گفتگوی شانا با محمد چگینی، رئیس کمیته انرژی مجمع تشخیص مصلحت نظام در ادامه می آید:  

سیاستهای اقتصاد مقاومتی به نوعی با همه بخشها در حوزه انرژی سروکار دارد، آنجا که راجع به تنوع در فروش و تولید صیانتی که به نوعی با بالادستی نفت سروکار داریم بحث می‌کنیم یا با بخش توسعه پالایشگاهها و توسعه صنایع پتروشیمیایی و تبدیلی با خودداری از خامفروشی و ایجاد ارزش افزوده و حداکثرسازی آن سروکار داریم، در بخشی که راجع به کاهش شدت انرژی صحبت می‌شود با بازدهی بخش نیروگاهی و بالا بردن کارایی چهار بخش اصلی اقتصاد یعنی  ساختمان، حمل ونقل، صنعت و کشاورزی موضوعیت پیدا می‌کنند. در حوزه نفت با این که وزارت نفت گامهای خوبی برای ایجاد پالایشگاههای میعانات گازی توسط بخش خصوصی برداشته است اما فکر می‌کنم در بخش توسعه پالایشگاههای نفت خام طرح و برنامه مدونی ارائه نشده است و زمان را نیز تا حدودی از دست داده‌ایم. هرچند حرکت وزارت نفت در مدت یکسال اخیر رو به جلو بوده است، اما چالش بزرگ ما در این بخش توسعه ظرفیت پالایشی نفت خام در داخل کشور است.

اگر دولت تصمیم بگیرد دخالت خود را در حوزه تصدی‌گری به حداقل ممکن رسانده و حضورش را در نظارت و سیاستگذاری بیشینه کند، این کار هم قابل انجام است. ببینید مشکل اصلی ما در مسئله پالایشگاه‌داری این است که قیمت نفت خام از سوی نهاد دولت و آن هم غیرشفاف و با تاخیر بسیار زیاد اعلام می‌شود، یک بنگاه اقتصادی زمانی می‌تواند فعالیت درست اقتصادی داشته باشد که بداند فرایند تولید محصولش براساس چه سازوکاری است. وقتی دائم روی قیمتها تجدیدنظر صورت می گیرد، طبیعی است که سرمایه‌گذار هم جرات سرمایه‌گذاری را از دست می دهد. نکته اصلی در توسعه صنایع پالایشگاهی این است که باید کسب وکار پالایشگاه را برای سرمایه‌گذاری شفاف کنیم. یکی از الزامات این مسئله این است که دولت خود را در نقش تصدی‌گر و پالایشگاه‌دار نبیند، بلکه بداند متولی این است که زمینه‌ای فراهم کند تا مردم سرمایه‌گذاری کنند. مردم چرا طلا و ارز می‌خرند، برای این که‌ احساس می‌کنند آنجا برایشان سود دارد. دولت هم باید زمینه کسب و کار پالایشگاهی را به نحوی به مردم معرفی کند که آنها مطمئن شوند این حوزه دارای سودآوری است و ارزش سرمایه‌گذاری دارد. شما وقتی کسب وکاری را ایجاد می‌کنید باید از ابتدا تا انتهای زنجیره آن را به نحوی برنامه‌ریزی کنید که سرمایه‌گذاری انجام شده در بخش خصوصی و بخش مردمی اقتصاد، قابل برگشت باشد، حال در ایران ما چه کار می‌کنیم؟ بخشی از تولید را به صورت ناقص واگذار می‌کنیم اما توزیع را خودمان انجام می‌دهیم. معلوم است که خصوصی سازی آن طور که باید انجام نمی شود، مانند داستانی که در بخش برق با آن مواجه هستیم، نیروگاههایمان را به بخش خصوصی واگذار کرده ایم اما تولیدکننده برق باید پولش را از دولت بگیرد، در حالی که اگر شرکتهای توزیع برق را واگذار می‌کردیم طبیعی بود که دیگر این مشکل به وجود نمی آمد، در پخش فرآورده‌های نفتی هم همین‌طوراست.

بالاخره باید این مسئله اصلاح شود. اما من معتقدم در همین حالت هم، باز از حالت قبلی که صرفا همه چیز در اختیار دولت بود، بهتر می‌توانیم کار کنیم. وقتی که سه جانبه‌گرایی  (حکمران ، تولیدکننده، مصرف کننده) شکل می‌گیرد می‌توانید در تعامل ذی‌نفعان مختلف اشکال سیستم را در بیاورید، اما وقتی که سیاستگذار تولید نفت و بهره بردار آن یک بخش باشد، معلوم است که ایراد کار خود را بیان نمی‌کند؛ موضوعی که الان بیان کردم بحث این دولت یا آن دولت نیست؛ بلکه کل سیستم حکمرانی بخش نفت و انرژی ما مشکل دارد. بنابراین فکر می‌کنم تا زمانی که این موضوع را نپذیریم و شاخصهای مناسب فضای کسب وکار را تعریف نکنیم بخش خصوصی هم نمی‌تواند به توسعه پالایشگاههای موجود اقدام کند. البته باید به این مسئله هم اشاره کنم که بالاخره بعضی پالایشگاههای ما در اختیار نهادهایی هستند که به نوعی دولتی محسوب می‌شوند، اما در عمل گفته شده که به بخش خصوصی واگذار شده‌اند. تا زمانی که تکلیف این بخشها مشخص نشود و معلوم نشود که نفت خام را به چه میزانی با این شرکتها تسویه می‌کنیم سرمایه‌گذار جرات سرمایه‌گذاری نخواهد داشت.

در هر حال پالایشگاهی که به بخش خصوصی واگذار می‌شود باید منافع ملی را هم مدنظر قرار دهد، درست که سودآوری برای سرمایه‌گذار از اهمیت بالایی برخوردار است اما احتمال دارد در برخی از موارد منافع بخش خصوصی با منافع دولت در تضاد باشد، اینجاست که بخش خصوصی چون نگران نظارت دولت نیست توجهی هم به ورود فناوریهای جدید و تولید محصول باکیفیت تر نمی‌کند تنها به فکر این است که در چند سال آتی سود کلانی کسب کند. اما موضوع پالایشگاههای نفتی با شرکتهای دیگر فرق می کند، چنانچه کیفیت تولید پایین باشد و یا تولید به نحوی نباشد که نیاز مصرف کننده‌ها را تامین کند وزیر نفت باید پاسخگو باشد، اگر بنزین و یا سوخت باکیفیت بالا تولید نشود وزیر نفت باید جوابگوی نمایندگان مجلس باشد، اینجا سازوکار قانونی چگونه است آیا بازهم معتقدید دولت نباید دخالتی داشته باشد و همه چیز را به بخش خصوصی بسپارد؟ 

با توجه به این که قیمت نفت روند کاهنده‌ای دارد، آیا حرکت به سمت ساخت پالایشگاهها و طرحهای توسعه‌ای آن همچنان از حاشیه سود برخوردار است؟

این‌که می‌گویید صنایع پالایشی با کاهش قیمت نفت همچنان از حاشیه سود بالایی برخوردارند درست، اما مشکلی که هم اکنون اقتصاد ایران با آن مواجه است و دامن صنعت نفت را هم گرفته، کمبود منابع مالی برای اجرای پروژه‌هایش است. چطور می‌توان بخش خصوصی را به سرمایه‌گذاری ترغیب کرد؟

 گفتگو: نگار صادقی