به گزارش خبرنگار شانا، جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۰ در شرایطی سکان‌دار کشتی وزارت نفت شد که با امواج سهمگینی همچون ذخیره ۷۸ میلیون بشکه‌ای میعانات گازی در ده‌ها نفتکش و احتمال قطع تولید گاز در پارس جنوبی به‌دلیل نبود مخازن ذخیره‌سازی، ناترازی ۲۵۰ میلیون مترمکعبی گاز طبیعی، افت شدید صادرات نفت به زیر ۱۰۰ هزار بشکه در روز، کسری بودجه و نارضایتی شدید نیروی انسانی روبه‌رو بود، اما همه این مشکلات سبب نشد که مدیران جهادی دولت سیزدهم در صنعت نفت، منتظر مذاکرات برجامی بمانند و میدان را به کشورهای غربی واگذار کنند. آن‌ها از همان روزهای نخست، به‌جای پشت میز نشستن، با فعال‌سازی دیپلماسی انرژی، کشتی وزارت نفت را به سمت آب‌های آزاد هدایت کردند.
بررسی کارنامه ۳۳ ماهه دولت سیزدهم از این موفقیت‌ها کم ندارد و حالا که به‌دنبال حادثه سقوط بالگرد شهید جمهور، کمتر از دو ماه از عمر کاری وزارت نفت دولت سیزدهم باقی مانده، نگاهی به عملکرد این دولت نشان می‌دهد طی سه سال اخیر، با تکیه بر راهبرد مدیران جهادی آن یعنی پشت میز نبودن و افزایش دیپلماسی انرژی، صادرات نفت ایران در اوج تحریم‌ها هر روز افزایش یافته و از مرز ۲ میلیون بشکه در روز فراتر رفته است.
همچنین درحالی‌که پیش از آغازبه‌کار دولت سیزدهم، وزارت نفت به‌دنبال خرید نفتکش برای ذخیره‌سازی میعانات گازی و نفت خام در خلیج فارس بود، امروز این وزارتخانه با تصویب شورای اقتصاد، برای رسیدن به تولید ۴ میلیون بشکه نفت در روز دورخیز کرده است.
صادرات نفت و گاز ایران با وجود تحریم نفتی آمریکا
وزارت نفت در این دولت با تکیه بر دیپلماسی انرژی در حالی این وزارتخانه را به دولت چهاردهم تحویل می‌دهد که تولید نفت از مرز روزانه ۳.۶ میلیون بشکه گذشته و دریافت مطالبات مالی صادرات نفت و گاز به‌صورت منظم با وجود تحریم نفتی آمریکا در حال انجام است.
این دیپلماسی انرژی چنان بلایی بر سر دولتمردان آمریکایی آورده است که به‌تازگی آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در نشست استماع مجلس سنای آمریکا، گفت: دولت آمریکا بیش از ۶۰۰ تحریم نفتی علیه تهران وضع کرده است، اما آن‌ها سخت تلاش کردند و برای خنثی‌کردن تحریم‌ها هر کاری که توانستند، انجام دادند. به باور بلینکن، دولت سیزدهم مصمم بود تحریم‌های آمریکا و متحدانش را بی‌اثر کند و در عمل نیز نشان داد این کار را به سرانجام رسانده است.
دولت آمریکا بیش از ۶۰۰ تحریم نفتی علیه تهران وضع کرده، اما آن‌ها سخت تلاش کردند و برای خنثی‌کردن تحریم‌ها هر کاری که توانستند، انجام دادند.
همین رویکرد در دولت سیزدهم سبب شد در سه سال اخیر واشنگتن با وجود همه تلاش‌ها نتواند مسیر فروش نفت ایران را مسدود کند و تهران از راه‌های مختلف نفت خود را فروخت.
این دستاورد حاصل اعتقاد به وعده الهی، توسل به ائمه اطهار و خستگی‌ناپذیری در حوزه دیپلماسی انرژی بود. شاید کسی باورش نشود، اما در طول سه سال اخیر جایی در کره زمین نمانده که مردان دیپلماسی نفتی ایران برای مذاکره و صادرات نفت و میعانات گازی نرفته باشند. آن‌ها نفت خام و میعانات گازی پارس جنوبی را برخلاف دولت گذشته که تحریم را بهانه کاهش صادرات نفت بیان می‌کردند، در سایه تحریم فروختند و پولش را به کشور بازگرداندند.
امضای ۲۵ قرارداد نفتی با ۲۰ کشور
افزون بر افزایش تولید و صادرات نفت که در دولت سیزدهم رقم خورد، وزارت نفت در این دولت هم‌زمان توانست ۲۵ قرارداد بین‌المللی به ارزش ۱۰.۴ میلیارد دلار با ۲۰ کشور خارجی همچون روسیه، چین، عمان، ارمنستان، ترکمنستان، عراق، کوبا، ونزوئلا، نیکاراگوئه، ازبکستان، اندونزی امضا کند و حاصل این قراردادها در طول سه سال اخیر افزایش تولید روزانه ۲۳۵ هزار بشکه‌ای نفت برای کشور شد، همچنین در این مدت بیش از ۶۶ تفاهم‌نامه به ارزش ۶۲ میلیارد دلار در حوزه‌های بالادستی و پایین دستی امضا شد.
در این میان، روسیه با ۱۲ تفاهم‌نامه به ارزش ۴۲ میلیارد دلار و ۶ قرارداد به ارزش ۴ میلیارد دلار، چین ۲۴ تفاهم‌نامه به ارزش ۱۴ میلیارد دلار و ۳ قرارداد به ارزش ۶ میلیارد دلار و ونزوئلا ۳ تفاهم‌نامه به ارزش ۱.۴۵ میلیارد دلار و ۴ قرارداد به ارزش ۳۲۰ میلیون دلار به‌ترتیب بیشترین تعاملات، تفاهم‌نامه‌ها و قراردادها را با صنعت نفت ایران داشته‌اند.
این تعاملات به حدی زیاد است که برخی کارشناسان معتقدند دولت کنونی در سه سال عمر کوتاه خود به‌خوبی توانست با وجود تحریم آمریکا، چهارگانه تولید و مصرف نفت و گاز را میان کشورهای روسیه، ایران، ونزوئلا و چین تشکیل دهد.
اتحاد ایران، روسیه و ونزوئلا که درمجموع حدود نیمی از ذخایر نفتی و گازی جهان را در اختیار دارند، توانست در خنثی‌کردن تحریم‌های آمریکا علیه هر سه کشور مؤثر باشد.
دگرگونی روابط نفتی ایران و ونزوئلا در طول عمر ۳ ساله دولت سیزدهم
در کنار ایران، ونزوئلا نیز با تحریم‌های نفتی آمریکا روبه‌روست؛ تحریم‌هایی که سبب ضربه شدید به اقتصاد ونزوئلا شد، اما با همراهی ایران در سال‌های گذشته تا حدی بی‌اثر شد.
اتحاد ایران و ونزوئلا موضوعی تازه نیست، اما انجام تعمیرات اساسی پالایشگاهای نفت ونزوئلا از سوی ایران در دولت سیزدهم ابعاد جدیدی به این روابط داد.
در طول سه سال اخیر، روابط نفتی ایران و ونزوئلا دگرگون شد، به‌طوری که انجام تعمیرات اساسی و تکمیل ظرفیت عملیاتی پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه‌ای ال‌پالیتو ونزوئلا به ارزش ۱۱۰ میلیون یورو (با پیشرفت فیزیکی حدود ۸۶درصدی در بهمن ۱۴۰۲)، صدور خدمات فنی مهندسی در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به‌علاوه فروش ۳ میلیون قلم کالای سازندگان ایرانی، امضای ۴ قرارداد جدید در حوزه‌های اورهال پالایشگاه ال‌پالیتو، تعمیرات اساسی و تکمیل بندر نفتی خوزه، بازسازی و نوسازی واحد آمونیاک مجتمع پتروشیمی آناماریا کامپوس و ریکاوری کامل تله‌متری ایستگاه‌های گاز درمجموع به ارزش ۳۲۰ میلیون دلار با کشور ونزوئلا، امضای ۳ تفاهم‌نامه در حوزه‌های احداث خط لوله ۳۶ اینچی و ۵۴ کیلومتری آلتاگراسیا - آریچونا، احیای ظرفیت و بازسازی پالایشگاه کاردون و اورهال پالایشگاه پدرو سدنیو با کشور ونزوئلا و تجهیز ۵ ایستگاه تقویت فشار ونزوئلا از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در دستور کار همکاری دو کشور قرار گرفت.
اشتیاق هر دو کشور برای به‌چالش‌کشیدن تهدیدهای آمریکا و افزایش همکاری در زمینه انرژی زمانی بیشتر شد که در خرداد سال ۱۴۰۱، به مناسبت سفر نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا به تهران، سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری شهید ایران، اعلام کرد ایران و ونزوئلا یک قرارداد همکاری ۲۰ساله با هدف تقویت اتحاد خود امضا کردند تا عزم مقام‌های ارشد دو کشور نیز برای توسعه روابط دوجانبه در زمینه‌های مختلف افزایش یابد.
ونزوئلا بزرگ‌ترین دارنده ذخایر نفتی دنیاست و به‌تنهایی ۳۰۳ میلیارد بشکه از منابع نفتی دنیا را که معادل ۲۱.۳درصد ذخایر نفت جهان است در اختیار دارد، همچنین ونزوئلا حدود ۵ تریلیون مترمکعب گاز دارد که معادل ۲.۶درصد ذخایر گازی دنیاست.
روسیه، رقیبی که به رفیق تبدیل شد
افزایش تعاملات نفتی ایران و روسیه در دولت سیزدهم در حالی انجام شد که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند روس‌ها هیچ‌گاه شریک مطمئنی برای ایران نبوده‌اند. اما آن‌ها یک نکته را نباید فراموش کنند و آن هم اینکه رفتار دولت‌ها در پویایی‌های نظام بین‌الملل تغییر می‌کند و امروز آن روزی است که تحولات نظام بین‌الملل روس‌ها را به‌سمت صنعت نفت ایران کشانده و اگر «نسبت توازن نیازمندی به تعاملات» را در نظر بگیریم، هم‌اکنون این روس‌ها هستند که نسبت نیازمندی‌شان به ایران در حال افزایش است؛ زیرا روسیه نیز حالا طعم تحریم‌های نفتی را چشیده است.
امروز آن روزی است که تحولات نظام بین‌الملل روس‌ها را به‌سمت صنعت نفت ایران کشانده و اگر «نسبت توازن نیازمندی به تعاملات» را در نظر بگیریم، هم‌اکنون این روس‌ها هستند که نسبت نیازمندی‌شان به ایران در حال افزایش است
آمریکا به بهانه تنش نظامی بین اوکراین و روسیه، تحریم صنایع نفت و گاز روسیه را اعلام کرد. به‌دنبال آن، اتحادیه اروپا نیز از تحریم نفت روسیه و کاهش ۹۰درصدی واردات نفت از روسیه تا پایان سال جاری میلادی خبر داد.
بااین‌حال، آمریکا بعد از آنکه قیمت‌ها به تحریم روسیه واکنش نشان دادند، تا حدی از مواضع خود عقب نشست و اعلام کرد احتمالاً به‌جای تحریم صادرات نفت روسیه، سقف قیمتی برای نفت این کشور تعیین می‌شود، به این ترتیب از حدود دو سال پیش روسیه نیز همراه ایران مورد تحریم‌های نفتی قرار گرفت.
سهم ۳۷درصدی ایران و روسیه از منابع گازی جهان
نکته مهم آن است که ایران و روسیه به‌عنوان دو کشوری که تحریم‌های نفتی بر اقتصاد آن‌ها تحمیل شده است، با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گازی از فرصت‌های گسترده‌ای برای حضور در بازارهای جهانی انرژی و گاز برخوردارند. براساس آمار، ایران و روسیه درمجموع بیش از ۳۷درصد منابع گازی جهان را در اختیار دارند. روسیه با ۳۵ تریلیون مترمکعب گاز بیش از ۱۹درصد ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. بعد از روسیه، ایران با ۳۳تریلیون مترمکعب ذخایر گازی کشف‌شده و سهم ۱۷.۱درصدی در رتبه دوم جای گرفته است. این موضوع سبب می‌شود در صورت هماهنگی در سیاست‌های دو کشور در بازارهای گاز، نقش ایران و روسیه افزایش یابد.
روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف همواره فرازوفرودهایی داشته است؛ در بازه‌های تاریخی، دو کشور دارنده منابع عظیم نفت و گاز جهان گاهی در قامت رفیق در کنار هم قرار گرفتند و گاهی با یکدیگر رقابت کردند؛ اما نکته حائز اهمیت این است تهران و مسکو در دولت سیزدهم تصمیم گرفتند در قامت رفیق، در کنار هم در عرصه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی ایفای نقش کنند.
بااین‌حال در دولت سیزدهم، ایران و روسیه ۱۲ تفاهم‌نامه به ارزش ۴۲ میلیارد دلار و ۶ قرارداد به ارزش ۴ میلیار دلار با یکدیگر امضا کردند؛ توسعه لایه نفتی میدان مشترک پارس جنوبی، توسعه میدان کوپال و میدان شادگان ازجمله مهم‌ترین پروژه‌های مشترک با شرکت‌های روسیه است.
اتحاد مثلث بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز جهان
نکته مهم در این میان آن است که ایران، روسیه و ونزوئلا درمجموع حدود ۴۵درصد از منابع نفتی جهان و ۴۰درصد از منابع گازی جهان را در اختیار دارند. به این معنا که حدود نیمی از ذخایر نفت و گاز دنیا در اختیار این سه کشور است و اتحاد این سه کشور در بازار انرژی می‌تواند علاوه بر خنثی‌کردن تحریم‌های آمریکا، در قیمت‌گذاری‌ها نیز اثرگذار باشد.
با توجه به شرایط کنونی روسیه به‌لحاظ تحریم‌های کشورهای اروپایی و آمریکا، ارتباط با ایران می‌تواند برای صنعت نفت ایران و روسیه بسیار مفید باشد. کاهش تأثیرات تحریم برای دو طرف، دسترسی به فناوری‌های پیشرفته، سرمایه‌گذاری برای ایران را در بر دارد، اما برای روسیه نیز بازار جدید نفت و گاز را به همراه خواهد داشت. روسیه با ۳۵ تریلیون مترمکعب گاز بیش از ۱۹درصد از ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد؛ ذخایری که حدود ۶۵درصد از آن در منطقه سیبری واقع شده است. مسیر ایران برای ترانزیت گاز این کشور در شرایطی که اروپا خرید گاز از روسیه را کاهش داده است، بسیار هموار به نظر می‌رسد.
احیای روابط با چین در دولت سیزدهم
دولت سیزدهم اگرچه در دیپلماسی انرژی خود تلاش کرد روابط را با تولیدکنندگان بزرگ انرژی جهان توسعه دهد، اما از بازار مصرف و البته چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان نیز غافل نبود؛ کشوری که در دولت دوازدهم به‌شدت از سیاست‌های نفتی ایران دلخور بود.
چین پس از خروج ترامپ (رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا) از برجام دیگر حاضر نشد ریسک تجارت نفتی با ایران را همانند دوره اول تحریم‌ها بپذیرد و خرید نفت خود را افزایش دهد، بلکه به‌شدت واردات خود را کاهش داد. «اگر با خوش‌خیالی، دوستان دوران سختی را در سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی از خود نرنجانده بودیم، دوستانمان (در تحریم) رهایمان نمی‌کردند»؛ این جمله بخشی از آخرین گزارش برجام به کمیسیون امنیت مجلس در ماه پایانی دولت دوازدهم بود که در آن محمدجواد ظریف، غیرمستقیم به اشتباه رویکرد سیاست خارجی دولت وقت در تخریب روابط با چین اشاره کرد، اما چه شد که در سه سال اخیر صادرات نفت خام به چین با وجود تداوم تحریم‌های آمریکا از حدود ۴۰۰ هزار بشکه به بیش از یک‌میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه رسیده است!
در دولت سیزدهم و بعد از امضای سند همکاری ۲۵ساله و افزایش دیپلماسی نفتی، رقم صادرات نفت ایران به چین به یک‌میلیون و ۲۳۵ هزار بشکه افزایش یافت. این میزان حتی ۷۵درصد بیشتر از خرید چینی‌ها از ایران در شرایط غیرتحریمی (برجام) است. طبق اسناد امنیت ملی آمریکا هم‌اکنون «مهار چین» بالاترین اولویت آمریکایی‌هاست و آن‌ها در پروژه مهار چین نیاز دارند که مانع صادرات نفت ایران به چین شوند تا جلوی تنوع مبادی واردات انرژی چین را بگیرند و به آن‌ها ضربه بزنند، که البته با این شرایط کارشان سخت است.
تقویت سازوکار تهاتر نفت ایران با تأمین مالی چین
دولت سیزدهم تلاش کرده است با تقویت سازوکار تهاتر نفت با تأمین مالی از چین، مسیری برای تسویه مالی باز کند؛ ایده‌ای که در صورت تقویت می‌تواند روابط دو کشور را وارد فاز راهبردی کند.
خرید کالاهای اساسی و ترازکردن تجارت تهران با پکن، سبب می‌شود جریان صادرات نفت ایران به چین در شرایط پایدارتری افزایش یابد. درمجموع به نظر می‌رسد چین به‌عنوان رقیب اصلی اقتصادی ایالات‌متحده، سکوی مناسبی برای افزایش همکاری و بی‌اثرکردن تحریم‌ها باشد، به‌خصوص اینکه چینی‌ها هم‌اکنون نگرانی جدی درباره تأمین پایدار انرژی خود داشته و ایران بهترین گزینه برای حل این مشکل است که می‌تواند با استفاده از این اهرم، جریان صادرات نفت و انرژی خود به چین را به‌صورت تضمینی و برای بلندمدت افزایش دهد. در سه سال اخیر وزارت نفت تفاهم‌نامه‌هایی درخصوص سرمایه‌گذاری و مشارکت شرکت‌های چینی در زمینه توسعه میدان‌های نفتی و احداث پتروپالایشگاه‌ها امضا کرده است.
در سه سال اخیر وزارت نفت تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه سرمایه‌گذاری و مشارکت شرکت‌های چینی در زمینه توسعه میدان‌های نفتی و احداث پتروپالایشگاه‌ها امضا کرده است.همکاری سازنده به‌جای رقابت بازدارنده
همچنین، در این مدت ایران افزون بر توجه به مناسبات انرژی با کشورهای روسیه، ونزوئلا و چین، به کشورهای همسایه و شرکای دورتر نیز توجه ویژه داشته است. تنفیذ و آغاز عملیات اجرایی قرارداد توسعه میدان نفتی مشترک یادآوران، امضای قرارداد سوآپ گاز آذربایجان از سال ۲۰۲۲، امضای تفاهم‌نامه با عمان برای تبادلات گازی، پرداخت کامل بدهی‌های گازی دولت گذشته به ترکمن‌گاز (۱.۷میلیارد دلار)، انجام مذاکرات و توافق با طرف عراقی برای تمدید قرارداد صادرات گاز به عراق (قرارداد بغداد) به‌مدت پنج سال، انجام مذاکرات و تفاهم اولیه برای تثبیت ظرفیت، تأمین قطعات یدکی و تعمیرات پالایشگاه حمص سوریه و امضای قرارداد با ارمنستان برای افزایش ۶۴درصدی صادرات گاز طبیعی و تمدید قرارداد جاری تهاتر گاز و برق تا سال ۲۰۳۰ از نمونه‌های مناسبات انرژی با کشورهای دیگر بوده است.
همکاری سازنده به‌جای رقابت بازدارنده جزو نخستین شعارهای وزارت نفت دولت سیزدهم بود؛ تعاملی که با کشورهای همسایه آغاز شد و به منتهی‌الیه شرق و غرب نیز رسید.
زمانی خارجی‌ها برای ما تعیین‌تکلیف می‌کردند؛ اینکه چقدر نفت تولید و به کجا صادر کنیم، اما امروز متخصصان صنعت نفت، محموله‌های نفت خام و میعانات گازی کشور را به هر جایی که اراده کنند صادر می‌کنند و در اوج تحریم‌ها حتی یک سنت طلب نفتی نداریم.
عمر دولت سیزدهم در حالی رو به اتمام است که نفت، گاز و دیگر محصولات هیدروکربوری ایران همچون سال پیش از آن با تکیه بر دیپلماسی انرژی وزارت نفت دولت سیزدهم صادر شد. در این سال جواد اوجی، وزیر نفت، ۳۵ دیدار رسمی با همتایان و مسئولان اقتصادی کشورهای همسایه و خارجی داشت و با تجارب مثبت خود، گام‌های مؤثری در زمینه ارتباطات جهانی در صنایع نفت و گاز برداشت.
همکاری سازنده به‌جای رقابت بازدارنده جزو نخستین شعارهای وزارت نفت دولت سیزدهم بود؛ تعاملی که با کشورهای همسایه آغاز شد و به منتهی‌الیه شرق و غرب نیز رسید. وزارت نفت در چند جبهه در حوزه فعال‌سازی دیپلماسی در دولت سیزدهم پیش رفت. در گام اول احیای مشتریان سنتی نفت ایران و تقویت مناسبات گازی با کشورهای همسایه به‌منظور توسعه تبادلات نفت و گاز آغاز و پس از آن در حوزه جذب سرمایه برای توسعه بیشتر صنعت نفت و گاز و بعد صدور خدمات فنی و مهندسی و ایجاد ظرفیت پالایشی در مرزهای دور، گام‌های مناسبی برداشته شد.
نظر شما