به گزارش شانا، پرنده‌هایی که مُرده از آسمان به زمین می‌افتند، شهری که تابوت‌ها در آن تمام شده‌، گلفروش‌هایی که دیگر گلی برای عزاداری ندارند و خیابان‌هایی که در آن مردمان ماسک‌زده همدیگر را به خاطر دود نمی‌توانند ببینند و چهره دوستانشان را تشخیص دهند؛ این حرف‌ها و تعریف‌ها مربوط به فیلمی ترسناک و تخیلی نیست.

همه اینها واقعیتی است که شهرهای بزرگی در جهان به خاطر آلودگی هوا با آن مواجه شده‌اند و روزگاری این جملات هر کدام تیتر روزنامه‌های کشورها  در جهان بود؛ واقعیت تلخی که بالاخره کشورها را مجبور کرد که فکری به حال آلودگی هوای شهرها بکنند. خیلی از کشورهای جهان سال‌ها پیش فهمیدند که باید با مدیریت واحد، کاری برای مقابله با گسترش آلودگی هوا کنند که شهرهایشان جایی برای زندگی باشد نه برای مرگ و سرطان.

حدود 60 سال قبل روزنامه‌های لندن به‌دلیل «مه‌دود» عظیمی که این شهر را فرا گرفته بود نوشتند: مأموران کفن و دفن از تمام‌شدن تابوت‌ها خبر داده‌اند و همه گل‌های گلفروشان فروخته شده است. ۱۳هزار نفر در این مه‌دود مرگبار به‌علت عوارض تنفسی جانشان را از دست دادند. آن زمان بود که مسئولان این کشور به‌خود آمدند که باید کاری انجام دهند.

این موضوع این روزها در بین افکار عمومی جدی است تا جایی که رضا کیانیان، بازیگر مطرح سینمای ایران در روز افتتاحیه جشنواره امسال فیلم فجر و از روی سن، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را به عنوان نماینده دولت تدبیر و امید مخاطب قرار داد و از او خواست در جلسه هیئت دولت، فکری اساسی برای حل مشکل آلودگی هوا بشود.

امروز، ما هم منتظریم تا مسئولین کاری انجام بدهند!. وارونگی دما و هوا و خیابان هایی که پر از وسایل نقلیه دودزاست نفس کودکان و کهنسالان این کلان شهر را می گیرد و مرگ خاموش را رقم می زند.
آلودگی هوا در تهران و 19 شهر دیگر جا خوش کرده و شهروندان آن را زمین گیر کرده است. این مشکل محصول تحقق نیافتن مدیریت یکپارچه و استاندارد نبود خودرو ها و توسعه نیافتگی حمل و نقل عمومی است. تا وقتی به صورت بخشی به موضوع آلودگی هوا می پردازیم و به جای سلامت انسان ها به منافع سازمانی فکر می کنیم راه به جایی نخواهیم برد.

خسارات آلودگی هوای تهران سالانه هزاران میلیارد تومان است و از تعطیلی ادارات و مدارس تا بیماری های مزمن و وخیم و مرگ و میر شهروندان را در بر می گیرد.
بنابر پژوهش‌ انجام شده توسط آژانس ژاپنی جایکا در سال 1387، بیشترین آلاینده‌های هوای تهران مربوط به اکسیدهای گوگرد و بعد از آن اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده است. به این ارقام باید ذرات لاستیک و آزبست لنت ترمزها را اضافه کرد. البته بیش از ۸۰۰ هزار واحد صنعتی مستقر در تهران هم سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، اما ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است. بسیاری از خودروهای تولید داخلی، با این‌که نو هستند، از استانداردهای لازم برخوردار نیستند.
هم اکنون 30 درصد ترافیک کل کشور در تهران متمرکز شده و 40 درصد سفرهای برون شهری نیز مربوط به سفرهایی است که یک طرف آن به تهران بر می گردد.

ناوگان اتوبوسرانی
تا پایان سال 1391 ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران دارای 6645 اتوبوس ( طول عمر؛ 77 دستگاه کمتر از یک سال، 4114 دستگاه 1 تا 7 سال، 2392 دستگاه 8 تا 10 سال، 50 دستگاه 11 تا 15 سال و 36 دستگاه بالاتر از 15 سال) بوده است.

تعداد اتوبوسهای با عمر بیش از 10 سال سامانه اتوبوسرانی شهر تهران در طی سالهای 1385 تا 1391 از 1170 دستگاه به 86 دستگاه کاهش یافته است. حالا باید فکری به حال 2478 دستگاه اتوبوس با عمر بالای 8 سال در تهران کرد.


ناوگان مینی بوسرانی
تا پایان سال 1391 ناوگان مینی بوسرانی شهر تهران در 34 خط فعال دارای 1285 دستگاه مینی بوس بوده که بیش از 98 درصد این ناوگان ( 1277 دستگاه) دارای عمر بیش از 10 سال هستند. لذا نوسازی این ناوگان ضرورت بسیار دارد.

تاکسیرانی
تا پایان سال 1391 سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران نظارت بر 77949 دستگاه تاکسی را بر عهده داشت. تنوع خودرو در ناوگان تاکسیرانی یکی از مشکلاتی است که سازمان تاکسیرانی همواره با ان مواجه است. در سال 91 تعداد 8898 دستگاه خودرو سواری پیکان، 57 دستگاه رنو، 33259 دستگاه پژو، 128 دستگاه هیوندا، 18939 دستگاه سمند، 8324 دستگاه پراید، 123 دستگاه پروتون، 7035 دستگاه انواع ون، 171 دستگاه فولوکس و 3 دستگاه تویوتا در ناوگان تاکسی رانی مشغول به کار بوده است.

در مجموع تاکسی های فعال در خطوط تاکسیرانی تهران در سال 1391، تعداد 34002 دستگاه سواری و 1155 دستگاه ون دارای سن زیر 5 سال، تعداد 30096 دستگاه سواری و 5880 دستگاه ون دارای سن بین 5 تا 10 سال، تعداد 5334 دستگاه سواری دارای سن 10 تا 15 سال و تعداد 1482 ذستگاه سواری دارای سن 15 سال به بالا بوده است. در واقع بیش از 6816 دستگاه تاکسی فعال در شهر تهران دیگر کاملا از رده خارج هستند و بیشتر از منافع، زیان می رسانند.

خودرو سواری
وحید نوروزی مشاور معاون شهردار تهران در امور محیط زیست در ٢٩ آبان ٩١ گفته است: "بالغ بر ٨٠ درصد آلودگی فعلی هوای تهران که ناشی ازمنابع متحرک است را خودروهای ماقبل سال ٨٢ تولید می کنند. در پایتخت حدود ٣,٥ میلیون خودرو در حال تردد است که حدود دو میلیون از آنها، دارای مبدل کاتالیستی مناسب نیستند. در عین حال با توجه به اینکه این خودروها ٨ برابر خودروهایی که دارای مبدل کاتالیستی هستند تولید آلودگی می کنند، می توانیم بگوییم این تعداد به اندازه تردد ١٦ میلیون خودرو، تولید آلودگی دارند".

موتور سیکلت
حدود 3.5 میلیون موتور سیکلت در تهران از دیگر عوامل مهم در تشدید آلودگی هوا است.برخلاف تصور عموم که گمان می‌کنند خودروها نسبت به موتورسیکلت‌ها سهم بیشتری در آلودگی هوا دارند کارشناسان معتقدند؛ موتورسیکلت‌ها در جدول متهمان آلودگی هوا صدر نشین هستند.
حتی اگر تمام موتورسیکلت‌های در حال تردد تهران با نوع چهار زمانه (که آلایندگی کمتری دارند) جایگزین شوند و با استانداردهای ملی مطابقت یابند، به طور میانگین بیش از سه برابر یک خودرو سواری به ازای هر کیلومتر پیمایش، از خود، دو گاز آلاینده خروجی منوکسیدکربن و هیدروکربن‌های نسوخته، منتشر می‌کنند.
به لحاظ آلودگی، هر دستگاه موتورسیکلت در هر کیلومتر پیمایش به‌اندازه چهار خودرو استاندارد، آلاینده وارد هوا می‌کند. موتورسیکلت‌های نوی ایران 2 برابر متوسط جهانی مصرف دارند (متوسط جهانی آن 2 لیتر در 100 کیلومتر برای موتورهای 110 تا 150 سی‌سی است)، محصولات ما در حدود 4 لیتر در هر 100 کیلومتر بنزین مصرف می‌کنند.

مترو
مترو یکی ازمهم ترین راهکار های حل مشکل ترافیک و آلودگی هوا در جهان شناخته شده است. توسعه سریع و گسترش خطوط قطار درون شهری، ضرورتی اجتناب ناپذیر و از نیازهای اصلی شهر است.

روزانه بیش از یک میلیون و 600 هزار سفر در تهران با مترو انجام میشود که به ازای آن روزانه یک میلیون لیتر در سوخت پایتخت صرفه جویی می شود. علاوه براین در هر سفر حدود ۶ دهم لیتر در مصرف سوخت و 27 دقیقه در اتلاف وقت صرفه جویی می شود.

خسارتهای جانی آلودگی هوا
به گفته دکتر رحمت ا... حافظی، رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، خسارت های آلودگی هوا به خسارت‌ مادی محدود نمی‌شود بلکه بر اساس گزارش وزارت بهداشت به طور میانگین هر ماه 227 مرگ منتسب به آلودگی هوا نیز در تهران اتفاق می‌افتد.
به این آمار تکان دهنده باید حدود 2500 مورد بستری شدن ناشی از بیماری‌های قلبی و 4500 مورد بستری شدن بر اثر مشکلات تنفسی را نیز اضافه کرد که به این ترتیب آلودگی هوا به طور میانگین هر ماه 7 هزار نفر از شهروندان تهرانی را راهی بیمارستان می‌کند. هم تولید خودروهای غیر استاندارد و هم توزیع سوخت غیر استاندارد باید متوقف شود.

راه های مقابله و کم کردن آلاینده ها
شهرهای زیادی در جهان از جمله در اروپا و آمریکا بوده‌اند که سال‌ها قبل نفس کشیدن در آن سخت بوده و حالا اما با اقدامی جدی و هماهنگ جایی بهتر برای زندگی هستند و دیگر آن مشکلات قدیم را ندارند. دیگر هیچ‌کس برای رفع آلودگی هوا در جهان منتظر باد و باران نمی‌ماند!.

در انگلیس افرادی که می‌خواهند با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن شوند باید هزینه‌ای سنگین را به‌عنوان عوارض پرداخت کنند. این هزینه به‌قدری است که اکثر مردم وسایل نقلیه عمومی را که راحت در دسترس هستند ترجیح می‌دهند. همین اقدام باعث کاهش چشمگیر حجم ترافیک و افزایش سرعت متوسط خودروها در مناطق مرکزی شد و آلودگی را کم کرد. برای تولیدکنندگان خودرو در چارچوب برنامه‌های اتحادیه اروپا مقررات سختی درنظر گرفته شد تا خودروهایی مناسب با سوخت پاک تولید کنند. تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس‌ها با اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر نیز از جمله برنامه‌های اجرا شده در لندن است.
در سال۱۹۹۲ کیفیت نامطلوب سوخت و خودروهای فرسوده از مهم‌ترین دلایل آلودگی هوای مکزیکوسیتی بود. دولت مکزیک با سرمایه 3.9 میلیارد دلار پالایشگاه‌هایی برای تولید سوخت مناسب(با میزان گوگرد پایین) راه‌اندازی کرد. اصلاح کیفیت بنزین را می‌توان مهم‌ترین سیاست دولت مکزیک در مهار آلودگی هوای مکزیکوسیتی دانست.

مقام‌های شهری با الگو گرفتن از اتوبوسرانی سریع در پایتخت کلمبیا، نوعی سیستم اتوبوسرانی به نام «متروباس» راه انداختند که علاوه بر افزایش حجم مسافران در اتوبوس، آلودگی بسیار کمتری دارد. در این طرح اتوبوس‌های فرسوده و کوچک با سرمایه‌گذاری سریع با اتوبوس‌های جدید با حجم مسافر بیشتر تعویض شدند. کارخانه‌ها و مراکز صنعتی مجبور شدند که حومه شهر را ترک کنند و به مناطق دورتر بروند. با پرداخت وام، خودروها و تاکسی‌های فرسوده با روالی منظم تعویض شدند. متروی مکزیکوسیتی خیلی سریع با کمک الزامی همه بخش‌ها راه‌اندازی شد که حالا ۱۲ خط دارد. با توجه به سهولت استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی مردم تشویق شدند تا کمتر از خودروهای شخصی استفاده کنند.

در دهه 60 آلودگی هوا و مرگ ناشی از آن مقامات شهری نیویورک برای کاهش میزان آلودگی هوا با اعمال قانون، استفاده از سوخت‌های پاک‌ را اجباری کردند. هیچ راننده‌ای حق ندارد بیش از یک دقیقه در نزدیکی مدارس، خودروی خود را بدون حرکت روشن نگه‌دارد. رانندگان درصورت نقض این قانون مجبور به پرداخت 350دلار جریمه می‌شوند. در سال۲۰۰۵ خودروهای دیزلی مجبور شدند که از سوخت جدید با گوگرد کم استفاده کنند. با تسهیل حمل‌ونقل عمومی در سال‌های گذشته میل به خرید اتومبیل شخصی در میان ساکنان نیویورک نسبت به سال 2007 نزدیک به 23‌درصد کم شده است.
شهرداری نیویورک که مدیریت متمرکز و مسئولیت واحد مقابله با آلودگی هوا را بر عهده دارد در وب‌سایت خود اعلام کرده که با سیاست سختگیرانه استفاده از خودروهای استاندارد، سوخت مناسب و بهبود عملکرد موتورها توانسته موفقیت چشمگیری به دست آورد.

نتیجه
در سال 1391 بالغ بر 17.4 میلیون سفر روزانه درون شهری در تهران انجام شده که از این تعداد 9.7 میلیون سفر به وسیله حمل و نقل عمومی درون شهری بوده است. در مجموع 56 درصد از کل سفرهای درون شهری تهران توسط حمل و نقل عمومی صورت می گیرد. سهم مترو در سفرهای درون شهری تهران 11 درصد، سهم اتوبوس 24 درصد و سهم تاکسی و آژانس ها 21 درصد از کل است.
با توجه به اینکه تا سال 1404 سهم حمل و نقل همگانی از مجموع سفرهای درون شهری تهران باید به 75 درصد افزایش پیدا کند، بدون در نظر گرفتن افزایش جمعیت شهری و تعداد سفرهای درون شهری در 12 سال آینده، ظرفیت وسایل حمل و نقل عمومی شهر تهران ( مترو، تاکسی، اتوبوس و آژانس) باید بالغ بر 3 میلیون 350 هزار نفر در روز افزایش پیدا کند.
بر اساس آمارهای سال 1391، حدود 7000 دستگاه تاکسی فرسوده و 1277 دستگاه مینی بوس فرسوده و 2478 اتوبوس با عمر بالای 8 سال، 2 میلیون خودرو بدون مبدل کاتالیستی مناسب و 3.5 میلیون موتور سیکلت با آلایندگی بالا در تهران تردد می کند. اینها مسبب آلودگی هوا هستند و بر این اساس باید به سرعت نوسازی شوند.
در کنار توسعه سخت افزاری در حمل و نقل عمومی و افزایش سرعت اینترنت برای کم کردن سفرهای شهری، باید به سمت و سویی حرکت کنیم که انگیزه استفاده از خودروی شخصی کم شود و مردم به این باور برسند که برای رفاه عمومی به سمت شبکه حمل و نقل عمومی بروند. این مدلی است که کشورهای پیشرفته نیز برای حل مشکل ترافیک کلان شهرهای خود در دستور کار قرار داده اند. البته موثرتر از همه اینها افزایش هزینه های استفاده از خودرو برای کسانی است که سعی دارند با خودرو بدون استاندارد و مبدل کاتالیستی و با مصرف بالا، محیط زیست و هوا را آلوده کرده و منجر به مرگ دیگران بشوند!.

منابع:

سالنامه آماری سال 1391 شهر تهران
معصومه آباد؛ عضو کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران
محمد سالاری؛ رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر تهران
رحمت ا... حافظی؛ رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران
همشهری آنلاین؛ محمد کرباسی
مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل و ترافیک
حمید نوروزی، معاون اجرایی سازمان حمل و نقل ترافیک شهرداری تهران
یوسف رشیدی، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
هفته نامه سازمان مدیریت و برنامه ریزی