در خبرها آمده بود که پتروشیمی فن‌آوران به‌دنبال انجام عملیات تعمیرات اساسی خود موفق‌ شده رکوردی تازه‌ در تولید ماهانه مونوکسید کربن ثبت کند.

این خبر ابتدا عجیب است، چرا باید یک مجتمع پتروشیمی گاز مونوکسیدکربن تولید کند؟

مولکول سازنده‌ مونوکسید کربن ترکیبی از یک اتم اکسیژن با یک اتم کربن است، این همان گاز بدنام سمی است که در بین عامه مردم به «قاتل» معروف است و هر ساله تعدادی از هموطنان را به‌کام مرگ می‌کشاند. بسیار سمی است و رنگ و بو ندارد، از این رو با حواس معمولی و بدون سنسور هشداردهنده نمی‌توان به وجود آن در محیط پی‌برد. این گاز خطرناک می‌تواند با هموگلوبین خون ترکیب شود و جای اکسیژن را بگیرد و اگر مقدار آن در خون به ۲۰ درصد برسد، انسان را می‌کشد.

اما واقعیت آن است که این گاز کاربردهای فراوان و شگفت‌انگیزی در صنایع گوناگون دارد. برای مثال همین پتروشیمی فن‌آوران (به‌عنوان یکی از باکیفیت‌ترین تولیدکنندگان متانول صنعتی در خاورمیانه) گاز مونوکسید کربن را در امتزاج با متانول به اسیداستیک صنعتی تبدیل می‌کند. این محصول در صنایع غذایی مصارف زیادی دارد و افزون بر آن در تولید استات‌ها نیز به‌کار می‌رود که در صنایع پلاستیک، نایلون و برخی پوشش‌های صنعتی و خانگی کاربرد دارد.

مونوکسید کربن همچنین در تولید آلدهیدها نقش دارد که از پرمصرف‌ترین مواد پایه چسب و رزین هستند و از طریق واکنش گاز مونوکسید کربن و گاز هیدروژن در حضور کاتالیزور (تسهیل‌کنندگان فرایندی) تولید می‌شوند. منظور از چسب‌ها همین انواع گوناگون چسب‌های خانگی، صنعتی و ساختمانی است، همچنین محصولات رزینی نیز مشتمل بر طیفی از محصولات است که در صنایعی همچون رنگ‌سازی، تولید پلاستیک‌های سفت (مانند کلیدهای برق در منازل و برخی دستگیره‌ها و محصولات دیگر) به‌کار می‌روند.

یا در نمونه‌ دیگر «فسژن» ماده‌ای راهبردی در تولید پلی‌کربنات‌هاست که با تماس و  عبور گاز مونوکسید کربن و گاز کلر از بستر متخلخل کاتالیستی تولید می‌شود. پلی‌کربنات‌ها انواع پلیمرهای مهندسی هستند و در تولید محصولاتی به‌کار می‌روند که باید خاصیت رسانایی نداشته باشند، همچنین کاربردهای ویژه در صنایع پزشکی دارند. تولید ایمپلنت‌های داخل و بیرون بدن در حوزه‌ پزشکی و جراحی‌های استخوان و مفاصل و دندانپزشکی از جمله کاربردهای این پلیمرها هستند.

شاید باعث تعجب باشد که این «قاتل» در خالص‌سازی فلز بسیار باارزش نیکل و ساخت لیزرهای فرو سرخ نقش اساسی دارد و این دسته از لیزرها در صنایع نظامی، پزشکی و صنعتی به‌کار می‌روند، البته در سطوح آزمایشگاهی نیز از مونوکسیدکربن به‌صورت گسترده استفاده می‌شود و انواع ترکیبات مختلف برای تست‌های آزمایشگاهی صنعتی نیازمند در اختیار داشتن مونوکسید کربن است.

از حیث مسائل تجاری نیز گاز مونوکسید کربن به‌طور معمول در کپسول‌های ۵۰ لیتری به‌فروش می‌رسد، به‌گونه‌ای که گاز درون این کپسول‌ها با فشار بالا تا ۱۵۰ بار پر می‌شود و در سه نوع خلوص مختلف عرضه می‌شود.

هم‌اکنون به‌طور کامل مشخص است که چرا گاز مونوکسید کربن محصولی مهم محسوب می‌شود. تلاش برای احداث، کاربری و استفاده ایمن از واحدهای تولید مونوکسید کربن همواره در کشورهای صاحب فناوری موضوعی مهم به‌شمار می‌آید.

اکنون تولید این گاز به‌عنوان بخشی از زنجیره تولید اسید استیک، استات‌ها، پلی‌کربنات‌ها و پلیمرهای مهندسی می‌تواند به کاهش واردات بخشی از پلیمرهای گران‌قیمت منجر شود و صادرات برخی کالاها در حوزه‌ پلیمرهای «های‌تک» را تقویت کند.

نادر جاویدپور، کارشناس پتروشیمی