به گزارش خبرنگار شانا، میزگرد کارشناسی بررسی «کاربرد روش های بهینه و نوین ازدیاد برداشت» با محوریت«اهمیت بکارگیری تکنولوژی های نوین و نیروی انسانی متخصص در این بخش» برگزار شد.

این میزگرد با حضور محمدعلی عمادی، رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت از مخازن نفت وگاز کشور، ریاض خراط، نماینده دانشگاه صنعت نفت، علیرضا طباطبایی نژاد نماینده دانشگاه صنعتی شریف،محسن مسیحی نماینده دانشگاه صنعتی شریف، رامین روغنیان رئیس اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب، گرامی، کارشناس پژوهشکده ازدیاد برداشت و حسین قجاوند کارشناس ازدیاد برداشت در محل دفتر شانا برگزار شد.

جایگاه ایران در بکارگیری تکنولوژی نفت

در آغاز این میزگرد، عمادی، مباحث مربوط به ازدیاد برداشت را یک مجموعه چند تخصصی از تکنولوژی های مختلف خواند که اجرای آن ها به فراهم کردن بسترهای لازم نیازدارد.

او بستر لازم را برای اجرای یک تکنولوژی در حوزه ازدیاد برداشت به بخش های ساختار افزار، انسان افزار، نرم افزار و قانون افزار تقسیم کرد و افزود: توجه به همه این موارد باعث می شود بستر مناسب برای توسعه تکنولوژی ازدیاد فراهم شود.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت با بیان این که ازدیاد برداشت و بهره افزایی در مفهوم واژه های مشخص انگلیسی EOR  و IOR نهفته است، تصریح کرد: EOR به مسائل مربوط به بهبود عملیات تولیدی از مخزن و ذخایر زیرزمینی و عملیاتی که در آنجا اتفاق می افتد، می پردازد و  IOR به کل عملیات بهبود تولید در طول عمر مخزن مربوط می شود که انواع حفاری ها شامل جهت دار، تزریق گاز (Gas lift)، فرازآوری مصنوعی و...را دربر می گیرد.

به گفته عمادی، برای این که عملیات بهره وری در بخش ازدیاد برداشت اتفاق بیفتد، باید شکلهای مدیریتی را تعریف کرد، مثلا در اصلاح قراردادهای بین المللی به بحث ازدیاد برداشت توجه شود.

او ادامه داد: رسیدن به هدف بهبود ازدیاد برداشت از میادین نفتی وگازی مستلزم اصلاح بخش سخت افزار، نرم افزار، انسان افزار و قانون افزار است.

عمادی با اشاره به بخش نرم افزار تصریح کرد: صنعت نفت ایران و صنعت جهانی نفت جزو صنایعی است که تکنولوژی در فاصله زمانی طولانی تری نسبت به دیگر صنایع مانند الکترونیک و پزشکی و .... در آن ها به کار می رود.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت ادامه داد: از یک سو طبق آمار و ارقام امروز، تکنولوژی در صنعت نفت خیلی دیر اجرا شده و عملا بکارگیری آن خیلی کم است، از سوی دیگر میزان بکارگیری تکنولوژی در این صنعت براساس مقاله های منتشر شده است، اما امروز شرکت های نفتی یاد گرفته اند مطالب و دستاوردهای فناورانه خود را به صورت مقاله منتشر نکنند و تولید ثروت را از این طریق اعمال کنند.

او صنعت نفت ایران را در بکارگیری تکنولوژی، کند دانست و خاطرنشان کرد: طبق آماری که وجود دارد ایران دست کم با تاخیری30 ساله از تکنولوژی های لرزه نگاری در بحث ازدیاد برداشت بهره گرفته است. در لرزه نگاری سه بعدی هم تاخیری 25 ساله دارد، ضمن این که 12 سال از بکارگیری لرزه نگاری چهار بعدی در دنیا می گذرد، اما هنوز وارد ایران نشده است.

به گفته عمادی، در تکنولوژی شکاف زایی که به منظور بهبود جریان سیال در محیط سنگ مخزن به کار می رود و 60 سال از استفاده آن در دنیا می گذرد، تنها یک یا دو تجربه داشته ایم، این در حالی است که در مورد  40 درصد از چاههای نفتی و 70 درصد از منابع گاز دنیا از این فناوری استفاده می شود.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت دلیل عقب ماندن ایران را در استفاده از روش های نوین ازدیاد برداشت فرهنگ، عوامل مدیریتی، نیروی انسانی و مهارت دانست.

او یکی از چالشهای اصلی در حوزه ازدیاد برداشت را دلایل و شرایط لازم برای ارتقای تکنولوژی ازدیاد برداشت با توجه به پیچیدگی های آن دانست و تصریح کرد: گروهی از متخصصان استات اویل با همراهی دکتر فیروز آبادی و زنده یاد دکتر سعیدی مطالعه یکساله ای را در خصوص ازدیاد برداشت انجام دادند که نتیجه آن بود که دست کم برای اجرایی کردن این موضوع باید 6 استوانه اصلی تغییر و بهبود پیدا کند که لازمه آن، عزم جدی در داخل نفت و بخش عمومی است تا همه بخشها را تحت تاثیر قرار دهد.

عمادی یکی از مسائل مهم در این بخش را تنظیم مقررات در مجموعه کشور و دولت در بخش وزارت نفت ذکر کرد و گفت: از یک سو ما تکالیف قانونی داریم و از سوی دیگر بحث ایجاد انگیزه برای پویایی و بهبود وضع بهره وری در شرکتها هم مطرح است .

توقف در مرحله نخست تولید

ریاض خراط، عضو هیات علمی گروه مهندسی نفت دانشگاه صنعت نفت در ادامه این میزگرد با بیان این که تاکنون موضوع امکانات و تاسیساتی که در زمینه EOR در ایران به وجود آمده، کمتر به صورت علنی مطرح شده است، گفت: در این زمینه کارهای فراوانی انجام شده، ولی به بهره برداری نرسیده است. دلیل اصلی هم این است که اگر برداشت اولیه بهینه نشود، ازدیاد برداشت مفهومی ندارد.

به گفته او، در مرحله نخست تولید، اگر بازدهی مخزنی که می تواند 30 درصد باشد، 10 درصد شود، دیگر نقشی در ازدیاد برداشت نداریم، بنابراین در مرحله نخست تولید است که باید بازدهی 30 درصدی را 40 درصد کرد و سپس به بحث ازدیاد برداشت پرداخت.

خراط با بیان این که میادین ما در همان مرحله اولیه هستند، تصریح کرد: می توانیم با یک بازیافت ساده- نمک زدایی- بدون این که کاری انجام دهیم بازدهی مخزن را 5 درصد بالا ببریم که این اصلا ربطی به روش IOR ندارد.

او که عضو کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت هم هست، ادامه داد: در دانشگاه یک قاعده کلی برای تولید داریم که اگر در مرحله اول تولید به عددی رسیدیم، در مراحل بعدی به 50 درصد آن عدد می رسیم، بنابراین اگر الان تولیدمان از یک میدان 10 درصد باشد، با روش EOR تنها می توانیم 5 درصد به تولید اضافه کنیم. اگر تولید میدان 50 درصد شد، می توانیم ضریب بازیافت را به 25 درصد برسانیم و به این ترتیب اگر بتوانیم در مرحله نخست، تولید را به بالاترین حد ممکن برسانیم مراحل بعدی ازدیاد برداشت راحت تر خواهد بود.

خراط در ادامه این میزگرد به تکنولوژی بکار رفته در میادین مشترک اشاره کرد و گفت: باید دید که در میادین مشترک از چه تکنولوژی ای استفاده می کنند و ما چه کار می کنیم. برای مثال می خواهم درباره لایه نفتی پارس جنوبی که با قطر مشترک است، صحبت کنم. در حالی که ما حتی یک بشکه هم از لایه نفتی مان تولید نداشته ایم قطری ها 400 هزار بشکه تولید دارند، فکر می کنید چرا این اتفاق افتاده است؟ دلیل آن، تکنولوژی به کار رفته در این لایه است.

عضو هیات علمی گروه مهندسی نفت دانشگاه صنعت نفت ادامه داد: چاه لایه نفتی افقی است و با تکنولوژی به کار رفته می توانند بیش از 10 هزار متر حفاری کنند اما ما توان انجام این کار را نداریم، البته تحریم ها را نباید در این میان نادیده گرفت، با این حال در عمل  کمترتوانسته ایم کاری کنیم.

خراط گفت: سخنان عمادی مبنی بر عقب بودن صنعت نفت ایران از تکنولوژی های روز دنیا را تایید می کنم اما در بخش هایی مانند حفاری، تکنولوژی آن را داریم . مشکل، امکانات و ابزار حفاری است.

او با بیان این که تکنولوژی در تولید حرف اول و آخر را می زند گفت: ما در همین مرحله اول گیر کرده ایم، در تولید با آب بالا و یا نمک زدایی که بحث آن سال ها مطرح بوده، مانده ایم، ضمن این که زیرساخت های خوبی در ایران در بحث ازدیاد برداشت انجام شده، از مرکز ازدیاد برداشت گرفته تا 6 دانشگاهی که به صورت کنسرسیوم ازدیاد برداشت فعالیت می کنند همه توان انجام فعالیتهای آزمایشگاهی را دارند اما وقتی به مرحله اجرایی نرسد، چه فایده ای دارد؟

او دلیل وقوع این اتفاق را اولویت در مناطق تولیدی دانست وگفت: زمانی که اولویت در مناطق چیز دیگری باشد، دیگر طبیعی است که به مرحله بعدی که ازدیاد برداشت باشد نرسیم. ما در همان مرحله نخست مانده ایم و اول باید این مشکل را حل کرد.

خراط با اشاره به انجام مطالعات متعدد برای ازدیاد برداشت از میادین ادامه داد: مشکل اصلی در مرحله اولیه تولید نهفته است که به صورت اصولی انجام نمی شود. البته دست اندرکاران میدان می دانند باید چه کاری انجام شود و خودشان هم راهکار را ارائه می دهند، اما از نظر بودجه دست شان بسته است. قرارداد را می بندند ولی از نظر بودجه محدودیت دارند.

به گفته او، با توجه به امکانات خوبی که طی 10 سال اخیر با تلاش عمادی در بحث ازدیاد برداشت پایه ریزی شده است، در حال حاضر بیش از 50 درصد پروژه های دانشجویی در دانشگاه به EOR مربوط می شود. آزمایشگاهها امکانات بسیار خوبی برای این کار دارند و دانشگاهها به آن مهارت و بلوغ رسیده اند اما بهم ریختگی قوانین و مقررات مربوط به بودجه پژوهشی و تحقیقاتی که از دوسال پیش ایجاد شده، عملا کارهای تحقیقاتی را در دانشگاه ها با مشکل مواجه می کند.

او دلیل این موضوع را تغییر و تحولات و مقررات داخل صنعت دانست و گفت: این مساله باعث شد با رکود علمی در این بخش مواجه شویم، آن هم بخشی که با شتاب بالایی درحال رشد بود.

خراط تصریح کرد: طی چندسال آینده مشخص می شود چه اتفاقی در این بخش افتاده است، این موضوع را می توان از کاهش تعداد مقالات منتشر شده دریافت. سطح تحقیقات پایین می آید و بیشتر به سمت مطالعات آزمایشگاهی می رود،  دلیل آن هم پشتیبانی نشدن پروژه های دانشگاهی است.

سفره ای پهن از پروژه ها با بودجه ای کم

رئیس کنسرسیوم ازدیاد برداشت هم با تایید اختصاص ندادن بودجه به پروژه های تحقیقاتی در این زمینه طی دوسال اخیر گفت: متاسفانه این مساله باعث شد بسیاری از دانش آموختگان ما به دلیل نداشتن بودجه و نبود امکان کار عملی به خارج بروند.

عمادی افزود: پارسال چندصد میلیارد تومان بودجه به بخش پژوهش اختصاص یافت، اما فرایند بوروکراسی و نداشتن اختیار سازمانها باعث شد روند تصمیم گیری ها کند شود، ضمن این که به دلیل ورود دستگاه های نظارتی، خلا قانونی در این زمینه دیده شد.

او با بیان این که اعتباری که برای اجرای پروژه ها اختصاص یافته است خیلی زیاد نیست، گفت: در حال حاضر ما سفره پهنی از پروژه های متعدد داریم. به همین خاطر دولت به غربالگری پروژه ها پرداخته و پروژه های با کمتر از 80 درصد پیشرفت را تعطیل کرده است زیرا منابعی برای آن تعریف نشده است.

عمادی تاکید کرد: طی سال های گذشته با وجود محدودیت ها و تحریم های شدید علیه صنعت نفت در زمینه تحقیق و پژوهش هیچ گونه محدودیت مالی در زیر مجموعه های پژوهشی صنعت نفت وجود نداشته است.

او با بیان این که دانشگاه، صنعت نفت و دولت سه ضلع مثلث پروژه های پژوهشی به حساب می آیند، تصریح کرد: امروز دولت به عنوان ضلع اصلی نقش پررنگی را ایفا می کند، در حالی که در کشورهای پیشرفته که رویکرد سرمایه گذاری بخش خصوصی روشن است، همه کارها در اختیار صنعت است و برای پویایی و رقابت در بازار های جهانی کارها به بخش خصوصی واگذار شده است و از سوی دیگر دانشگاه را به شرطی وارد کار می کنند که بتواند صنعت  را مجاب کند.

عمادی ادامه داد: در ایران، دولت ها طی سالیان، به دلایل مختلف، گاهی صنعت را وادار کرده اند بدون توجیه و پشتوانه علمی به یک دانشگاه کمک کند، در حالی که این کمک ممکن است به رفع نیاز صنعت نینجامد.

به گفته او، طی یک ماه گذشته در قالب کنسرسیوم ازدیاد برداشت نفت، شکل حقوقی رابطه صنعت نفت و دانشگاه های کشور مشخص شده است، در ساختار حقوقی جدید این کنسرسیوم به عنوان هاب عمل خواهد کرد.

واردات آسان کالا، نفت را از خودکفایی دور می کند

عمادی معتقد است: با همکاری صنعت نفت و دانشگاه های کشور در قالب کنسرسیوم ازدیاد برداشت نفت از موازی کاری های زیادی جلوگیری خواهد شد و از این پس با گروه بندی ای که با توجه به توانمندی های دانشگاه ها صورت گرفته، هر دانشگاه مسوول کار در یک حوزه خاص می شود.

او با یادآوری این که 6 دانشگاه کشور به عنوان بازوی اجرایی کنسرسیوم ازدیاد برداشت نفت عمل می کنند، خاطرنشان کرد: دیگر دانشگاه ها هم که تاکنون در این زمینه اعلام آمادگی کرده اند می توانند به عنوان بازوی دوم اجرایی در این کنسرسیوم فعالیت داشته باشند.

عمادی تصریح کرد: هم اکنون ایران در منطقه خاورمیانه بالاترین تعداد دانشجویان دکترای رشته های مرتبط با صنعت نفت را دارد، با توجه این تعداد متخصص دانشگاهی باید درهای صنعت به روی آنها باز شود، بنابراین، ساز و کارهای جدید باید در این زمینه دیده شود که خوشبختانه هم اکنون کنسرسیوم ازدیاد برداشت در این بخش پیشگام شده است.

به گفته او، طی 30 سال گذشته، صنایع نظامی نیز مانند صنعت نفت ایران تحت شدیدترین تحریم ها بودند اما این صنایع توانستند با مدیریت و بکار گیری توان دانشگاهی  و سایر مراکز تحقیقاتی، تحریم ها را به فرصت تبدیل کنند، اما در صنعت نفت به دلایل مختلف که مهمترین آن واردات آسان کالا از خارج بود، خودکفایی کامل قابل تحقق نبود.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت ادامه داد: هم اکنون با توجه به بزرگ شدن بدنه شرکت های عملیاتی در صنعت نفت، امکان فعالیت های پژوهشی موثر از سوی آنها کمتر شده است.

به گفته او، از طرف دیگر، همکاری شرکتهای عملیاتی در سالهای گذشته با شرکتهای پژوهشی خصوصی به دلیل اجرای ناقص خصوصی سازی در این شرکتها و نبود توانایی، با مشکلات فراوانی مواجه شده است.

عمادی حفظ نیروی انسانی را مهم ترین اولویت مجموعه پژوهشی می داند.

او همچنین با اشاره به تشکیل ستاد نفت، گاز و زغال سنگ در نهاد ریاست جمهوری گفت: تاکنون چهار جلسه در این ستاد برگزار شده و یکی از دغدغه های این بخش، تشکیل آزمایشگاه مرجع برای فعالیتهای ازدیاد برداشت نفت است.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت با بیان این که ممکن است عده ای تحریم ها را یکی از عوامل عقب ماندن از تکنولوژی روز دنیا در صنعت نفت بدانند گفت: به نظرم تحریم ها یکی از مسائلی است که باعث شده در این بخش با مشکل مواجه شویم. اما بوروکراسی هم نقش تعیین کننده ای دارد، مثلا قرار بود مطالعات اولیه طرح مروارید و تولید جی تی ال را با شرکت شل انجام دهیم، اما مذاکرات مان با این شرکت به خاطر بوروکراسی حاکم بر کشور به قدری طول کشید که نمایندگان شرکت نفتی شل از ایران رفتند و پروژه را در قطر انجام دادند.

عمادی تصریح کرد: با این حال در میادین جدیدمان سعی می کنیم از تکنولوژی های جدید استفاده کنیم اما در مورد میادین قدیمی که بسترهای آن پله به پله پیشرفت کرده، نیاز به تکنولوژی جدید داریم. مثلا در حال حاضر قابلیت تفکیک آب و نفت ما زیر 15 درصد است. برای بالا رفتن این رقم، قرار است پروژه هایی مانند آغاجاری اجرا شود که پیمانکار هنوز آن را شروع هم نکرده است.

رئیس کنسرسیوم دانشگاهی ازدیاد برداشت گفت: بوروکراسی حاکم بر کشور تنها به صنعت نفت مربوط نمی شود ضمن این که مجموعه نفت به خوبی توانسته است این مساله را مدیریت کند، اما زمانی که خودمان به نقد می پردازیم به طور طبیعی انتظار بالاتر است.

تزریق 57 درصدی گاز به مخازن مناطق نفت خیز

رامین روغنیان، رئیس اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب میزان تزریق گاز در ذخایر مناطق نفت خیز جنوب را 57 درصد اعلام کرد و ادامه داد: البته ازدیاد برداشت با روش تزریق گاز، به این معنا نیست که مناطق به عنوان یک سازمان توسعه ای تولیدی، دست روی دست گذاشته اند.

او همچنین گفت: ما در مناطق نفت خیز جنوب 600 پروژه تعریف کرده ایم و ازدیادبرداشت هم در اولویت است. با این که این مساله طرح مصوب است، اجرا نشده است، زیرا  بودجه نداشتیم.

او با بیان این که ازدیاد برداشت یعنی رفع گلوگاه های تولیدی در هر مخزن، افزود: قبل از انجام ازدیاد برداشت باید بدانیم که گلوگاههای تولیدی ما کجاهستند؟ آیا نفت قابل استحصالی وجود دارد یا خیر، اگر نفت قابل استحصالی نبود آن وقت باید به دنبال ازدیاد برداشت برویم.

رئیس اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب خاطرنشان کرد: در جاهایی نفت قابل تولید داریم ولی مخزن انرژی ندارد که بخواهد نفت را به سمت سطح بیاورد بنابراین باید به دنبال روش های IOR برویم و مثلا از سیستم های فرازآوری استفاده کنیم یا این که مخزن انرژی دارد اما ارتباط مناسب بین چاه و مخزن برقرار نمی شود، اینجا هم باید این مشکل را به عنوان گلوگاه حل کنیم.

روغنیان ادامه داد: حال، جایی هم بوده که این مشکلات را نداریم، هم نفت قابل تولید زیرزمین را داریم و هم مخزن توان داشته و به راحتی بالا می آید، اما تاسیسات لازم را برای رساندن کیفیت نفت تولیدی  نداریم.

وی گفت: ما سال هاست که با این مخازن کار کرده و راه حل های افزایش تولید را می دانیم.بخشی از مشکلات ما در تاسیسات است که در حال حل آن هستیم، بخشی مربوط به چاه است که با استفاده از سیستم های فرازآوری باید بهینه شوند و استفاده از تلمبه های درون چاهی طی چندسال اخیر شروع شده است.

رئیس اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب ادامه داد: مخازن ما مخازن کربنات شکاف دار است و بعد از مطالعه ای که شرکت های خارجی بر روی این مخازن انجام دادند به این نتیجه رسیدند که این مخازن نیازمند ازدیاد برداشت از طریق تزریق گاز هستند.

روغنیان با بیان این که هرگز از بحث ازدیاد برداشت غافل نبوده ایم گفت: تزریق گاز دو مخزن هفتگل در سال 55 و مخزن گچساران در سال 56 انجام شد و به دنبال آن، پروژه های تزریق گاز در مناطق نفت خیزجنوب راه اندازی شد. به این ترتیب، به مخزن مارون در سال 68 و مخزن پارسی و کرنچ حدود سالهای 72-73گاز تزریق شد و   تزریق گاز به آغاجاری هم از دوسال پیش شروع شده است.