به گزارش شانا به نقل از پژوهشگاه صنعت نفت، کاتالیست‌ها مهم‌ترین مواد مورد نیاز صنایع نفت، گاز و پتروشیمی هستند تا جایی که تصور دنیای صنعتی مدرن بدون کاتالیست غیرممکن است و بیش از ۹۰ درصد مواد شیمیایی حداقل از یک مرحله کاتالیستی در فرایند تولید عبور می‌کنند و ۲۰ درصد کل محصولات صنعتی دنیا در زنجیره تولید خود به کاتالیست نیاز دارند. در ادامه گفت‌وگویی با مهدی رشیدزاده، معاون پردیس پایین‌دستی پژوهشگاه صنعت نفت درباره اهمیت این ماده راهبردی انجام شده است که از نظرتان می‌گذرد.
با توجه به آنکه کاتالیست در دنیای امروزی اهمیت بالایی دارد و به‌نوعی ماده‌ای راهبردی به شمار می‌آید درباره این ماده توضیح بفرمایید؟
بله به‌طور حتم این ماده از اهمیت بسیار بالایی در صنایع دارد، به‌طوری که زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز کشور وابستگی قابل‌توجهی به کاتالیست‌ها دارد و در سال‌های متمادی این ماده از طریق واردات همواره تأمین شده است، به همین منظور کاتالیست‌ها نقش کلیدی در فرآیندهای اصلی واحدهای پتروشیمی و پالایشگاه‌ها ایفا می‌کنند، به‌طوری که در زنجیره تبدیل محصولات خام و کم‌ارزش به محصولات با ارزش افزوده بدون فرآیندهای تبدیلی کاتالیستی امکان‌پذیر نخواهد بود، همچنین در سال‌های گذشته کاتالیست کارکرد ویژه‌ای در کاهش مقدار آلایندههای زیست‌محیطی در بخش حمل‌ونقل و صنعت نیز داشته است.
آیا در کشور ما هم به تولید و توسعه این ماده راهبردی پرداخته شده است؟
بله در سال‌های اخیر به تولید دانش فنی و توسعه کاتالیست‌ها در بخش دولتی و خصوصی بسیار اهمیت داده شده است تا جایی که در بند ۱۳ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مقابله با ضربه‌پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز از طرق مختلف از جمله افزایش صادرات پتروشیمی به‌عنوان یک هدف تعیین شده و این موضوع به آن معناست که در مفاهیم و مضامین سیاست‌گذاری کلی اقتصاد مقاومتی نیز می‌توان ردپای این محصول راهبردی را مشاهده کرد.
وضع بازار جهانی در زمینه کاتالیست را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در سال‌های اخیر بیشترین رشد مصرف کاتالیست متعلق به کشورهایی نظیر چین و منطقه خاورمیانه به‌واسطه افزایش ظرفیت پالایش نفت و تولید محصولات پتروشیمی در این مناطق بوده است، بنابراین بررسی بازار جهانی کاتالیست نشان می‌دهد گردش مالی این ماده در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۵.۵ میلیارد دلار بوده است که با لحاظ نرخ رشد حدود ۴.۶ درصدی در سال ۲۰۳۰، به حدود ۵۷.۵ میلیارد دلار می‌رسد و این ارقام نشان می‌دهد با مسئله‌ای راهبردی و مهم روبه‌رو هستیم.
درباره وضع این ماده مهم در کشور بفرمایید؟
نتایج مطالعات نشان می‌دهد در ایران با توجه به ظرفیت‌های موجود و طرح‌های توسعه آینده، سالانه بالغ بر ۲۹ هزار تن کاتالیست به ارزش تقریبی ۷۰۰ میلیون دلار در صنایع پتروشیمی و پالایشی کشور نیاز است؛ اگرچه در سال‌های گذشته توانستیم با وجود شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور برخی از این کاتالیست‌های راهبردی را به مرحله تولید برسانیم، اما همچنان تعدادی از آنها از طریق واردات تأمین می‌شود که امیدواریم در سال‌های آینده تولید آنها را نیز بومی کنیم.
کمی راجع به تنظیم سند کاتالیست نیز توضیح دهید؟
آسیب‌شناسی صنعت کاتالیست در کشور ما حاکی از آن بود که نبود راهبرد و فقدان نقشه راه در صنعت کاتالیست کشور سبب شده توسعه این صنعت بیشتر با رویکرد فشار علم و فناوری و توسط نهادی‌های پژوهشی انجام شود. از این رو معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت در سال ۱۳۹۰ تصمیم بر تدوین نقشه راه و سند کاتالیست گرفت.
به نظر شما این سند چه مزایایی می‌تواند برای کشور به همراه داشته باشد؟
همانند همه مسائل علمی که تدوین می‌شوند، بی‌شک تنظیم این سند نیز می‌تواند از مزایای متعددی برخوردار باشد. برای مثال، احصای آمار و میزان دقیق کاتالیست‌های مصرفی، شناسایی بازیگران عرصه کاتالیست و برطرف کردن شکاف میان مراکز پژوهش - فناوری و تجاری‌سازی، اولویت‌بندی کاتالیست‌ها به‌منظور تولید داخل بر اساس شاخص‌های مدنظر از جمله عواملی بود که به تدوین این سند منجر شد و می‌توان این موضوعات را جزو مزایای تدوین سند کاتالیست دانست.
نقش پژوهشگاه صنعت نفت در تدوین این سند چه بوده است؟
در آن زمان قرار بر این شد که تدوین این سند با محوریت پژوهشگاه صنعت نفت و شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی انجام گیرد و نسخه اولیه آن در ۲۸ اسفندماه سال ۱۳۹۰ توسط معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت ابلاغ شد که این سند مشتمل بر ۱۱۳ نوع کاتالیست است. این کاتالیست‌ها در بخش‌های مختلف صنایع پتروشیمی، پالایش نفت و گاز استفاده می‌شود، البته همان‌طور که اطلاع دارید توسعه دانش و تجاری‌سازی کاتالیست‌ها فرآیندی پویا محسوب می‌شود، از این رو ضرورت دارد که این سند به‌طور مداوم بازنگری شود و اخیراً هم از نسخه به‌روزشده این سند در نمایشگاه بین‌المللی ایران‌پلاست رونمایی شد.
آیا کاتالیست‌های تولیدی در پژوهشگاه صنعت نفت به مرحله تجاری‌سازی نیز رسیده‌اند؟
بله در سال‌های اخیر پژوهشگاه در این زمینه به‌خوبی عمل کرده است. پژوهشگاه همسو با ایفای نقش ملی خود دانش فنی بیش از ۱۰ نوع کاتالیست و جاذب را برای تجاری‌سازی به شرکت‌های دانش‌بنیان واگذار کرده است و اغلب آنها با مشارکت و نظارت پژوهشگاه تولید و در راکتورهای صنعتی بارگذاری و به ممنوعیت واردات این کالای ضروری به کشور نیز منجر شده است. به‌طور کلی در حوزه توسعه دانش فنی و تجاری‌سازی کاتالیست‌ها، پژوهشگاه کارنامه قابل قبولی را دریافت کرده است و اکنون پروژه‌هایی تازه ازسوی کارشناسان پژوهشکده توسعه فناوری‌های کاتالیست در حال انجام است که امیدواریم در آینده نزدیک شاهد افزایش مقیاس و تجاری‌سازی آنها باشیم.
لطفاً بفرمایید تاکنون پژوهشگاه صنعت نفت دانش فنی چند نوع کاتالیست و جاذب را به بخش خصوصی واگذار کرده است؟
مهم‌ترین کاتالیست‌های توسعه داده‌شده در این مجموعه مربوط به فرآیندهای آروماتیک‌سازی، ریفورمینگ نفتا، بازیافت گوگرد، تصفیه هیدروژنی انواع برشهای نفتی، مرکاپتان‌زدایی، هیدروکراکینگ و جاذب ۳A بوده که تمامی این کاتالیست‌ها به بخش خصوصی واگذار شده است. این موضوع برای پژوهشگاه از اهمیت زیادی برخوردار است، چراکه این مجموعه می‌تواند در طراحی و ارائه لیسانس فرآیندهایی که برای پالایشگاه‌ها انجام می‌دهد از دانش فنی کاتالیست توسعه داده شده در پژوهشگاه استفاده کند.
بسیاری از دانش‌های فنی که توسعه یافته ابتدا در قالب یک پروژه پژوهشی مطرح بوده که به‌دنبال اخذ نتایج مطلوب، موضوع توسعه یافته و سرانجام به دانش فنی منجر شده است. با توجه به اینکه تجارب زیرساخت مناسبی درباره کاتالیست‌ها و جاذب‌ها (اعم از نیروی انسانی و تجهیزات) در پژوهشگاه وجود دارد پیشنهاد می‌شود حمایت‌های بیشتری از انجام پروژه‌های پژوهشی در این حوزه به عمل آید. این موضوع می‌تواند شامل ارتقای کیفیت کاتالیست‌های موجود (ارائه نسخه‌های جدید) یا توسعه دانش کاتالیست برای فرآیندهایی باشد که هنوز در رابطه با آنها اقدامی نشده است.
اکنون موضوع پتروپالایشگاه‌ها در کشور بسیار مورد توجه و پژوهشگاه از بازیگران اصلی در این حوزه است، از این رو توسعه دانش کاتالیست‌های مورد نیاز این فرآیندها نیز اهمیتی دوچندان دارد.
نظر شما