکی دو سال پیش اجرایی می‌شد و نورداستریم-۱ که هم‌اکنون با کمتر از ۴۰ درصد ظرفیت خود (۵۵ میلیارد مترمکعب گاز در سال) کار می‌کند، در عمل یک ظرفیت ۷۵ تا ۹۵ میلیارد مترمکعبی گاز برایش بازار وجود ندارد و به‌راحتی قابل‌تغییر مسیر به بازارهای غیراروپایی به‌دلیل ضعف زیرساخت‌های اتصالی نیست، یعنی این‌گونه نیست که ۹۰ میلیارد مترمکعب گاز را روس‌ها از اروپا، وقتی‌ نتوانند برایش بازار پیدا کنند به سمت شرق بیاورند، حالا اگر هم به سمت شرق بیاورند بازیگران بزرگی به جز چین (که آن هم سهمی برای عرضه گاز روسیه قائل خواهد شد) وجود ندارد. حتی اگر معضلات فنی انتقال را حل کنند، در کوتاه‌مدت هم زیرساخت‌های روسیه این اجازه را نمی‌دهد گازشان را که به اروپا صادر می‌کردند به‌راحتی به شرق ببرند، البته در گذشته هم این بحث‌ها در راهبرد (Pivot to Asia) وجود داشت و مقرر بود گاز میدان‌های شرقی روسیه به مقدار ۳۸ میلیارد مترمکعب در سال را در قالب پروژه Power of Siberia pipeline (خط لوله قدرت سیبری) به چین برسانند.

وی با تأکید بر اینکه روس‌ها برای گاز بخش غربی به‌دنبال بازار هستند، تصریح کرد: این فرصتی کلیدی برای جمهوری اسلامی است تا این گاز را از عملیاتی‌ترین مسیر ممکن از ترکمنستان و با برعکس کردن (Reverse) خط لوله CAC که در گذشته گاز ترکمنستان را به روسیه وصل می‌کرد و هم‌اکنون از ظرفیت ۳۰ تا ۵۰ میلیارد مترمکعبی انتقال آن از ترکمنستان تنها ۵.۵ میلیارد مترمکعب آن فعال است، استفاده کند. ترکمن‌ها هم در شرایط نااطمینانی کنونی به نظر نمی‌رسد با روس‌ها سرسختی نشان دهند. نکته مهم‌تر دیگر اینکه ما هم دو خط لوله داریم که از ترکمنستان با ظرفیت نهایی ۲۰ میلیارد مترمکعب می‌تواند گاز را تحویل بگیرد.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی ادامه داد: البته در گام ابتدایی حتی نیاز به برعکس کردن (Reverse) گاز روسیه به‌صورت فوریت در کوتاه‌مدت نیست و روسیه می‌تواند همان قرارداد ۵.۵ میلیارد مترمکعب گازپروم با ترکمنستان را که تا سال ۲۰۲۴ معتبر است به ایران بدهند. این فرصتی برای ایران است تا برای تراز داخلی گاز خود یا ایفای تعهدها به بازارهای صادراتی خود از محل خرید گاز روسیه وارد تعامل شود.

 فرصت ایران برای حضور در بازار پاکستان

جوکار با بیان اینکه روس‌ها افزون بر این موضوع برای توسعه تجارت، سوآپ و ترانزیت حوزه گاز حاضرند در برخی پروژه‌های صادراتی ایران به‌ویژه خطوط لوله هم سرمایه‌گذاری کنند، افزود: هم‌اکنون پاکستان با بحران گازی روبه‌روست. این کشور عمده واردات گاز سال‌های گذشته‌اش را با محوریت ال‌ان‌جی و به‌صورت تک‌محموله (اسپات) خریداری کرده و قراردادهای بلندمدت نداشته است. هم‌اکنون قیمت محموله‌های اسپات بسیار بالا رفته و این کشور از نظر اقتصادی عملاً دچار کسری تراز جاری شده است به‌خاطر اینکه نمی‌تواند از پس هزینه‌هایش که بعضی آمارها تا ۳۰ میلیارد دلار در سال برای واردات گاز هم عنوان شده، بربیاید.

وی تصریح کرد: روس‌ها می‌توانند با توسعه پروژه انتقال گاز ایران به سمت شرق در شرایطی که ما هم‌اکنون ظرفیت صادرات گازی بالایی نداریم، گازشان را به ما بفروشند و ما هم به بازارهای جنوب آسیا تحت قرارداد خود صادر کنیم، البته جمهوری اسلامی دنبال ترانزیت و سوآپ نیست، دنبال تجارت گاز و خرید گاز روسیه و فروش با برنامه خودش هست که در آینده اگر توسعه منابع گازیش اتفاق بیفتد سهم بازار جمهوری اسلامی را در این بازارها حفظ کند.

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با اشاره به برکناری عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان به‌دلیل بحران‌های اقتصادی و آشوب‌های اجتماعی و سیاسی اظهار کرد: دولت کنونی پاکستان دنبال تعامل با عربستان و آمریکاست. اگر عمران خان بود روس‌ها راحت‌تر می‌توانستند از کریدور ایران به بازارهای دیگر دست یابند.

جوکار با بیان اینکه قرارداد گازی ایران با پاکستان امضا شده و با توجه به Take or Pay بودن (بگیر و بپرداز) قابلیت اجرایی دارد، گفت: ممکن است صادرات ما به عمان منوط به احیای برجام باشد، اما قرارداد با پاکستان امضا شده و می‌توانیم از شرایط حقوقی آن قرارداد به شرط اینکه ما خط لوله‌مان را تا لب مرز بکشیم، استفاده کنیم.

وی افزود: تعهداتی که ما در بحث صادرات داریم چه تمدید قرارداد با ترکیه و افزایش احتمالی آن و چه تعهدهای صادراتی به عراق، می‌توانیم گاز روس‌ها را در این سناریو بخریم.

تفاوت تحریم ایران و روسیه

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با بیان اینکه برخی تحلیل‌گران معتقدند که روس‌ها امیدوارند تحریم آمریکا و جامعه غربی با بالا نگه داشتن قیمت انرژی و افزایش قیمت بنزین در آمریکا و احتمال باخت بایدن به جمهوری‌خواهان در انتخابات میان‌دوره‌ای کاهش یابد، افزود: البته این هم یک سناریوست، اما همان‌طور که در سطور بالا بیان کردم معتقدم به‌دلیل موضوع آوارگان، اشغال و آسیب‌های انسانی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین بعید است تحریم علیه روسیه حتی در صورت شکست بایدن در سال ۲۰۲۵ هم کاهش یابد.

جوکار تأکید کرد: روسیه امروز را باید جدی گرفت و نباید اجازه داد ذهنیت‌های قالبی که بسیاری از مواردش هم دارای ذکر نمونه‌های تاریخی درستی هستند و در گذشته هم بودند روی تعاملات آینده اثر بگذارد. نه اینکه ما باید گذشته را نادیده بگیریم. نه. این روس‌ها هستند که در وضع بین‌المللی کنونی مجبور به همکاری با کشورهایی شده‌اند که در جبهه فشار غربی علیه آنها مشارکت ندارند. پروژه شمال به جنوب، استفاده از سیستم تراکنش‌های غیر دلاری در تعاملات و ... را جدی پیگیری می‌کنند. اتفاقاً مقام معظم رهبری در دیدار پوتین با ایشان به‌صورت هوشمندانه همین نکته آسیب‌شناسانه همکاری‌های دو کشور در گذشته را بیان فرمودند که «باید طرح‌ها و برنامه‌ها را هر دو طرف تا انتها و مرحله اجرایی کردن پیش ببرند.» به نظر حقیر، ایشان به‌طور ظریفی به بیان موضوع وابستگی متقابل دو کشور، به‌صراحت نیاز روس‌ها به ایران را یادآور شدند که روس‌ها بدانند بازی دیگر یک‌طرفه نیست.

وی با بیان اینکه نکته بعدی که باید در نظر گرفت این است که هرچند تحریم‌های روسیه، تحریم‌های ثانویه نیست و با نوع نظام تحریمی که علیه ما اعمال شده تفاوت دارد، ‌ تصریح کرد: منتها اندیشکده‌های آنها به این نتیجه رسیده‌اند ممکن است که فعلاً تحریم‌ها درباره اتباع حقوقی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها با روس‌ها حالت ثانویه پیدا نکرده و روی تعاملات روس‌ها با کشورهای غیراروپایی و غیرآمریکایی مانند چینی‌ها و هندی‌ها اثر منفی نگذاشته باشد که آن هم به‌خاطر اختلاف‌نظر میان وزارت خزانه‌داری آمریکا، وزارت خارجه آمریکا و کاخ سفید است.

اگر تحریم‌های ثانویه علیه روسیه اعمال شود...

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این ارتباط توضیح داد: به اعتقاد وزارت خزانه‌داری آمریکا، اگر تحریم‌های ثانویه علیه روسیه اعمال شود، اثر منفی بر رشد اقتصادی کشورهای غربی و جامعه جهانی می‌گذارد. روس‌ها به این باور رسیده‌اند که ثانویه نشدن تحریم‌های اروپا و آمریکا به‌خاطر اثر منفی این تحریم‌ها بر اقتصاد اروپا و آمریکاست، وگرنه به محض اینکه آمریکا و اروپا بتوانند در آینده با جایگزین کردن کوتاه‌مدت انرژی از این فضا عبور و اثر منفی تحریم‌های ثانویه را مدیریت کنند، تردیدی نخواهند کرد که تحریم‌های ثانویه را علیه روس‌ها اعمال کنند که این تحریم‌ها هم بر همکاری‌های اقتصادی روس‌ها با غیراروپایی‌ها و غیرآمریکایی‌ها اثر خواهد گذاشت.

جوکار با تأکید بر اینکه به همین دلیل روس‌ها به‌عنوان یک عامل سوم در محرکه تعاملاتی خود در حرکت به سمت کشورهایی مانند ایران و هند که در جبهه تحریم‌های غربی علیه روسیه قرار نگرفته‌اند، مصرتر شده‌اند، چون آینده خود را تیره و تار می‌بینند، افزود: از این رو، روس‌ها می‌خواهند پیش از اینکه دغدغه وزارت خزانه‌داری آمریکا درباره تشدید تحریم‌های روسیه و اثر منفی آن بر رشد اقتصاد جهانی برطرف شده و این کشور را تحریم ثانویه کنند، همکاری‌های خودشان را با کشورهایی از جمله ایران و شورای همکاری خلیج فارس و حتی کریدورشمال - جنوب مستحکم‌تر کنند.روس‌ها می‌خواهند قبل از اینکه دغدغه وزارت خزانه‌داری آمریکا در مورد تشدید تحریم‌های روسیه و اثرمنفی آن بر رشد اقتصاد جهانی برطرف شده و این کشور را تحریم ثانویه کنند، تعاملات خودشان را با کشورهایی از جمله ایران و شورای همکاری خلیج فارس و حتی کریدورشمال - جنوب مستحکم‌تر کنند.

وی با اشاره به سفر جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا به کشورهای حوزه خلیج فارس اظهار کرد: در حوزه خلیج فارس، در عین حال که بایدن تلاش می‌کند با عربستان همکاری داشته باشد، روس‌ها هم با هیئت حاکمه نوظهور عربستان تعاملاتی را برقرار کرده‌اند. بعضی از اندیشکده‌ها حتی معتقدند تعاملات روس‌ها با عمانی‌ها و اماراتی‌ها هم جنبه‌های رو به رشدی در چشم‌انداز آینده دارد که حاکی از نگرش روس‌ها در مورد نوع نظام تحریمی است که علیه آنها وجود دارد. حتی تلاش کرده‌اند از فضای بدبینی هیئت حاکمه کنونی عربستان به رهبری بن‌سلمان نسبت به دولت بایدن برای تقویت همکاری‌های خود به‌ویژه در حوزه مدیریت عرضه نفت به بازار جهانی بهره ببرند.

چشم‌انداز سیاه تحریم علیه روس‌ها

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با بیان اینکه تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه مانند تحریم‌های اعمال شده علیه ایران نیست، افزود:‌ اینکه عده‌ای بحث‌هایی مانند ائتلاف کشورهای تحریم شده را بیان می‌کنند، باید ظرفیت‌های نظام تحریمی را در نظر بگیرند، اما این بدبینی را در ذهنیت روس‌ها مبنی اینکه چشم‌انداز آینده برای آنها مناسب نیست و با احتمال زیاد با تحریم‌های ثانویه روبه‌رو خواهند شد، می‌بینیم.

جوکار ادامه داد: برعکس، این وضع برای ایران معکوس است؛ یعنی اینکه ممکن است در سناریوی برجامی، تحریم‌ها علیه ایران به‌ویژه در تعاملات اقتصادی کمتر و سبک‌تر شود، بنابراین از منظر ائتلاف تحریم‌شدگان باید به ظرافت‌های نوع نظام تحریمی و چشم‌انداز تحریمی روس‌ها که بدتر از ایران است، توجه کرد.

وی بیان کرد: دورنمای توافق و لغو تحریم‌ها درباره ایران وجود دارد، اما در مورد روس‌ها، ‌دورنمایی که خودشان در اندیشکده‌هایشان ترسیم می‌کنند، سیاه است و ممکن است به سمت تحریم‌های ثانویه حرکت کند که این موضوع بر تعامل روس‌ها با دیگر کشورها اثر گذاشته و سبب شده تمایل و اراده روس‌ها برای گسترش همکاری با ایران تقویت و بیشتر شود.

بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی؛ ممنوع

رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با تأکید بر اینکه ایران باید در شرایطی که روس‌ها نیازمند همکاری هستند، با رویکرد فعالانه و در جهت منافع ملی کشور به‌خصوص در بازار گاز اقدام کنند، تصریح کرد: اگر ایران فعالانه در وضع کنونی از فرصت تنش بین روسیه با غرب که روس‌ها را مجبور به یافتن بازارهای جدید برای ظرفیت صادرات گاز خود کرده است، استفاده نکند ممکن است روس‌ها به سناریوهای دیگر بیندیشند. یکی از سناریوهای روسیه، به رسمیت شناختن طالبان و صادرات گاز از مسیر افغانستان به پاکستان است. بحث‌هایی در زمینه تعامل روس‌ها با طالبان و عملیاتی کردن خط لوله تاپی هم‌اکنون مطرح است. با توجه به اینکه ترکمنستان هم‌اکنون ظرفیت صادراتی گسترده‌ای برای صادرات گاز از طریق خط لوله تاپی  ندارد، روسیه ممکن است به اندیشه تأمین گاز این خط لوله بیفتد. این موضوعی است که باید در چشم‌انداز کلان ژئوپلیتیکی دید که آیا باید به روسیه‌ای که تحت فشار غرب قرار گرفته و به سمت تعامل با جنوب و شرق می‌رود، بی‌توجهی کرد؟!

جوکار در نکته پایانی گفت: نقطه ‌ضعفی در بحث‌های ژئوپلیتیکی و راهبردی وجود دارد و آن بزرگ‌نمایی و کوچک‌نمایی مسائل است که باید از آن پرهیز کرد. تحلیل باید مبتنی بر واقعیت باشد. نه کوچک‌نمایی کنیم و بگوییم با توجه به سابقه تاریخی، روس‌ها وفای به عهد نداشتند و نه بزرگ‌نمایی کنیم و بگوییم روس‌ها قرار است به تنهایی به جای همه شریکان احتمالی ایران قرار گیرد. این مسائل می‌تواند روی عملیاتی کردن راهبری در حوزه انرژی اثر منفی بگذارد و اثر منفی اجتماعی در داخل به همراه داشته باشد.

رویا خالقی