آژانس بین الملی انرژی در هفتم ماه نوامبر 2007، پیش بینی جدید خود را درباره چشم انداز جهانی منتشر کرد. این چشم انداز تا افق زمانی 2030 را در بر می گیرد. این سازمان هماهنگ کننده سیاست های انرژی در 26 کشور صنعتی است. همزمان با انتشار این چشم انداز، مدیر اجرایی این سازمان آقای «نوبیو تاناکا» اظهار داشت: 10 سال آینده بسیار حساس و حیاتی است و باید اجرای تعهدات خود را آغاز کنیم و حتی روش زندگی خود را تغییر دهیم.
نگرانی که در سخنان مدیر اجرایی این آژانس مشاهده می شود ناشی از وضعیت بغرنجی است که از ارقام پیش بینی شده برای عرضه و تقاضا نفت ترسیم می شود.
آژانس بین المللی انرژی در سناریوی پایه خود برای سال 2015 میلادی پیش بینی می کند که تقاضای جهانی نفت به 98 میلیون و 500 هزار بشکه در روز افزایش یابد. در سناریوی جایگزین که کشورهای مصرف کننده عمده نفت حداکثر تلاش خود را برای سیاست های مهار تقاضا به کار گیرند، این رقم تا سطح 94 میلیون و 200 هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت.در سال 2030 نیز مقدار تقاضا برای نفت از سناریوی پایه به سطح 102 میلیون و 200 هزار بشکه افزایش خواهد یافت (جدول 1).
جدول1-پیش بینی تقاضای نفت توسط آژانس بین المللی انرژی- میلیون بشکه در روز
در عین حال، آژانس بین المللی انرژی پیش بینی کرده است که کشورهای عضو اوپک برای پاسخ دادن به تقاضای جهانی نفت باید مجموع تولید نفت (شامل نفت خام، میعانات و نفت غیرمرسوم) خود را برای سال 2015 در سناریوی پایه به سطح 46 میلیون در روز برسانند.کشورهای عضو اوپک باید در سال 2030 نیز در سناریوی پایه 60 میلیون و 600 هزار بشکه در روز و در سناریوی جایگزین به سطح 41 میلیون و 700 هزار بشکه در روز نفت تولید کنند تا تقاضای جهانی نفت پاسخ داده شود.
آژانش بین المللی انرژی در پیش بینی خود فرض کرده است که قیمت های اسمی نفت در سال 2010 در سناریوی پایه به 65 دلار در هر بشکه و در سناریوی رشد بالای اقتصادی به 9/70 دلار در هر بشکه و در سال 2015 نیز قیمت اسمی نفت وارداتی در سناریوی پایه به 70/70 دلار در هر بشکه و در سناریوی رشد بالای اقتصادی به 42/82 دلار در هر بشکه خواهد رسید. در سال 2030 نیز در سناریوی یاد شده قیمت های اسمی نفت به ترتیب به 59/107 و 97/105 دلار در هر بشکه افزایش خواهد یافت (جدول 3).
جدول2-پیش بینی عرضه نفت توسط آژانس بین المللی انرژی-میلیون بشکه در روز
جدول شماره3-فرض های قیمت در پیش بینی عرضه و تقاضا نفت آژانس بین المللی انرژی-دلار در بشکه
آژانس بین المللی انرژی در گزارش خود به این نکته اشاره می کند که برای پاسخگویی به تقاضای نفت در سال 2030 باید 5 تریلیون دلار سرمایه گذاری در بخش نفت صورت بگیرد. این آژانس در سال گذشته رقم یاد شده را معادل 4 تریلیون و 300 میلیارد دلار براورد کرده بود. اما به دلیل افزایش هزینه های سرمایه گذاری، این رقم در براوردهای جدید به میزان 16 درصد رشد داشته است.
به هر حال بررسی ارقام پیش بینی شده توسط آژانس بیان کننده چالش هایی است که در مقابل صنعت جهانی نفت قرار دارد. ذیلا به طور خلاصه به برخی از این موارد اشاره شود:
الف) تفاوت پیش بینی تقاضای جهانی نفت در دو سناریوی پایه و سناریوی جایگزین در سال 2030 به 1 میلیون و 140 هزار بشکه در روز بالغ می شود. اوپک در سال های اخیر بر این نکته تاکید کرده است که مصرف کنندگان باید براورد دقیق تری از مقدار تقاضای خود در آینده ارائه دهند؛ زیرا سرمایه گذاری برای افزایش تولید، بدون در دست داشتن نقشه راه و میزان دقیق تقاضا، عقلایی نیست. نکته جالب توجه این است که در تفاوت 14 میلیون بشکه در روز بین سناریوهای تقاضا در سال 2030 به پیش بینی عرضه اوپک منتقل شده است. یعنی اوپک در تقاضا نفت خود در سال 2030 با عدم اطمینان معادل 14 میلیون بشکه در روز مواجه است.
ب) آژانس بین المللی انرژی معتقد است کشورهای تولیدکننده نفت باید تا سال 2030 معادل 5 تریلیون دلار سرمایه گذاری کنند تا مصرف کنندگان از نظر عرضه احساس امنیت کنند. در حالی که رفتار برخی از کشورهای صنعتی عضو آژانس بین المللی انرژی به ویژه در منطقه خاورمیانه به گونه ای است که مخاطرات را دائما افزایش می دهد. چنانچه آژانس به عنوان هماهنگ کننده سیاست های انرژی در کشورهای عضو OECD تمایل داشته باشد که روند سرمایه گذاری در صنعت نفت جهان بدون اختلال صورت گیرد باید بر این نکته تاکید کند که مداخلات و تهدیدهای نظامی بر علیه کشورهای تولیدکننده نفت و اعمال تحریم های سیاسی و اقتصادی بر علیه این گروه از کشورها موجب اختلال در روند سرمایه گذاری خواهد شد.
ج) در هفته ای که گزارش چشم انداز مذکور منتشر شد (هفته منتهی به نهم نوامبر 2007 -18 آبان 86) میانگین قیمت سبد نفتی اوپک در سطح 98 دلار و 68 سنت قرار داشت. میانگین قیمت نفت خام برنت در سطح 93 دلار و 78 سنت در هر بشکه و میانگین نفت خام وست تگزارس اینترمدیت نیز در سطح 95 دلار و 80 سنت در هر بشکه قرار گرفت. بررسی فرضیه های قیمت نشان می دهد که در سناریوی پایه در سال 2030 قیمت اسمی نفت خام وارداتی در کشورهای عضو آژانس به 107 دلار و 59 سنت در هر بشکه خواهد رسید. در حالی که قیمت واقعی نفت درآن زمان در سطح 62 دلار در هر بشکه قرار خواهد گرفت که کمتر از قیمت های زمان انتشار این گزارش خواهد بود. در سناریوی رشد بالای اقتصادی نیز قیمت اسمی نفت وارداتی کشورهای عضو آژانس به 150 دلار و 97 سنت افزایش خواهد یافت. در حالی که قیمت های واقعی در سطح 87 دلار خواهد بود که از قیمت های زمان انتشار این گزارش پایین تر است.
در واقع باید به کشورهای تولیدکننده حق داد که در جستوی روشی برای فروش نفت خود باشند که قیمت واقعی معقولی را برایشان تضمین کند. همزمان، مصرف کنندگان نفت نیز باید از سیاست هایی که قیمت های حقیقی را تحت فشار نزولی قرار می دهد پرهیز کنند تا چشم انداز قیمت ها در بلندمدت سرمایه گذاران را به سرمایه گذاری در جهت افزایش ظرفیت های تولید نفت تشویق کند.
د) بررسی ارقام در پیش بینی بلندمدت آژانس بین المللی انرژی نشان می دهد که در فاصله سال های 2006 تا 2030 بیشترین نرخ سالانه تقاضا مربوط به کشور چین با 5/3 درصد و برای کشور هند با 8/3 درصد خواهد بود.
بنابراین به نظر می رسد این دو کشور باید نقش موثری را در ایجاد ثبات در بازار نفت برعهده بگیرند و تلاش کنند که در مشارکت های بالادستی حضور فعالی داشته باشند. بدون تردید کشورهای غیر عضو OECD که نرخ رشد تقاضای نفت آنها در سناریوی پایه به 4/2 درصد در سال در فاصله های سال های 2006 تا 2030 بالغ شد، بیش از کشورهای عضو OECD که از رشد سالانه معادل 5/0 درصد برخوردار خواهند بود، از نابسامانی در بازار نفت آسیب خواهند دید. در سناریوی پایه در پیش بینی آژانس بین المللی انرژی قدر مطلق رشد تقاضای کشورهای عضو OECD به 600 هزار بشکه در روز خواهد رسید در حالی که این رقم برای کشورهای غیر عضو OECD تقریبا 16 میلیون و 800 هزار بشکه در روز خواهد بود.
ه) سهم کشورهای عضو اوپک در تولید نفت در سطح جهانی براساس گزارش آژانس در سال 2006 معادل 32/42 درصد بود. در سناریوی پایه آژانس به 11/52 درصد در سال 2030 افزایش خواهد یافت. این موضوع باید در مذاکراتی که اخیرا بین آژانس و سازمان اوپک آغاز شده است، نقش تعیین کننده ای به خود گیرد. همچنین در مباحث مربوط به نشست بین المللی که گفت و گوی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان نفت را سامان می دهد مورد توجه باشد. توجه به این موضوع مستلزم در نظر گرفتن منافع طرفین، امنیت همزمان عرضه و تقاضا و تحقق قیمت هایی است که ثبات بلندمدت بازار را تامین کند.
و) نکته مهم دیگر این است که آژانس کماکان به توان فنی تولید کشورهای تولیدکننده نفت و مسائل مربوط به مخازن و عرضه بی توجه است و اعدادی که آژانس برای تولید نفت در نظر گرفته است حتی به فرض تامین سرمایه و انجام سرمایه گذاری ها ناممکن به نظر می رسد.
بهروز بیک علی زاده
ماهنامه اقتصاد انرژی-شماره 97
نظر شما