به گزارش شانا، پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت در عمر کوتاه خود تاکنون توانسته است جایگاهی قابل قبول را در میان گروه‌های متخصص و شرکت‌های نوآور و فناور صنعت نفت به‌دست بیاورد و مدیریت جدید آن در دولت سیزدهم به دنبال معرفی و شناخت بیشتر این پارک در میان مدیران و فعالان این عرصه است. هفته‌نامه مشعل با محمداسماعیل کفایتی، رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت گفت‌وگویی درباره زمینه‌های فعالیت این مجموعه انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت، خانه امنی برای کارآفرینان و شرکت‌های نوپا، دانش‌بنیان، خلاق و نوآور و پلی بین پژوهش و خلق ثروت در صنعت نفت است. پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت می‌تواند نهاد واسطی در بازار فناوری بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان فناوری و بستری برای گسترش ایده‌ها تا مرحله تجاری‌سازی و فروش و صادرات باشد. این پارک با حمایت ویژه مسئولان صنعت نفت تلاش می‌کند تا فضاهای خالی همکاری افراد نوآور و فناور و بخش‌های اجرایی را پر کند و در این مسیر موفق عمل کرده است.
پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت فراتر از انجام یک پژوهش
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت به اهمیت موضوع فرهنگ‌سازی و ترویج برخی موضوع‌های اساسی صنعت نفت کشور اشاره کرد و گفت: هنوز مفهوم پارک فناوری و عملکردهای آن به‌طور کامل شناخته‌شده نیست و فکر می‌کنم یکی از رسالت‌های رسانه‌ها این است که این ظرفیت را به‌خوبی معرفی کنند. بسیاری از بخش‌های صنعت نفت از ما می‌پرسند که فرق شما با دانشگاه یا پژوهشگاه چیست و بسیاری از حوزه‌های کاری، ما را یکسان می‌بینند. البته اشتراکاتی با این مجموعه‌ها مثل پژوهشگاه و دانشگاه وجود دارد، اما واقعیت این است که فعالیت پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت فراتر از انجام یک پژوهش و فعالیت علمی محض است.
کفایتی افزود: بسیاری از مأموریت‌ها و برنامه‌های مشترک وجود دارد که بخشی از هویت پارک را تشکیل می‌دهند، اما پارک، یک‌سری مأموریت‌های اختصاصی و نیمه اختصاصی را که بیشتر در حوزه دانش و فناوری است، در دست اقدام دارد و با این موارد در فضای رسانه‌ای شناخته می‌شود. برای مثال، همراه شدن شرکت‌های دانش‌بنیان برای احیای چاه‌های بسته یا کم بازده در زمینه ازدیاد برداشت است که مجموعه‌ها قادر نبودند این پروژه را به این مرحله برسانند. برای انجام این کار مدعیان زیادی وجود داشت، اما پارک فناوری توانست راهبری خوبی در این حوزه داشته باشد و دلیل آن هم این است که پارک فناوری و نوآوری از ظرفیت به هم رسانی‌های مؤثر خود استفاده کرده است.
وی گفت: کارهای بزرگ و پیشران که ماهیت و پایه آن دانش است و نیاز به شبکه‌سازی و منتورینگ (هدایتگری) دارد، از سوی پارک‌های فناوری انجام می‌شود، تلاش ما حرکت به این سمت است و باید بتوانیم شبکه‌ای از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها را که به دانش و فناوری رسیده‌اند، تشکیل دهیم، زیرا در شبکه‌سازی است که ظرفیت‌پذیری دانش و فناوری و نوآوری بیشتر و متنوع مشخص می‌شود.
نگاه به دانش‌بنیان شدن صنعت نفت اصلاح شد
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت افزود: مفهوم کلی «دانش‌بنیان شدن صنعت نفت» هنوز به‌طور صحیح و کامل توضیح داده نشده و نه‌تنها کارکنان، بلکه بسیاری از مسئولان و مدیران قسمت‌های مختلف نفت هم خیلی تصویر روشنی از دانش‌بنیان شدن ندارند و این مفهوم را با «خودکفایی» و «داخلی‌سازی» و «ساخت بار اول» یکسان می‌دانند در حالی که پیش‌زمینه این موارد لزوماً دانش‌بنیان شدن نیست.
کفایتی با تأکید بر کلیدی و مهم بودن این مسئله گفت: در بسیاری از نشست‌ها و کارگروه‌هایی که در پارک یا دیگر بخش‌ها تشکیل می‌شود، می‌بینیم این تصور غلط در مورد دانش‌بنیان شدن صنعت نفت وجود دارد و اصول ابتدایی و اولیه درباره دانش‌بنیان بودن هم اشتباه گرفته شده است.
وی با تأکید بر اینکه وجود چنین تصویر درست و مشخصی از دانش‌بنیان شدن صنعت نفت اهمیت زیادی دارد، تصریح کرد: اگر چنین تصویر مشترکی نباشد، همگرایی هم به‌وجود نمی‌آید و کار مؤثری صورت نمی‌گیرد. در نتیجه هدف اصلی یعنی دانش‌بنیان شدن صنعت هم اجرایی نمی‌شود و تنها اسم و عنوانی را یدک می‌کشیم. به همین دلیل لازم است در عرصه فناوری و نوآوری بدانیم چه شاخصه‌ای را دنبال می‌کنیم و قرار است به چه چیزی برسیم.
شرایط متفاوت صنعت نفت ایران با سایر کشورها
رئیس پارک فناوری و نوآوری صنعت نفت و گاز اظهار کرد: در دوره جدید و در دولت سیزدهم و با توجه به رویکرد ارتباطی با زیرمجموعه‌های صنعت نفت، تلاش کرده‌اند میزان آمادگی و نگاه به دانش‌بنیان شدن صنعت نفت را اصلاح کنند. او افزود: شرایط صنعت در کشور ما با کشورهای دیگر تفاوت دارد؛ در کشورهای پیشرفته ابتدا صنعت و بعد دانشگاه شکل گرفت و این ارتباط بینشان برقرار ماند، اما در مورد صنعت نفت ایران که صنعت از ابتدا در داخل شکل نگرفته و بومی نشده بود، ارتباط و وابستگی با دانشگاه هم به‌طور مؤثر وجود نداشته است. در عین حال در همه این سال‌ها منافع به سمت تولید داخل نبوده و منفعت در واردات بوده است و در این سال‌ها به شکل نامریی تشویق به واردات ادامه یافته است.
کفایتی با بیان اینکه با شروع تحریم‌های گسترده علیه ایران، اقدام‌های خوب در جهت توسعه صنعت داخلی شکل گرفت، گفت: اگر به نمایشگاه‌های بین‌المللی نفت در این سال‌ها دقت کنید، می‌بینید تعداد شرکت‌های ساخت داخل بسیار زیاد شده است. مثلاً در بیست و ششمین نمایشگاه نفت، گاز، پتروشیمی بیش از ۲ هزار شرکت ایرانی داشتیم؛ در حالی که در یک دهه گذشته تا ۷۰ درصد شرکت‌های شرکت‌کننده خارجی بودند و جالب توجه این بود که ما به این مقدار حضور خارجی‌ها افتخار می‌کردیم.
وی با بیان اینکه امروز کارهای بسیار بزرگی صورت گرفته که سبب افتخار است، اظهار کرد: در بازدیدهایی که از برخی از این مجموعه‌ها داشته‌ام، این مقدار از توانمندی حتی برای من که سال‌ها در این حوزه‌ها فعال بوده‌ام، هم جای شگفتی دارد. با وجود وابستگی‌های زیادی که در صنعت نفت وجود داشته، بسیاری از تجهیزات مورد نیاز و اساسی آن داخلی‌سازی شده و تقریباً از ۸۰ درصد وابستگی‌ها کاسته شده است و بیشتر در بحث دانش فنی وابستگی‌هایی وجود دارد؛ تلاش پارک فناوری صنعت نفت و گاز در حوزه دانش و فناوری بیشتر معطوف به حوزه دانش فنی است.
ضرورت اعلام نیازهای صنعت نفت به شرکت‌های دانش‌بنیان
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت و گاز با اشاره به اینکه در حوزه ترویج و فرهنگ‌سازی دانش‌بنیان شدن صنعت نفت حوزه‌های مختلفی را فعال کرده‌ایم، افزود: از آنجایی که حوزه نانو را هم سال‌ها قبل به همین شکل فعال کرده‌ایم، می‌دانیم که باید از چه حوزه‌هایی ورود کنیم. ابتدا لازم است اقدام‌هایی کوتاه‌مدت در حوزه فرهنگ‌سازی صورت گیرد که اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها و برگزاری نشست‌های آموزشی در اولویت این اقدام‌ها قرار دارد.
کفایتی با تأکید بر اینکه درخواست‌ها و شروع برنامه‌های تحقیقاتی و اجرایی باید بیشتر از طرف مجموعه‌های صنعت نفت باشد و بعد نیازها و الزام‌ها شناسایی و به شرکت‌های نوآور و فناور اعلام شود، اظهار کرد: در دنیا هم به این شکل است شرکت‌ها یک نیاز یا ایده‌ای را دنبال می‌کنند و درواقع خودشان متقاضی فناوری هستند و در ادامه در ارتباط با مجموعه‌های دانش‌بنیان قرار می‌گیرند و با هم همکاری می‌کنند، اما هم‌اکنون هنوز بسیاری از تعاملات این‌گونه‌اند که شرکت دانش‌بنیان تجهیز یا ابتکاری را اجرایی می‌کند و به‌دنبال مشتری و شرکت‌هایی که مرتبط هستند می‌روند! از آنجایی که بسیاری از مدیران تصویر درستی از مجموعه‌های دانش‌بنیان ندارند، امکان اعتماد کردن به شرکت‌ها را هم ندارند. در نتیجه شرکت‌های دانش‌بنیان پس از تولید محصول خود، امکان فروش و ورود به بازار را ندارند و انگیزه‌ای برای خرید آن کالا و تجهیز فنی وجود ندارد.
وی با بیان اینکه تلاش پارک فناوری و نوآوری این است که زمینه‌های پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و محصولات آنها را در صنعت نفت فراهم کنند، گفت: باید قالب‌های ارتباطی و شرایط را ایجاد کنیم و پذیرش فناوری داخلی را بالا بیاوریم. مهم‌ترین کار پارک، به همرسانی مؤثر است و در قالب یک نهاد تعاملی بالادست متناسب با اقتضای هر مجموعه و چهارچوب‌های فعلی اقدام می‌کنیم؛ مراکز نوآوری و فناوری که در شرکت‌های زیرمجموعه صنعت نفت شکل گرفته‌اند، هنوز خام و در حد یک کار ساده است و برای پروژه‌های محدود و اولیه، کفایت می‌کنند؛ این مراکز باید گسترش بیشتری داشته باشد.
تلاش برای تعیین سازوکار پرداخت تسهیلات به دانش‌بنیان‌ها
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت افزود: این سطح از اعلام تقاضا و پیگیری آنها برای صنعت نفت کفایت نمی‌کند و بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی توانایی فنی و مالی خوبی دارند که می‌توانند در پروژه‌های بزرگ همراه صنعت نفت شوند. در عین حال تلاش بر این است که سازوکارهایی را برای ارائه تسهیلات مالی شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کنیم.
کفایتی اظهار کرد: تسهیلات بند دال تبصره ۱۸ این امکان را فراهم کرده است که به مجموعه‌های دانش‌بنیان تسهیلات خوبی اعطا شود اما من فکر می‌کنم اولویت اول در تحقق اهداف، مسائل مالی نیست. منکر اهمیت تأمین مالی نیستم و می‌دانم تا حد زیادی محدودکننده است، اما جدی‌تر از آن نحوه تأمل مجموعه دانش‌بنیان با مجموعه متقاضی است که باید به‌عنوان نکته کلیدی مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به سازوکاری که در پارک‌های فناوری بزرگ دنیا وجود دارد، گفت: در این مجموعه‌ها به‌دنبال حل مسئله هستند و دو مجموعه متقاضی و دانش‌بنیان حول یک موضوع و نیاز گرد هم می‌آیند و پس از توافق در مورد موضوع درباره نحوه اجرا و توسعه کار و تأمین مالی به نتیجه می‌رسند و هرگز این‌گونه نیست که شرکت‌های توسعه‌دهنده وارد کارهای اجرایی و خدماتی شوند.
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت با بیان اینکه در پارک فناوری در مرحله اول با شرکت‌های رشدی که ایده‌ای برای اجرا دارند، شروع می‌کنیم، افزود: پس از آنکه توانستند ایده خود را در حدی ابتدایی تجاری‌سازی کنند، تبدیل به شرکت‌های پارکی و پس از آن تبدیل به شرکت‌های پیشران می‌شوند و در این مرحله است که می‌توان مسائل مهم صنعت نفت را به آنها سپرد و حل کرد. در این سطح شرکت‌های پیشران یک مسئله مهم را حل می‌کند و آن این است که تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک را در زیرمجموعه خود جمع و یکپارچه می‌کند و می‌تواند در سطح ملی و بین‌المللی عمل کند.
پارک فناوری و نوآوری برای صنعت نفت یک مسئله فانتزی نیست
کفایتی گفت: برای رسیدن به این هدف باید افقی در نظر داشته باشیم و محدود به چیزی نشویم؛ برای صنعت نفت با این سابقه و تحول‌آفرین در بخش اقتصاد کشور و دنیا مهم است که سازوکاری را اجرایی کند که مجموعه‌ای پیشران در این صنعت ایجاد شود و نه یک استارت‌آپ معمولی!
وی با تأکید بر اینکه اموری پایه و زیرساختی باید به شکلی بالادست و مستقیم مورد حمایت قرار بگیرند تا به نتایج مورد نظر برسیم، اظهار کرد: یک نمونه موفق در کشور پژوهشکده رویان است که با حمایت مستقیم مقام معظم رهبری، پیگیری و مورد حمایت قرار گرفت و نتایج ارزشمندی را به دست آورد. اگر می‌خواهیم مجموعه‌های بزرگ و ارزشمند دانش‌بنیان شکل بگیرند، باید امور آن از عالی‌ترین مقام در وزارتخانه یا حتی دولت پیگیری شود و به نظر من یک سری مسائل باید از بالا حل شود. وقتی مقام معظم رهبری عنوان سال را برای دانش‌بنیان‌ها اعلام کرده‌اند، مقام‌های رده‌های پایین‌تر هم باید در جهت تحقق فرمایش ایشان اقدام‌هایی را به شکلی بسیار فراگیر و جنبش‌وار اجرایی کنند.
رئیس پارک فناوری و نوآوری نفت و گاز با تأکید بر اینکه پارک گوشه امن برای یک سری از شرکت‌ها و افراد نیست، تصریح کرد: قبلاً پارک تنها برای برنامه‌های همرسانی و انجام برخی جلسات مشورتی بود، اما افق‌هایی را ترسیم کرده‌ایم تا برنامه‌های توسعه‌ای اجرا شود و به سمت مدیریت فناوری برویم.
کفایتی با بیان اینکه همراه شدن شرکت‌های دانش‌بنیان در احیا و ازدیاد برداشت چاه‌های بسته و یا کم بازده، اتفاق مبارک و مهمی بوده است، گفت: امیدواریم در آینده نزدیک قراردادهای همکاری این شرکت‌ها امضا شود. این پروژه‌ها و اجرایی شدن آنها نماد خوبی از کار حرفه‌ای مجموعه نفت با محوریت پارک فناوری و نوآوری نفت و گاز بوده است. این پروژه می‌تواند الگوی خیلی خوبی باشد چراکه برای نخستین‌بار در حال انجام است. در عین حال فرصت بسیار استثنایی است که کمتر در اختیار شرکتی کوچک قرار می‌گیرد و اگر پارک نبود، امکان‌پذیر نمی‌شد!
وی با بیان اینکه امروز دیگر وجود پارک فناوری و نوآوری برای صنعت نفت یک ضرورت است و یک مسئله فانتزی نیست، افزود: حمایت‌های صنعت نفت به‌خصوص حمایت‌های مالی، بسیار قابل‌توجه بوده است، هرچند در برخی موارد از جمله پرداخت سهم صندوق تسهیلات، شرکت‌های زیرمجموعه وزارتخانه به تعهداتشان عمل نمی‌کنند.
رئیس پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت به برنامه‌های بین‌المللی در دست پیگیری اشاره کرد و گفت: یکی از محدودیت‌های ما در بحث دیپلماسی انرژی بوده که در این دوره تا حد زیادی برطرف شده و با برخی کشورها از جمله روسیه به نتایج خوبی رسیده‌ایم. با نمایندگانی از کشورهای آلمان، هند، عراق، قطر، نیجریه، چین، مالزی و ازبکستان و دیگر کشورها برای بازدید و بررسی زمینه‌های همکاری، ارتباط برقرار شده است و برخی از آنها به دنبال انتقال فناوری و خرید تجهیزات از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی هستند.
نظر شما