به گزارش شانا، همواره از صنعت نفت بهعنوان صنعت پیشران در ایران نام برده میشود. نفت در بیش از ۱۱۰ سالی که از کشف آن در مسجدسلیمان میگذرد در همه تار و پود اجتماعی، سیاسی و البته اقتصادی ایران نفوذ کرده و تقریباً کل این بخشها با ورود نفت به ادبیات ایران تغییرهای بزرگی را شاهد بوده است.
اگرچه صنعت نفت ایران در دهههای ابتدایی آن ازسوی شرکتهای خارجی اداره میشد، نخستین گامها برای ملی شدن نفت در آخرین روز سال ۱۳۲۹ برداشته شد، اما نفت در واقع پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ملی شد و حالا پس از گذشت ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی افزون بر نفت، صنعت نفت نیز با تکیه بر توان متخصصان و پیمانکاران داخلی ملی شده است.
تا آنجا که با وجود شدیدترین تحریمها علیه نفت ایران چه در زمینه دسترسی به تجهیزات روز و چه در مقوله فروش و صادرات نفت، باز هم در دولت سیزدهم، تولید نفت و گاز افزایش یافت و آنگونه که جواد اوجی، وزیر نفت تأکید کرده، صادرات نفت به بالاترین مقدار از سال ۲۰۱۷ (زمان خروج آمریکا از برجام) رسیده است.
مهر تأیید سازمانهای بینالمللی بر افزایش صادرات نفت ایران
در واقع با روی کار آمدن دولت سیزدهم، توجه به بازیابی بازارهای نفتی ایران و احیای ظرفیتهای تولید نفت در اولویت قرار گرفت تا آنجا که پس از چند ماه اعلام شد صادرات نفت ایران ۴۰ درصد افزایش داشته است.
روند رشد تولید و صادرات نفت ایران در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه داشت. تا آنجا که در سال ۱۴۰۱، ۱۹۰ میلیون بشکه نفت بیشتر از سال ۱۳۹۹ و ۸۳ میلیون بشکه بیشتر از سال ۱۴۰۰ صادر و در سالی که گذشت، رکوردی تازه در صادرات نفت ثبت شد.
این افزایش صادرات نفت البته به گواه آمارهای بینالمللی نیز تأیید شده و ایران توانسته است با فروش نفت بیشتر و دریافت پول آن، شرایط اقتصادی خود را در دولت سیزدهم بهبود بخشد.
آنگونه که وزیر نفت تأکید کرده سازمانهای بینالمللی اعتراف میکنند ایران هیچگونه مانعی در فروش نفت ندارد، در عین حال تخفیف فروش نفت را هم تکذیب کرده و گفته است در حال نزدیک کردن قیمت فروش نفت خام صادراتی ایران به قیمتهای جهانی هستیم.
در همین زمینه شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی به بررسی روند صادرات نفت ایران از ابتدای سال ۲۰۲۳ میلادی پرداخت. این گزارش از رشد ۵۰ درصدی صادرات نفت و میعانات گازی ایران در این مدت خبر داده است.
همچنین بنا بر آمارهای مؤسسه کپلر، با وجود پابرجا بودن تحریمهای آمریکا، صادرات محمولههای نفت خام ایران از پاییز گذشته دو برابر شده و در ماه مه سال ۲۰۲۳ میلادی به یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
در همین حال، برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی حکایت از آن دارد که تولید نفت خام ایران در ماه مه به ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار بشکه و بالاترین مقدار از اواخر سال ۲۰۱۸ رسیده است.
خبرگزاری رویترز هم در گزارشی به نقل از مؤسسههای مشاورهای، دادههای حملونقل و منابع مطلع از این موضوع آورده است که صادرات و تولید نفت خام ایران با وجود تحریمهای آمریکا به بالاترین سطح رسید.
تحلیلگران دیگر نیز معتقدند تولید و صادرات نفت ایران افزایش یافته است. برآوردهای مؤسسه اسویبی اینترنشنال نشان میدهد تولید روزانه نفت خام ایران در ماه مه به ۳ میلیون و ۴۰ هزار بشکه رسیده که نسبت به رقم روزانه ۲ میلیون و ۶۶۰ هزار بشکهای در ژانویه افزایش یافته است. بر اساس این برآورد صادرات نفت خام و میعانات گازی این کشور در ماه مه امسال به یک میلیون و ۹۳۰ هزار بشکه در روز رسیده است.
مدال طلای رشد اقتصادی سال ۱۴۰۲ بر گردن صنعت نفت
صنعت نفت یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر رشد اقتصادی است، از همین رو هر زمان که وضعیت این صنعت قابل قبول بوده و تولید و صادرات در شرایط مطلوبی قرار دارد، رشد اقتصادی نیز بیشتر میشود. در مقابل با کوچکترین نوسانی در وضع تولید و صادرات نفت یا قیمت آن در بازارهای جهانی، رشد اقتصادی نیز کاهشی خواهد بود.
اهمیت نفت در رشد اقتصادی آنقدر زیاد است که رشد اقتصادی با نفت و بدون نفت اعلام میشود و این موضوع برای دیگر صنایع موجود در کشور وجود ندارد.
افزایش تولید و صادرات نفت در دولت سیزدهم، بهطور مستقیم بر رشد اقتصادی تأثیرگذار بود و در کنار افزایش قیمت نفت با مهار شیوع ویروس همهگیر کرونا، امکان ثبت رشدهای بالاتر اقتصادی را فراهم کرد.
یکی از مهمترین آثار رشد بخش نفت و گاز در کشور، جبران کسری بودجه دولت در سال ۱۴۰۰ بود که به نوعی میراث دولت دوازدهم بهشمار میآمد. با افزایش فروش نفت ایران به مشتریان سنتی و بازاریابیهای جدید، کسری بودجه بدون ایجاد نقدینگی جدید در کشور جبران شد. در سال ۱۴۰۱ بهتدریج رشد تولید و صادرات نفت ایران، رشد اقتصادی کشور را مثبت کرد و تورم نیز تا حد زیادی کنترل شد.
این رشد البته ادامهدار شد و در سال ۱۴۰۲ نیز با قدرت بیشتری تداوم یافت تا آنجا که رشد اقتصادی با نفت در ۹ ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه پارسال رشدی ۳۳ درصدی را تجربه کرد. این در شرایطی است که رشد اقتصادی بدون نفت در همین مدت منفی ۱۲ درصد بود.
مقایسه این اعداد حکایت از تأثیر مهم نفت بر رشد اقتصادی کشور دارد. در واقع در حالی که دیگر بخشها با کاهش رشد اقتصادی همراه بودهاند، بخش نفت با رشدی ۲۲.۴ درصدی در ۹ ماه امسال توانسته افت دیگر بخشهای اقتصادی را جبران کند.
رشد بخش نفت در ۹ ماه امسال ۲۲.۴ درصد و در مدت مشابه سال قبل ۵.۷ درصد بوده است و با توجه به این ارقام رشد اقتصادی بخش نفت در ۹ ماه امسال در مقایسه با ۹ ماهه سال ۱۴۰۱ بیش از ۲۹۲ درصد رشد نشان میدهد؛ رشدی که توانسته بهخوبی در دیگر عوامل اقتصادی خودنمایی کند و سبب بزرگ شدن کیک اقتصاد ایران شود.
فتح جدید نفتی ایران در غرب کارون
رشد اقتصادی و افزایش صادرات نفت ایران البته با تمرکز بر توسعه ظرفیت تولید نفت ایران محقق شده است. در واقع افزایش تولید نفت ایران در بخشهای مختلف این امکانم را فراهم کرد تا با دیپلماسی فعال وزارت نفت در دولت سیزدهم، درآمدهای نفتی بیشتر باشد.
یکی از مهمترین طرحها برای افزایش توان تولید نفت ایران در سال ۱۴۰۲، تولید نفت از میدانهای نفتی سپهر و جفیر بهعنوان جوانترین میدانهای نفتی ایران با تکیه بر سرمایه و توان تخصصی یک شرکت اکتشاف و تولید ایرانی آغاز شد تا در گام نخست، روزانه تا ۵۰ هزار بشکه به ظرفیت تولید نفت ایران اضافه شود.
ارزش کلی قرارداد توسعه میدان سپهر و جفیر ۲.۸ میلیارد دلار است که از این مقدار تاکنون ۳۳۰ میلیون دلار آن هزینه شده است و با اجرای کامل این قرارداد تولید نفت به روزانه ۱۱۰ هزار بشکه در روز میرسد.
تاکنون حفاری ۱۲ حلقه چاه در این میدانهای نفتی تکمیل شده است؛ چاههایی که در لایه فهلیان و در عمق بیش از ۴۶۰۰ متر و با فشار بالای ۱۰ هزار پوند بر اینچ مربع (پام) به مخزن نفتی رسیدهاند و در همین گام، تولید روزانه نفت بیش از عدد پیشبینیشده در گام نخست خواهد بود.
اگرچه قرارداد توسعه این میدان طی سالهای گذشته و در قالب الگوی تازه قراردادهای نفتی امضا شده بود، با روی کار آمدن دولت سیزدهم توسعه این میدانها شتاب معناداری گرفت و گام اول این میدان به بهرهبرداری رسید.
با آغاز فرآیند تولید از این میدان جدید (Green) و ادامه سرمایهگذاری شبکه بانکی و شرکتهای اکتشاف و تولید (E&P) در فعالیتهای توسعه میدانها، گام مهمی در مسیر افزایش تولید نفت خام در کشور برداشته میشود.
افزایش برداشت نفت ایران از میدانهای مشترک غرب کارون
افزون بر میدانهای سپهر و جفیر، در سال ۱۴۰۲، تولید نفت از میدان آزادگان جنوبی نیز افزایش یافت. میدان مشترک آزادگان جنوبی در فاصله ۸۰ کیلومتری اهواز و جزو میدانهای مشترک ایران با عراق در غرب کارون است. این میدان مشترک ۲۰۳ حلقه چاه و دو مرکز جمعآوری در شمال و جنوب و یک واحد فرآورش مرکزی دارد.
از این تعداد چاه، ۱۶۳ حلقه چاه تولیدی و بهمنظور افزایش تولید نفت کشور، عملیات حفاری و اتصال ۶۰ حلقه چاه جدید در دولت سیزدهم در میدان مشترک آزادگان جنوبی انجام شده است که افزایش ۵۰ هزار بشکهای تولید نفت را بهدنبال خواهد داشت.
با این افزایش تولید، واحد تفکیکگر شمالی راهاندازی شد و اکنون ۲۵ هزار بشکه نفت از آزادگان جنوبی به واحد نمکزدایی منتقل میشود. بهمنظور این افزایش تولید، تکمیل ۵۰ کیلومتر خط ۲۸ اینچ تا تلمبهخانه نفت غرب کارون و ۳۰۰ کیلومتر خط لوله جریانی ایجاد شده است.
در این زمینه وزیر نفت نیز اعلام کرد که در نیمه اول سال ۱۴۰۳، فاز دوم طرح توسعه آزادگان جنوبی به بهرهبرداری میرسد که با این اقدام، ظرفیت تولید نفت از این میدان مشترک به ۲۰۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید.
درآمد ۶ میلیارد دلاری با بهرهبرداری از ۷ طرح نفتی و گازی
در بهمنماه سال ۱۴۰ همزمان با دهه مبارک فجر، سرمایهگذاری و بهرهبرداری از هفت طرح نفتی و گازی، زمینه افزایش ۱۵۰ هزار بشکه تولید نفت و ۲۸ میلیون مترمکعب تولید گاز در کشور را فراهم کرد.
بر اساس سرمایهگذاریهای انجامشده، افزایش ۵۰ هزار بشکهای نفت با خط لوله ۱۳۰ کیلومتری قلعه نار، ۲۰ هزار بشکهای نفت با خط لوله شادگان، ۲۰ هزار بشکهای نفت با واحد نمکزدایی اهواز متمرکز، ۱۰ هزار بشکهای نفت با طرح توسعه میدان چشمهخوش، دالپری و پایدار شرق، ۲ هزار بشکهای نفت میدان سهراب، ۵۰ هزار بشکهای نفت با توسعه ۶۰ حلقه چاه میدان آزادگان و برداشت روزانه ۲۸ میلیون مترمکعب گاز با خط لوله دریایی جدید فاز ۱۶ پارس جنوبی محقق شده است.
در مجموع با بهرهبرداری از این طرحها سالانه ۶ میلیارد دلار از سوی صنعت نفت و گاز ثروتآفرینی میشود که نقشی بسزا در رشد اقتصادی کشور دارد.
بهینهسازی مصرف انرژی، ضرورتی فراموششده
اگرچه صنعت نفت در دولت سیزدهم توانسته رکوردهای خیرهکنندهای در تولید و صادرات نفت و گاز داشته باشد با وجود همه موفقیتها در صنعت نفت اما در مدیریت مصرف دچار چالشهای اساسی بوده و در مهار مصرف موفق عمل نشده است.
البته در سالهای اخیر مسابقهای در تولید و مصرف شکل گرفته است که به نفع تولید نیست و مصرف بهشدت افزایش مییابد. همچنین شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بالا و بیش از ۲ برابر میانگین جهانی است و برای تولید و خدمات بیش از ۲ برابر دنیا انرژی مصرف میشود و این شدت رو به افزایش است.
البته در مواردی مطرح میشود که تولید ناخالص داخلی پایین است و این موضوع شدت مصرف انرژی را افزایش میدهد، در حالی که در برنامههای کنونی نیز به کاهش شدت مصرف انرژی در بخشهای مختلف مانند ساختمان، صنعت و حملونقل توجه ندارند.
بهعنوان نمونه در صنعت خودرو بیشتر برنامهها بر تیراژ تولید و قیمت متمرکز است و به کاهش مصرف توجهی نمیشود و تمرکزی بر مدیریت مصرف انرژی وجود ندارد.
در واقع اگرچه تولید انرژی در ایران افزایش یافته اما وضع مصرف انرژی نابسامان است، از همین رو برای جلوگیری از چالش امنیت انرژی در آینده باید برای ناترازی انرژی کشور فکری شود، بنابراین امروز بهینهسازی مصرف انرژی نهتنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر است.
در دولت سیزدهم پیشنهاد برنامه ملی مدیریت مصرف انرژی مطرح شده تا سهم هرکدام از صنایع در بخشهای مختلف کاهش مصرف مشخص باشد. هماکنون روزانه معادل ۷ میلیون بشکه نفت خام انواع انرژی در کشور مصرف میشود و با کاهش ۵۰ درصدی و رسیدن به استاندارد شدت مصرف جهانی، میتوان تا معادل ۳.۵ میلیون بشکه نفت خام کاهش مصرف انرژی محقق شود و از این مسیر سالانه ۸۰ میلیارد دلار درآمد برای کشور ایجاد خواهد شد.
برای مدیریت مصرف انرژی، در بودجه سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان به این حساب اختصاص یافت و دبیرخانه این حساب ایجاد و آییننامهها و دستورعملها تدوین شد و در مجموع ۱۶ هزار میلیارد تومان پروژه بهینهسازی در بخشهای مختلف صنعت نفت تعریف شده است.
این حساب در بودجه سال ۱۴۰۳ و برنامه هفتم مورد تأکید بوده است و امسال هم ادامه خواهد یافت.
افزایش تولید گاز با هدف تأمین امنیت انرژی کشور
اگرچه لزوم توجه به بهینهسازی مصرف سوخت بهعنوان اصلی انکارناپذیر باید در اولویت قرار گیرد، تا زمان اجرای طرحهای بهینهسازی، بهمنظور تأمین انرژی مورد نیاز کشور، تولید باید افزایش یابد.
از سوی دیگر با توجه به آنکه حدود ۷۰ درصد از سبد انرژی کشور شامل گاز میشود، توجه به پایداری تولید گاز برای تضمین امنیت انرژی ضروری است، بنابراین فعالیتهای وزارت نفت برای تأمین امنیت انرژی، تولید پایدار گاز در کشور است. در این زمینه اقدامهای مختلفی انجام شده است.
سود ۴۵۰۰ درصد با فشارافزایی در پارس جنوبی
با وجود این اقدامها که در صنعت نفت انجام شد، مهمترین طرحی که قرارداد آن در سال گذشته به امضا رسید، قراردادهای اجرایی طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک گازی پارس جنوبی با سرمایهگذاری ۲۰ میلیارد دلاری و با هدف افزایش برداشت ۹۰ تریلیون فوتمکعب گاز و ۲ میلیارد بشکه میعانات گازی بود که درآمدزایی ۹۰۰ میلیارد دلاری برای کشور بهدنبال دارد. با توجه به این اعداد، اجرای این طرح سودی ۴۵۰۰ درصدی برای کشور ایجاد خواهد کرد.
پیمانکاران اصلی در اجرای طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک پارس جنوبی، شامل شرکتهای پتروپارس، اویک، قرارگاه سازندگی خاتمالانبیا (ص) و مپنا و پیمانکار مهندسی مفهومی، پایه مقدماتی و پیشرفته، یک شرکت مشاور ایرانی هستند.
بر اساس این قرارداد پیمانکاران بررسی و صحهگذاری مدارک مهندسی پایه مقدماتی و پیشرفته و ارائه دیدگاههای اصلاحی را انجام خواهند داد.
همکاری با کارفرما برای نهاییسازی برنامه اجرای طرح، سفارشگذاری اقلام دیرتحویل، تهیه استراتژی واگذاری پیمانهای فرعی در قالب قراردادهای ئیپیسی، مذاکره و ایجاد مشارکت بین یاردهای سکوساز داخلی و بینالمللی برای ساخت سکوهای فشارافزایی در خلیج فارس و انجام اقدامهای لازم برای آغاز قراردادهای ژئوتکنیک و ژئوفیزیک از جمله شرح کار پیمانکاران این قرارداد خواهد بود.
این قرارداد در حالی امضا میشود که قطر نیز در بخش جنوبی این میدان مشترک در حال احداث سکوهای فشارافزایی است.
هدفگذاری برای افزایش تولید گاز از میدانهای مشترک و مستقل
اگرچه قرارداد فشارافزایی در پارس جنوبی با هدف جلوگیری از افت تولید امضا شد، این تنها کاری نبود که بهمنظور پایداری تأمین تولید گاز در بزرگترین میدان مشترک گازی جهان از سوی ایران انجام شده است. در این زمینه بهرهبرداری از چند حلقه چاه فاز ۱۱ و خط لوله جدید فاز ۱۶ افزایش تولید گاز در زمستان از پارس جنوبی برنامهریزی شد.
این اقدامها باعث شد آنگونه که جواد اوجی وزیر نفت اعلام کرده، تولید گاز از این میدان مشترک زمستان امسال رکوردشکنی کند و به روزانه ۷۰۷ میلیون مترمکعب در روز برسد.
از مهمترین طرحهایی که افزایش ظرفیت تولید گاز را برای کشور به همراه خواهد داشت میتوان به توسعه میدان کیش و انجام مطالعات مفهومی پارس شمالی اشاره کرد.
در میدان کیش برنامهریزی انجامشده این است که گاز فاز اول به سایت یک عسلویه برای فرآورش منتقل شود و به موازات آن سه فاز دیگر در طرح توسعه کیش وجود دارد، بنابراین باید پالایشگاه بندر آفتاب هم در دستور توسعه قرار گیرد و این پالایشگاه توسعه یابد. این مباحث در هیئت مدیره شرکت ملی نفت و مدیریت توسعه شرکت ملی نفت پیگیری میشود و پس از اینکه به نتیجه واحدی در پالایشگاه بندر آفتاب رسید در برنامههای توسعهای شرکت نفت و گاز پارس قرار میگیرد.
با توجه به قرارداد با شرکت تأسیسات دریایی بهعنوان پیمانکار توسعه میدان کیش، تولید زودهنگام گاز از این میدان در سال ۱۴۰۳ انجام خواهد شد.
توسعه میدان بلال و انجام مطالعات مفهومی میدان مشترک فرزاد نیز از جمله دیگر میدانهای مشترک گازی است که در دستور کار توسعه قرار دارد و در دولت سیزدهم تعیین تکلیف شده است.
پیمانکار اصلی توسعه میدان بلال شرکت پتروپارس است. هماکنون مهندسی و ساخت سکوی بلال توسط شرکت تأسیسات دریایی پیشرفت خوبی داشته و ساخت جکت آن نیز به همت شرکت صدرا در حال انجام است. محل اتصال این سکو به پالایشگاه نیز در شرکت ملی نفت، شرکت نفت و گاز پارس و شرکت پتروپارس در حال بررسی است که پس از نهایی شدن، خرید لوله در حال اجرا قرار خواهد گرفت.
مطالعات طراحی پایه توسعه میدان گازی مشترک فرزاد B نیز در حال انجام است و پیمانکار آن نیز شرکت پتروپارس خواهد بود و جکت این میدان ازسوی تأسیسات دریایی ساخته میشود.
با اجرای گام اول طرحهای توسعهای برای افزایش تولید گاز در کشور در مجموع معادل پنج فاز استاندارد پارس جنوبی به تولید گاز کشور تا سال ۱۴۰۶ اضافه خواهد شد و با اجرای کامل طرحهای توسعهای در شرکت نفت و گاز پارس، معادل ۱۳ فاز استاندارد پارس جنوبی به تولید گاز کشور افزوده خواهد شد.
پایداری شبکه گاز با افزایش تولید از میدان خانگیران
همسو با سیاستهای دولت سیزدهم و وزارت نفت برای افزایش تولید نفت و گاز، برنامه جامع توسعه و تولید از میدانهای نفتی و گازی کشور در شرکت ملی نفت ایران طرحریزی شده است.
از همین رو، برنامه افزایش تولید گاز در دستور کار شرکت نفت مناطق مرکزی ایران قرار گرفت و با همت و تلاش متخصصان شرکت ملی نفت ایران در مناطق عملیاتی این شرکت افزایش تولید تا روزانه بیش از ۱۲ میلیون مترمکعب محقق شد.
۶ میلیون مترمکعب از این افزایش تولید مربوط به منطقه زاگرس جنوبی شامل ۴ میلیون مترمکعب با آغاز بهرهبرداری از میدان آغار ۲ و مابقی مربوط به افزایش تولید از میدان دالان تا ۲ میلیون مترمکعب است.
۶ میلیون مترمکعب دیگر مربوط به افزایش تولید ۳ میلیون مترمکعبی از میدان گازی خانگیران با حفاری و تولید از چاههای ۷۶ و ۷۸ و ۳ میلیون مترمکعب دیگر نیز شامل افزایش برداشت از میدان ذخیرهسازی شوریجه D است.
نکته مهم آن است که افزایش تولید گاز از میدان خانگیران سبب پایداری شبکه گازرسانی در ۶ استان خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، گلستان، مازندران و سمنان میشود.
رتبه نخست صنعت نفت در تولید بار اول
در شرایط تحریم، توجه به تأمین نیازها صنعت نفت از سازندگان داخلی اهمیت مضاعفی مییابد، زیرا تجهیزاتی که تا پیش از این از خارج از کشور تأمین میشد، امکان واردات ندارد، یا این تجهیزات با قیمتهایی به مراتب بالاتر از قیمت واقعی به دست صنعت نفت و گاز ایران میرسد.
با توجه به این اولویت، ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت در قالب ساخت بار اول در دستور کار قرار گرفت و با اقدامات انجامشده و رفع چالشهای موجود، وزارت نفت در بین تمام دستگاههای اجرایی کشور رتبه نخست برای ساخت بار اول تجهیزات را به خود اختصاص داد. در نهایت نیز قانون جهش تولید دانشبنیان تدوین و تغییر رویکرد از شرکتهای دانشبنیان به اقتصاد دانشبنیان اجرا خواهد شد، همچنین در این زمینه سمینارهایی مانند پتروتک با هدف معرفی فرصتهای فناورانه در صنعت نفت به شرکتهای دانشبنیان نیز برگزار شد.
نظر شما