به گزارش شانا، برنامه‌های وزارت نفت برای ارتقای نظام کیفی کالا و خدمات در صنعت نفت در رویداد تنظیم‌گری وزارت نفت در حوزه ساخت داخل - گواهی‌نامه کیفیت ارائه و در انتها گواهی‌نامه کیفیت محصول شرکت‌هایی که موفق به دریافت آن از انجمن نفت ایران شده بودند اعطا شد. با توجه به اهمیت موضوع با غلامرضا خوانساری، مدیرکل نظام تأمین و تجاری‌سازی فناوری وزارت نفت به‌عنوان متولی اصلی این موضوع در معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت گفت‌وگویی انجام شد که می‌خوانید.

منظور از تنظیم‌گری در حوزه ساخت داخل چیست؟

با تغییر ماده ۵۹ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ در تیرماه سال ۱۳۹۷، زمینه برای ایجاد تنظیم‌گران بخشی مهیا شد. صنعت نفت و گاز یک حوزه راهبردی ملی است که دولت مداخله زیادی در آن دارد و وظایف حاکمیتی و تصدی‌گری در هم‌ آمیخته شده است. از طرفی بخش خصوصی پس از دو دهه فعالیت در آن حضور جدی یافته و در آینده نیز نیاز به حضور بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری دوچندان است، در نتیجه توجه ویژه به مقوله تنظیم‌گری بیش‌ازپیش احساس شد.

 مقوله تنظیم‌گری در ایران گاه به‌اشتباه به‌معنای مداخله دولت در حیطه فعالیت‌های بخش خصوصی قلمداد می‌شود، در حالی که تنظیم‌گری به وظیفه هدایتی و نظارتی دولت در تضمین امنیت متقاضیان کالا و خدمات برمی‌گردد، فارغ از اینکه ارائه‌کنندگان این خدمات بخش خصوصی یا دولتی باشند. مفهوم تنظیم‌گری در صنعت نفت و گاز شامل انواع اقدام‌ دولت به‌منظور تحقق اهدافی از قبیل بهره‌برداری بهینه از ثروت عمومی نفت و گاز، بهبود فضای کسب‌وکار صنعت، افزایش سرمایه‌گذاری بلندمدت، توسعه زنجیره ارزش صنعت نفت، رشد و توانمندسازی شرکت‌های داخلی وابسته به صنایع نفت و گاز از طریق قراردادهای نفتی، مجوزها، مشوق‌ها، بازدارنده‌ها و اطلاعات جامع و پیوسته است.

ضرورت تنظیم‌گری در صنعت نفت برای ساخت داخل چیست؟

یکی از اهداف مهم تنظیم‌گر تحقق منفعت عمومی اعم از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است که مصداق منفعت عمومی در صنعت نفت را می‌توان به‌طورکلی استفاده حداکثری اقتصادی از دارایی‌ها تعریف کرد.

صنعت نفت از پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون به‌عنوان صنعت پیشران در کشور مطرح بوده است، بنابراین وزارت نفت میلیاردها دلار دارایی دارد و مهم‌تر اینکه بخش مهمی از بودجه عمومی کشور از این صنعت تأمین می‌شود.

عملکرد صنعت نفت هم وابسته به کالا و خدماتی است که استفاده می‌کند. برای نمونه اگر یک فلنج در صنعت پتروشیمی (به‌عنوان کالا) غیراستاندارد باشد و هرکدام از مراحل نصب، بهره‌برداری، بازرسی حین سرویس آن کالا (به‌عنوان خدمت) به‌درستی انجام نگیرد و در ادامه به‌دلیل نشتی از این فلنج آتش‌سوزی رخ دهد و سامانه‌های اخطار/ اطفای حریق (به‌عنوان خدمت) موفق به کنترل آتش‌سوزی نشوند به خسارات میلیون دلاری در این پتروشیمی منجر خواهد شد.

بنابراین برای جلوگیری از رخ دادن این‌گونه خسارت‌ها و رسیدن به تولید پایدار در صنعت نفت ضرورت حفظ کیفیت کالا و خدمات، زمان‌بندی صحیح در تحویل کالا و فناوری مناسب با ساخت کالا بسیار حائز اهمیت است.

تنظیم‌گری حوزه ساخت داخل در وزارت نفت چگونه است؟

مطالعات بسیاری در این باره در وزارت نفت انجام شده است. نتیجه این مطالعات نشان‌دهنده این بود که توسعه دولت‎های تنظیم‌گر در کشورهای مختلف خاستگاه‌های مختلفی داشته که این موضوع سرانجام به شکلی نسبتاً واحد از نهادهای تنظیم‌گر منتهی شده است. برای نمونه توسعه نهادهای تنظیم‌گر در آمریکا که بسیار پیش‌تر از انگلستان اتفاق افتاده به‌عنوان افزایش مداخلات دولت تعبیر می‌شد، اما همین روند در انگلستان خاستگاهی متفاوت داشته و به‌منزله ابزاری برای کاهش تماس مستقیم دولت در رویدادهای اقتصادی و اجتماعی تلقی می‌شده است. در اتحادیه اروپا نیز تنظیم‌گری از طریق رویه‌های ارزیابی انطباق استفاده شده و ابزاری موسوم به گواهی‌نامه CE برای تأیید انطباق محصول با استانداردها معرفی شده است.

همان‌طور که ابتدا گفتم، حکمرانی صنعتی در ایران بر مبنای اصل ۴۴، سیاست‌های کلی نظام در بخش صنعت و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی تدوین شده است که این سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی «بخشی از بند ج» توسعه و ارتقای استانداردها و انطباق نظام‌های ارزیابی کیفیت با استانداردهای بین‌المللی است. برای تنظیم‌گری در صنعت نفت مانند دیگر کشورها باید از نظام استانداردسازی برای ایجاد فضای امن و آرام برای ذی‌نفعان و رفاه، آسایش و عدالت اجتماعی استفاده کنیم.

نظام استانداردسازی یا همان زیرساخت کیفیت ۳ محور اصلی دارد: استانداردسازی، اندازه‌شناسی و ارزیابی انطباق

بنابراین باید استانداردها داخل سازمان خدمت‌گیرنده استقرار یابد. با استفاده از استانداردها و ابزارهای ارزیابی انطباق می‌توان به نیازهای داخل پاسخ داد، همچنین خدمات فنی و مهندسی را به کشورهای همسایه صادر کرد که تحقق این موارد بدون تدوین و اجرای دقیق استانداردسازی در صنعت نفت مقدور نیست، همچنین به گفته معاون وزیر نفت در امور مهندسی، پژوهش و فناوری هرگونه کوتاهی در زمینه استاندارد می‌تواند هزینه‌های جبران‌ناپذیری را در این صنعت پرخطر ایجاد کند و استفاده از استانداردهای ملی و بهینه بین‌المللی می‌تواند به کاهش موانع فنی و هزینه‌های میلیاردی در صنعت نفت منجر شود.

آیا وزارت نفت روشی برای اجرای تنظیم‌گری دارد؟

هدف‌گذاری معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت، برای تنظیم‌گری ساخت داخل با رویکرد صادرات‌محور استفاده حداکثری از تجربیات جهانی در به‌کارگیری ارکان زیست‌بوم کیفیت و زیرساخت‌های همکاری بین‌المللی مبتنی بر آن است. با توجه به وجود سابقة فعالیت‌های مربوط به استانداردسازی در صنعت نفت، رکن بااهمیتی که نیاز به توجه بیشتر و تقویت شدن داشت، ارزیابی انطباق بود. با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد انجمن نفت ایران از جمله قدمت بیش از ۶۰ سال، ساختار مستقل با عضویت تشکل‌های دولتی و فعالان حوزه صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و امکان اعمال سیاست‌های وزارت نفت از طریق نمایندگان وزیر در هیئت مدیره انجمن، این موضوع به انجمن نفت ایران واگذار شد تا به‌واسطه تخصص فنی و علمی خود فعالیت‌های ارزیابی انطباق را انجام دهد.

در گام اول و به‌واسطه تحریم‌ها و حمایت از تولید ملی، تشکیل نهاد گواهی‌کننده محصول به‌عنوان جایگزین نشان API monogram برای گواهی کردن محصولات و ایجاد اطمینان از کیفیت در مصرف‌کنندگان نهایی این محصولات بوده است.

در گام دوم برای پاسخ به نیاز صنعت نفت به جایگزینی گواهی‌نامه ATEX و IECEx و SIL، اعتباردهی به نهادهای گواهی‌کننده محصول برای صدور گواهی‌نامه IPIEx در حوزه تجهیزات مورد استفاده در محیط‌های مستعد انفجار و IPI SIL برای تعیین سطح یکپارچگی ایمنی تجهیزات انجام شد و هم‌اکنون در حال اعتباردهی به آزمایشگاه‌ها برای تهیه فهرست بلند آزمایشگاه‌ها در صنعت نفت است.

در سند تحول مردمی بنا بر این است دولت سیزدهم تا ۷۵ درصد کالایی که در نفت خریداری می‌شود گواهی‌نامه محصول بگیرند، در حالی که هم‌اکنون ۴۵ درصد کالایی که در صنعت خریداری و استفاده می‌شود، گواهی‌نامه کیفیت دارد، از این رو این هدف بزرگی است که ما برای پیشبرد این هدف بزرگ و دستیابی به آن برنامه‌ریزی‌هایی انجام دادیم. از جمله این برنامه‌ریزی‌ها اگر بخواهم به آن اشاره کنم، برگزاری رویدادی با عنوان «تنظیم‌گری وزارت نفت در حوزه ساخت داخل - گواهی‌نامه کیفیت» در بیست‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی بوده است که در این رویداد، شرکت‌های بزرگ و تأثیرگذار در صنعت نفت شناسایی و از آنها دعوت شده است در رویداد حضور یابند و گواهی‌نامه محصول را برای کالاهای خود دریافت کنند تا بتوانیم به شاخص تعیین‌شده در سند تحول مردمی برسیم.

ضمانت اجرایی وزارت نفت برای تولیدکنندگان داخلی چیست؟

با هماهنگی معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت که متولی فهرست بلند منابع دستگاه مرکزی وزارت نفت است، بنا بر این است از محرک‌هایی که داریم از جمله محرک‌های تشویقی و بازدارنده استفاده و سازندگان داخلی را با آن تشویق کنیم تا گواهی محصول را دریافت کنند.

برای مثال با هماهنگی انجام‌شده، سازندگانی که در سال‌های آتی تمایل دارند در نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی حضور یابند باید گواهی‌نامه محصول داشته باشند، همچنین وزارت نفت در حال تدوین بیمه اتکایی محصول (Product liability Insurance) است که این خدمت به سازمان‌هایی اعطا می‌شود که گواهی‌نامه محصول داشته باشند. همچنین استفاده از زیرساخت‌های وزارت نفت برای صدور خدمات فنی و مهندسی و کالا منوط به دریافت گواهی کیفیت شده و در ادامه با همکاری شرکت‌هایی به‌صورت هوشمند مشارکت در مناقصات یا تحویل قطعی کالا منوط به ارائه گواهی کیفیت خواهد بود، همچنین برای افزایش عمق ساخت داخل پس از دوره‌های زمانی مشخص و ایجاد ظرفیت‌های متناسب داخلی در بخش‌های مختلف زنجیره ارزش محصولات از جمله مواد اولیه یا قطعات، گواهی‌نامه کیفت صرفاً به کالاهای تولیدشده با استفاده از زنجیره ارزش داخلی تعلق خواهد گرفت.

برنامه جدی وزارت نفت برای سازندگان، اعمال تنظیم‌گری برای ساخت داخل با استفاده از گواهی‌نامه محصول است که وزارت نفت ایران، به‌ویژه معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت با استفاده از محرک‌های تشویقی و بازدارنده همه تلاش خود را برای ارتقای توان و عمق ساخت داخل سازندگان انجام خواهد.