صنعت نفت ایران بهعنوان یکی از پایههای اقتصاد کشور، در طول بیش از چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات چشمگیری را تجربه کرده است. این صنعت نهتنها در تولید و صادرات نفت و گاز نقش کلیدی داشته، بلکه در مسیر توسعه فناوری، استقلال صنعتی و تأمین نیازهای انرژی کشور نیز گامهای مؤثری برداشته است، اما در کنار این دستاوردها، چالشها و کاستیهایی نیز وجود داشته که شناسایی و بررسی آنها میتواند چراغ راه آینده این صنعت باشد. شبکه اطلاعرسانی نفت و انرژی (شانا) در گفتوگو با جمعی از مدیران و متخصصان صنعت نفت پاسخ دو پرسش را جویا شد؛
۱- مهمترین دستاورد صنعت نفت ایران در ۴۶ سال گذشته چه بوده است؟
۲- مهمترین اقدامی که در این سالها مغفول مانده، چه بوده است؟
بخش پایانی گفتوگو با مدیران ارشد صنعت نفت را در ادامه بخوانید:
سعید خوشرو، مدیر امور بینالملل شرکت ملی نفت ایران از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰:
توسعه صنعت نفت و بهویژه تولید گاز طبیعی بهعنوان یکی از مهمترین دستاوردهای این دوران شناخته میشود. گاز طبیعی بهعنوان منبعی راهبردی، نقشی کلیدی در تأمین انرژی کشور و ایجاد زیرساختهای توسعه اقتصادی ایفا کرده است. توسعه شبکههای گازرسانی، افزایش ظرفیت تولید و تبدیل ایران به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز جهان، از جمله دستاوردهایی است که در این سالها محقق شده است. توسعه میدانهای گازی ازجمله پارس جنوبی، راهاندازی شبکههای گسترده گازرسانی و تقویت صنایع مرتبط با گاز همچون پتروشیمی ازجمله افتخارات این صنعت است.
با وجود این موفقیتها، چالشهایی نیز وجود دارد که مانع از بهرهبرداری کامل از این ظرفیتها شده است. یکی از مهمترین این چالشها، اصرار بر قیمتگذاری دستوری و عدم پذیرش کامل سازوکارهای بازار است. قیمتگذاری غیربازاری، در بسیاری از موارد سبب کاهش جذابیت سرمایهگذاری در این حوزه شده و شرکتهای داخلی و خارجی را از مشارکت در پروژههای صنعت نفت بازداشته است. افزون بر این، بیتوجهی به الزامات سرمایهگذاری در نگهداشت و بهروزرسانی تأسیسات، در برخی موارد به کاهش بهرهوری و افزایش هزینههای تولید منجر شده است. این در حالی است که رقابت جهانی در صنعت نفت و فشارهای ناشی از تحریمها، نیاز به سیاستگذاریهای شفاف و علمی را بیش از پیش نمایان میکند.
برای عبور از این چالشها و استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود، تغییر نگاه به سیاستگذاری ضروری است. پذیرش سازوکارهای بازار، ایجاد مشوقهای اقتصادی برای جذب سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی و تقویت همکاریهای بینالمللی میتواند به رشد پایدار این صنعت کمک کند.
سیدصالح هندی، مدیر اکتشاف شرکت ملی نفت ایران؛ از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷:
قطعاً توسعه پارس جنوبی بهعنوان شاخصترین دستاورد صنعت نفت پس از پیروزی انقلاب اسلامی، محسوب میشود. تا پیش از انقلاب و حتی تا اوایل دهه ۷۰، آن منطقه فقط یک بندر معمولی بود، اما اکنون تبدیل به یک تمدن انرژی و امپراتوری بزرگ شده است. با این حال اگر بخواهیم نکتهای برجسته در خصوص آسیبشناسی عملکرد صنعت نفت در دوران پس از انقلاب در نظر بگیریم، عدم تفکیک وظایف شرکت ملی نفت و وزارت نفت مهمترین عاملی بوده که در طول این مدت، آسیبهای بسیاری به صنعت وارد کرده است. در صورتی که این اتفاق رخ میداد یعنی وزارتخانه وظایف حاکمیتی خود را انجام میداد و کارهای عملیاتی نیز به شرکت نفت سپرده میشد، حتماً شرایط کنونی بسیار متفاوت بود و صنعت نفت بهتر از این اداره میشد.
کریم زبیدی، مدیر پیشین برنامهریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران؛ از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱:
از دستاوردهای مهم پس از انقلاب اسلامی میتوان به موارد متعددی اشاره کرد. یکی از برجستهترین آنها توسعه میدان پارس جنوبی است. پیش از انقلاب هیچ تولیدی از این میدان نداشتیم، اما امروز تولید روزانه ما از این میدان به بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز رسیده است که واقعاً موفقیتی بزرگ و استثنایی محسوب میشود. همچنین میدانهای غرب کارون که پیش از انقلاب هیچگونه توجهی به آن نشده بود، اما بعد از انقلاب تولید قابلتوجهی از این منطقه شد که آن را میتوان از افتخارات بزرگ این دوره دانست. از سوی دیگر، اگر تولید انباشتی نفت و گاز را مقایسه کنیم، خواهیم دید که حدود ۶۰ سال پیش از انقلاب، یعنی از سال ۱۲۹۸ تا پایان ۱۳۵۶، تولید انباشتی ما بهمراتب کمتر از تولیدی است که در ۴۶ سال پس از انقلاب انجام شده و این نشاندهنده رشد چشمگیر در مدیریت و بهرهبرداری از منابع است.
یکی دیگر از افتخارات پس از انقلاب، استقلال در حوزه حفاری است. پیش از انقلاب این بخش عمدتاً در دست شرکتهای خارجی بود، اما بعد از انقلاب، با تشکیل شرکت ملی حفاری ایران و راهاندازی شرکتهای خصوصی داخلی، این بخش کاملاً بومیسازی شد. با وجود همه این دستاوردها، چالشهایی نیز وجود دارد. برای مثال مدیریت منابع هیدروکربوری ما خوب بوده، اما همچنان با ایدهآلها فاصله دارد. بهویژه در زمینه تزریق گاز و اجرای پروژههای بازیافت کارهایی انجام شده که کافی نبوده است. یکی دیگر از مشکلات، فرسودگی تأسیسات صنعت نفت و گاز است. بسیاری از این تأسیسات قدیمی و نیازمند بازسازی و نوسازی هستند. پروژههایی برای این منظور تعریف شده است، اما هنوز به شکل کامل اجرا نشدهاند. اگرچه بعد از انقلاب، جمعآوری گازهای همراه نفت مورد توجه قرار گرفت، همچنان به برنامهریزی جامعتر و اجرای دقیقتر نیاز داریم.
همچنین باید به مشکل سرمایهگذاری ناکافی در صنعت نفت و گاز اشاره کنم. این حوزه به سرمایهگذاریهای کلان نیاز دارد، اما بهدلیل شرایط اقتصادی و مشکلات کشور، این سرمایهگذاریها آنطور که باید تأمین نشدهاند، به همین دلیل بسیاری از میدانهای ما هنوز به توسعه کافی نرسیدهاند.
مرتضی بهروزیفر، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات بینالمللی انرژی:
یکی از مهمترین دستاوردهای صنعت نفت ایران پس از انقلاب اسلامی، توسعه صنعت گاز بوده است. پیش از انقلاب، بهدلیل نبود فناوری و عدم نیاز جهانی، گاز طبیعی بهطور عمده سوزانده میشد و بهرهبرداری خاصی از آن صورت نمیگرفت. در آن زمان نه دغدغههای زیستمحیطی به شکل امروز وجود داشت و نه سرمایهگذاری قابلتوجهی برای جمعآوری و استفاده از گاز انجام میشد. اما پس از انقلاب، با توجه به مشکلاتی که بهویژه در دوران جنگ تحمیلی در تأمین سوخت داشتیم، اهمیت گاز بهعنوان منبع اصلی انرژی بیشتر احساس شد. با توسعه ذخایر گازی و ایجاد زیرساختها، گاز توانست نقش کلیدی در تأمین انرژی بخشهای خانگی، صنعتی و نیروگاهی ایفا کند. اگر این اتفاق نمیافتاد و گاز به سوخت اصلی تبدیل نمیشد، امروز امکان صادرات نفت خام به این مقدار وجود نداشت و مصرف داخلی تمام تولیدات را جذب میکرد. توسعه صنعت گاز، هم تولید را افزایش داد و هم توزیع آن را به نقاط مختلف کشور گسترش داد.
یکی از بزرگترین مشکلات صنعت نفت و گاز ایران، عدم ارتباط مؤثر با جهان خارج است. این صنعت که شامل بخشهای نفت، گاز و پتروشیمی میشود، تحت تأثیر مستقیم تحریمها قرار گرفته و همین موضوع سبب کاهش سرمایهگذاری خارجی، انتقال فناوری و دسترسی به تجهیزات شده است. ایران به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز دنیا و یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت، نتوانسته به جایگاه واقعی خود در بازار جهانی دست یابد. ما میتوانستیم نقش مؤثرتری در سیاستگذاری بازارهای انرژی جهان ایفا کنیم. برای رسیدن به جایگاه واقعی در بازارهای جهانی، حداقل به ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز داریم، اما حتی اگر این منابع مالی در داخل کشور فراهم شود، بدون دسترسی به دانش فنی، تجهیزات مدرن و مدیریت پروژههای پیشرفته، نمیتوان کاری از پیش برد. ورود شرکتهای بزرگ نفتی و فناوری خارجی به کشور، یکی از ضروریات توسعه صنعت نفت و گاز است.
اولویتبندی پروژهها، تمرکز بر بهرهوری و بهینهسازی مصرف داخلی و برنامهریزی برای استفاده حداکثری از ظرفیتها، تنها بخشی از راهکارهاست. با این حال تا زمانی که تعاملات بینالمللی و سرمایهگذاریهای خارجی به صنعت نفت ایران بازنگردد، توسعه پایدار این صنعت بسیار دشوار خواهد بود.
نظر شما