ماده سیاه رنگی که لقب طلای سیاه را به خود گرفت با گذشت سالیان سال و عبور از مراحل گذار تاریخی و تحولاتی که بر ایران  و منطقه خاورمانه گذشت هرگز ذره ای از ارزش خود را از دست نداد و تاثیرش بر تحولات جوامع درگیر کاسته نشد  و  بلکه به نوبه خود قطار توسعه و پیشرفت ایران را که سالیانی چند در خواب عمیقی فرو رفته بود به سرعت به حرکت درآورد و بار دیگر بر همگان اثبات شد که ایران و بخصوص جنوب مهد تولد و بارور شدن نخستینها در جهان و خاورمیانه است.

اکتشاف نفت در مسجدسلیمان این شهر را به نخستین شهر نفتی ایران و پایتخت نفت در سرزمین کهن و باستانی ایران زمین و خاورمیانه بدل کرد تا این مهم، فصلی جدید و درخشان در جنوب و در راستای پیشرفت ایران باشد.

نگاهی به تاریخچه اکتشاف نفت در ایران این اصل را به ذهن هر خواننده ای متبادر می کند که ایران و بخصوص جنوب آن همواره مهد تحول و پیشرفت بوده و لقب  نخستین ها به حق برازنده آن است.

نگاهی گذرا به تاریخچه اکتشاف نفت در پایتخت نفتی ایران افق جدیدی از نقش این ماده با ارزش و تاثیرگذار را در پیش چشمان ما باز می کند که در زیر گزیده ای از آن را از نظر می گذرانیم:

در تاریخ ۲۸ ماه می سال ۱۹۰۱ میلادی، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، ویلیام ناکس دارسی، تاجر طلا در انگلستان امتیاز کشف نفت ایران را از آن خود کرد و برای این منظور جورج برنارد رینولدز را که تجربیاتی در زمینه حفاری نفت در مناطق نفتخیز سوماترا داشت، برای اکتشاف و استخراج نفت به استخدام خود درآورد. رینولدز در پایان سال ۱۹۰۲ میلادی عملیات حفاری نخستین چاه را در چاه سرخ واقع در قصر شیرین و همچنین شاردین‌رامهرمز آغاز کرد و همزمان، مقدمات حفاری در منطقه نفتون مسجد سلیمان را فراهم کرد.

 پس از دو سال حفاری در شاردین گروه رینولدز به این نتیجه رسیدند که در این نقطه نمی‌توانند به نفت برسند. اما علائم موجود و وجود آتشگاه و نیز حوضچه‌ای که خود به خود قیر از آن می‌جوشید و یادداشتهای مورخین و باستانشناسان که تصریح کرده بودند در ناحیه نفتون نفت فراوان به دست می‌آید، او را که از مدتی پیش در آنجا به کار حفاری مشغول بود، امیدوار کرد و به همین دلیل وسائل و تجهیزات را به منطقه نفتون در مسجد سلیمان منتقل کردند و در پایان ماه ژانویه سال ۱۹۰۸ میلادی حفاری چاه شماره یک این شهر آغاز شد.

سرمایه شرکت که در انگلیس تشکیل شده بود تا در ایران به نفت دست یابد، به دلیل طولانی شدن دوره حفاری به پایان خود می‌رسید و ویلیام ناکس دارسی که از پیدا شدن نفت در این سرزمین قطع امید کرده بود طی تلگرافی از رینولدز خواست تا حفاری را تعطیل کند.

گفته می‌شود تلگراف به دست رینولدز رسیده بود اما چندان به مسجد سلیمان اعتماد داشت که ترجیح داد به آن اعتنایی نکرده به کار خود ادامه دهد. سرانجام در حالی که اعضای گروه در اوج نا امیدی به سر می‌بردند، در ساعت چهار صبح روز پنجم خردادماه ۱۲۸۷ خورشیدی برابر با ۲۶ ماه می ۱۹۰۸ میلادی، مته حفاری از ضخامت زمینی به قطر ۳۰۰ متر عبور کرد و آخرین ضربت خود را به صخره عظیمی که روی منبع نفت قرار داشت فرود آورد، در نتیجه در عمق ۱۱۸۰ پا (۳۶۰ متری) نفت با فشار زیادی تا ۵۰ پا (۱۵ متر) بالاتر از نوک دکل حفاری فوران کرد و کارگران را در خود غرقه کرد.

به این ترتیب فصل جدیدی در تاریخ کشور گشوده شد و ایران به جمع کشورهای نفتخیز جهان پیوست. این اتفاق، که نخستین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می‌رفت، حیات اقتصادی و اجتماعی مسجد سلیمان و ایران را دگرگون کرد، چنان که از این چاه روزانه ۳۶۰۰۰ لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می‌شد و بعدها در این شهر دست کم ۳۰۰ حلقه چاه نفت حفر شد. این شهرک باستانی به یک شهر مدرن و پر رونق بدل شد. جمعیت آن افزایش یافته، خانه‌ها و محله‌های جدید برای کارکنان شرکت نفت از مدیران ارشد گرفته تا کارگران ساخته شد.

شرکت نفت ابتدا برای ایجاد یک دستگاه آب شیرین کن اقدام کرد و سپس برای انتقال آب رود کارون به شهر، لوله کشی خانه ها را به انجام رساند. همچنین خط آهنی توسط این شرکت تاسیس شد که تا دارخزینه، روستایی در نزدیکی شوشتر، امتداد می‌یافت.

به این ترتیب، مسجد سلیمان از یک قصبه به شهری بزرگ بدل شد و مردم از اطراف و اکناف برای کار به این شهر مهاجرت کردند. شبکه آب و برق تکمیل شد و سیستم فاضلاب شهر ایجاد شد و شبکه اتوبوسرانی به کار افتاد. همچنین ورزشگاه بزرگی ساخته شد و مسجدسلیمان چهره یک شهر تازه و متفاوت از دیگر شهرها را به خود گرفت.

امتیاز استخراج، بهره‌برداری و لوله‌کشی نفت و قیر در سراسر ایران (به جز پنج استان آذربایجان‌، گیلان‌، مازندران‌، گرگان و خراسان‌) به مدت 60 سال در سال 1280 میلادی و در دوره حکومت مظفرالدین شاه قاجار به دارسی داده و متعهد شده بود که از عواید حاصله 16 درصد به عنوان حق‌امتیاز و 20 هزار لیره نیز به صورت نقد به عنوان سهم ایران، به دولت بپردازد.

از سال‏های اولیه تولید نفت ایران، چشم طمع بیگانگان به دنبال منابع زیرزمینی کشور بود و آنان در هر فرصتی به گرفتن امتیازهای گوناگون نفتی اقدام می‏ کردند. پس از لغو امتیاز نفتی دارسی بین ایران و انگلستان، قرارداد الحاقی گس - گلشاییان به منظور کشف و استخراج نفت از سوی شرکت‌‌های نفتی انگلیسی منعقد شد. قراردادی که در مرحله ارائه به مجلس برای تصویب با مقاومت عده‏ ای از نمایندگان و علما به ویژه آیت‏ الله کاشانی روبرو و در نهایت پس از فراز و فرودهایی منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران در 29 اسفندماه 1329 شد.

اکنون با گذشت بیش از یک قرن هنوز چشمه های نفتی مسجدسلیمان پایتخت نفت ایران و خاورمیانه می جوشند و می خروشند  و به همت و تلاش متخصصان متعدد این مرز و بوم قطار توسعه کشورمان با سرعتی ستودنی بر ریل پیشرفت و استقلال حرکت می کند .

 مناطق نفتخیز جنوب به عنوان زادگاه صنعت نفت ایران، پس از فوران نفت از نخستین چاه نفتی خاورمیانه در مسجدسلیمان تاکنون، کانون تحول و توسعه فناوریهای جدید به منظور استخراج و تولید نفت و گاز بوده است. 

بهره‌برداری از چاه شماره یک مسجد سلیمان با تولید 500 بشکه در روز عملاً از سال 1290 خورشیدی آغاز شد که سرآغاز فعالیت صنعت نفت ایران محسوب می‌شود.

پس از پیدایش نفت در مسجدسلیمان، عملیات کاوش برای کشف مخازن دیگر ادامه یافت و درپی آن حوزه‌های نفتخیز هفتکل (1306)، آغاجاری(1315)، اهواز(1337)، بینک (1328)، بی‌بی‌حکیمه (1340)، مارون و کرنج (1342) و پازسی و رگ‌سفید (1343) کشف و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. مجموعه این میدانها با همه تاسیسات، کارخانه ها و خطوطه لوله مورد نیاز تولید، فرآورش و انتقال نفت به پالایشگاههای داخلی و پایانه‌های صادراتی نفت خام، هم اکنون بخش عمده‌ای از مناطق نفتخیز جنوب را تشکیل می‌دهد. تا قبل از دهه 50 فعالیتهای مربوط به اکتشاف و تولید در شرکت سهامی اکتشاف و استخراج متمرکز بود و مرکز عملیات این شرکت که مسئولیت برنامه‌ریزی، تهیه منابع مالی، نحوه برداشت از مخازن و همچنین توسعه میدانها و تاسیسات فنی را به عهده داشت، در مسجدسلیمان مستقر بود.

در آغاز دهه 50 به دلیل شتاب گرفتن روند فعالیتهای تولید نفت و گاز و عملیات اکتشاف و حفاری، "شرکت خاص خدمات نفت ایران" (اسکو) به عنوان شرکت پیمانکار طرف قرارداد شرکت ملی نفت ایران، تشکیل و انجام همه فعالیتهای اکتشافی، برنامه‌ریزی و اجرای عملیات حفاری، نصب و راه‌اندازی تاسیسات و خطوط لوله، مطالعه میدانها و تهیه طرح پیشنهادی برنامه‌های توسعه و ازدیاد ظرفیت برداشت و نیز برآورد بودجه‌های ارزی و ریالی را به عهده گرفت.

در کنار این شرکت، شرکت عملیات غیر صنعتی نیز تمامی فعالیت‌های غیر صنعتی را از وظایف اصلی تولید در مراحل مختلف تفکیک، عهده‌دار شد. با پیروزی انقلاب اسلامی و خلع ید از پیمانکاران خارجی مجموعه عملیات اکتشاف، حفاری و بهره‌برداری به کارکنان و مدیران ایرانی محول شد. همچنین مراکز راهبردی فعالیتهای پشتیبانی نیز که این زمان در آبادان مستقربود، به اهواز منتقل شد. با آغاز جنگ تحمیلی، مدیریت مناطق نفتخیز در شرکت ملی نفت ایران تشکیل شد و راهبری عملیات تولید از این مناطق را بر عهده گرفت.

این مدیریت، پس از جنگ به مدیریت تولید مناطق خشکی تغییر نام داد و حوزه فعالیت آن کل کشور را در بر گرفت. سرانجام در سال ١٣٧٩ با توجه به سیاستها و برنامه‌های وزارت نفت مبنی بر ایجاد تغییر و تحول در نحوه اداره فعالیتها ساختار سازمانی مناطق نفتخیز جنوب بررسی و شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب شامل یک ستاد مرکزی و ٩ شرکت فرعی شکل گرفت.  این شرکت با بیش از ٥٠ میدان هیدروکربوری بزرگ و کوچک در محدوده‌ای به وسعت افزون بر ٤٠٠ هزار کیلومتر مربع از استان بوشهر تا شمال استان خوزستان  بیش از ٨٠  درصد نفت خام کشور را تولید می‌کند. در این قلمرو وسیع نفتی میدان های بزرگی همچون اهواز آسماری، گچساران، مارون، کرنج و پارسی قرار دارند.

در سالهای اخیر با تغییر رویکرد وزارت نفت بار دیگر شاهد به کارگیری دانش و تخصص کارشناسان مناطق نفتخیز جنوب در زمینه مطالعه و توسعه میدانها و مخازن نفت و گاز هستیم.

مدیریت یکپارچه منابع هیدروکربوری که از اولویتهای برنامه های مناطق نفتخیز جنوب است، با هدف تولید صیانتی نفت و گاز، افزایش بازیافت نهایی، تولید نکردن گاز از کلاهک مخازن نفتی، رعایت تناسب تولید از بخشهای مختلف یک مخزن و تولید متعادل و همزمان از مخازنی که شبکه آبده مشترکی دارند، اجرا می شود، اکنون به طور عمده با اجرای طرحهای تزریق گاز غیر امتزاجی به دست می آید، ولی بزرگترین پروژه تزریق امتزاجی گاز در رامشیر از نظر تئوریک دورنمای بهتری را در این زمینه ارائه می دهد.

پروژه های تحقیقاتی برای به کارگیری روشهای جدید مطابق با فناوری روزآمد از جمله روشهای نوین حفاری، تزریق دی اکسید کربن و استفاده از نانوتکنولوژی و بهینه سازی پروژه های موجود نیز در دست بررسی است که در صورت کسب نتیجه مطلوب، کاربردی خواهند شد.

شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب به عنوان بزرگترین شرکت تولیدکننده نفت خام کشور، جایگاه ویژه ای در تامین انرژی و گردش اقتصاد کشور دارد.  بیش از 800 پروژه فعال در این شرکت علاوه بر ایجاد فرصتهای کسب و کار و رونق اقتصادی استانهای حوزه نفتخیز واقع در حوزه فعالیت، نقش مهمی در تحقق اهداف عالی نظام در زمینه پیشرفت و تعالی کشور و دستیابی به اهداف برنامه پنجم توسعه دارد.

مناطق نفتخیز جنوب اندک زمانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وقوع جنگ تحمیلی، قدم به میدان آزمونی بزرگ نهاد، وجود تاسیساتی پراکنده و بی‌دفاع که برای فعالیت در زمان صلح طراحی و ساخته شده بودند، واقع شدن تاسیسات و مبادی صادراتی درمیانه یا خطوط مقدم جنگ و یا حداکثر در فاصله کمی از جبهه‌ها، بزودی تاسیسات و بندرگاههای نفتی این شرکت را به عنوان اهدافی بزرگ برای حمله هوایی و زمینی دشمن بدل ساخت و در این شرایط استمرار تولید و صادرات نفت در زیر بمباران وحشیانه دشمن، نام مناطق نفتخیز جنوب ایران را جاودانه ساخت.

 نگاهی گذرا به افزایش واحدهای بهره‌برداری، کارخانه‌های گاز و گاز مایع، کارخانه‌های نمک‌زدایی ، پالایشگاه های گاز مایع و بویژه واحدهای جمع‌آوری، تقویت و تزریق گاز به عنوان پروژه‌های تازه و بدون سابقه قبلی و در راس آنها میدان های نفتی و چاه ‌های تولیدی، خاص مقایسه نسبت چاه‌های در مدار راس تولید به کل چاه‌ها در دو مقطع قبل و بعد از انقلاب ، این حقیقت را نشان می‌هد که مناطق نفتخیز جنوب نه تنها قادر به اجرای برنامه‌های فنی/تخصصی است بلکه در امر تصحیح و توسعه این برنامه‌ها نیز با نگرشی ارزشی و متناسب با افزایش نیازهای کشور در سالهای پس از انقلاب، بسیار موفق بوده است.