به گزارش خبرنگار شانا، شاید در میان همه بخشهای مربوط به عملیات تولید نفت و بهره برداری از آن، کمتر نامی از عملیات چاه پیمایی آورده شود اما این بخش یکی از حیاتی ترین بخشهاست. پس از تکمیل عملیات حفاری و نصب وسایل درون چاهی، تاج چاه نصب و دکل ترخیص می شود.

برای راه اندازی و سرانجام بهره برداری از چاه لازم است وسایل سرچاهی نصب و به تاج چاه متصل شود که با توجه به نوع چاه و نحوه تکمیل آن میزان فشار و ترکیبات سیال، باید برای هر چاه تسهیلات متفاوتی طراحی و ساخته شود و مجموعه این ادوات و تسهیلات را تجهیزات سرچاهی می گویند؛ تجهیزات سرچاهی شامل تله سنگ، شیر تولید، لوله جریانی، شیر سوخت، لوله سوخت، شیر ایمنی سرچاهی و چوک (‌کاهنده جریان) می شود.

هر یک از مناطق عملیاتی در شرکت نفت فلات قاره ایران دارای بخشی به نام خدمات فنی چاهها و واحد چاه پیمایی هستند که به طور معمول شامل نیروهایی با تجربه می شوند، افرادی که شناسنامه چاهها، حفاریها و روشهای آن و آخرین تغییرات درون مخزن و چاهها در دستشان است.

نعمت الله اشرفی، رئیس خدمات فنی چاهها و واحد چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان خود سابقه بالایی دارد؛ وی می گوید در این سالها با جوانها کنار آمده و هر آنچه را می دانسته، به آنها هم منتقل کرده است و اکنون اگر یک روز به هر دلیلی او بالای سر کار نباشد خیالش راحت خواهد بود که نیروهای جوان جایگزین او، صفر تا صد کار در دستشان است و در آینده نزدیک با خیال راحت بازنشسته می شود.

وی در گفتگو با خبرنگار شانا به دوران حضور شرکتهای خارجی در دوره های مختلف تحریم و غیرتحریم برای تولید و فروش نفت اشاره می کند و می گوید: منطقه عملیاتی بهرگان قدیمی ترین منطقه نفتی در خلیج فارس به شمار می رود و نخستین چاه نفت دریایی هم در این منطقه حفاری شده است.

رئیس واحد چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان ادامه می دهد: پیش از این، شرکت انگلیسی -هلندی شل تا چاه شماره 16 سروش را حفاری کرده است و با توجه به امکانات و دانش این شرکت چاههای حفاری شده شرایط مساعدتری دارد، چاههای بعدی حفاری شده در منطقه بهرگان با امکانات داخلی خودمان بوده و اگرچه اشکالهایی در مسائل فنی دارند، اما بدون بروز حادثه ای تولید خود را انجام می دهند، برای مثال چاههایی که شل در میدان نفتی سروش حفاری کرده است در نخستین امتحان به تولید رسیدند، اما در مناطق دیگر چاههای تکمیلی زیادی را در سالهای گذشته حفاری کردیم تا سرانجام به نتیجه برسند و دلیل این تفاوت را باید در کمبود امکانات، مطالعات و دانش مربوطه میان ما و آنها جستجو کرد.

اشرفی با اشاره به محدودیتهای موجود در دوران تحریم، می گوید: در این سالها برای تامین قطعات با مشکلات زیادی روبرو بودیم و در نتیجه تصمیم گرفتیم بسیاری از قطعات را خودمان در داخل و بوسیله نیروهای شرکت تهیه کنیم زیرا به این نتیجه رسیده بودیم نمی توان تولید را متوقف کرد و بالاخره باید از جایی آغاز کنیم و به همین دلیل برای این که خسارت کمتری برایمان به همراه داشته باشد از بخشهایی که ریسک کمتری دارد، کار را آغاز کردیم، البته هنوز هم بسیاری از مدیران و شرکتها برای ساخت داخل قطعات اعتماد نمی کنند و احساس می شود که ممکن است دردسرهایی برایشان به همراه داشته باشد، برای جبران بخشی از این مشکلات در ساخت داخل قطعات مورد نظرمان از نیروهای قابل اعتماد و شرکتهای باتجربه کمک گرفتیم تا ریسک کمتری داشته باشد.

رئیس خدمات فنی چاهها و چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان در ادامه می گوید: به عنوان مثال در مورد چوکهای (Choke) سر چاهی میدان نفتی نوروز تعمیر قطعه صورت گرفت و در مدت استفاده این قطعه تاکنون هیچ مشکلی ایجاد نشده است و خوشبختانه نمونه همین قطعات را برای میدانهای دیگر نیز استفاده کرده ایم. همچنین در مورد توربین C‌ میدان نفتی سروش که مدتها مشکل داشت نیز با همین رویکرد وارد شدیم و با تعمیر آن صرفه جویی ارزی قابل توجهی داشتیم به نحوی که از چند منطقه دیگر نیز درخواست تعمیر توربین به دست ما رسیده است.

وی در توضیح بیشتر ادامه می دهد: موضوع تعمیر توربینها حساسیت زیادی در این چند سال داشت زیرا 6-7 سال پس از خروج شرکت  آلمانی زیمنس از ایران بسیاری از توربینهای این شرکت در پروژه ها خوابید و امکان تعمیر آنها نیز با توجه به امکانات و دانش فنی ما وجود نداشت. در عین حال این شرکت نیز تعهدی درباره محصولات خود در ایران نداشت و پس از مدتی سرانجام نیروهای داخلی شرکت نفت فلات قاره ایران دست به کار شدند و این توربینها را نیز تعمیر کردند.

اشرفی در ادامه درباره روند کار بخش چاه پیمایی شرح بیشتری می دهد و می گوید: پس از تحویل چاه، گروه تکمیل چاه بالای سر چاه حاضر می شود و لوله های تیوبینگ (درون چاهی) را می راند، این لوله باید کنترل کننده هایی داشته باشد و هرچاه نیز باید شیرهای ایمنی (safety valves) جداگانه خود را داشته باشد تا جلو هر خطر و حادثه ای را بگیرد. یکی از کارهای عملیات چاه پیمایی بررسی همین شیرهای ایمنی و تعمیرات آنهاست که هم اکنون همه این قطعات در داخل منطقه بهرگان ساخته، تامین و تعمیر می شود.

رئیس خدمات فنی چاهها و واحد چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان اقدام دیگر بخش عملیات چاه پیمایی را فشار رانی یا گیج رانی (pressure gauge) اعلام کرد و گفت: گیج (gauge) را در داخل چاه می فرستیم تا وضع نفت را در چاه دریابیم. این اطلاعات در ادامه به اداره مهندسی منتقل می شود تا در باره ادامه کار چاه برنامه ریزی صورت گیرد. به عبارتی ما نبض چاه را می گیریم تا مشخص شود وضع تولید از چاه چگونه است و یا هر احتمالی را در ادامه تولید پیش بینی کنیم.

وی یکی از اقدامهای مهم دیگر عملیات چاه پیمایی را نصب وسایل سرچاهی مثل چوک (Choke) روی تاج سرچاه (Christmas tree) عنوان می کند و می گوید: این دستگاه چاه را کنترل می کند و همین کنترل و چک کردن بخشهای مختلف یکی از وظایف مهم بخش چاه پیمایی است. در واقع چاه پیمایی شامل دو بخش خدمات چاه و چاه پیمایی می شود؛ کار اصلی چاه پیمایی سیم رانی است، اما شرایط کار و ماموریتهای آن در هر منطقه عملیاتی و هر یک از چاهها متفاوت است.

اشرفی با اعلام این که هم اکنون بیش از 50 چاه تحت اختیار و برنامه ریزی منطقه عملیاتی بهرگان قرار دارد، می افزاید: البته تعدادی از چاهها به دلایل مختلفی متوقف هستند. چاههای میدانهای بهرگانسر، هندیجان نوروز به طور عمومی تولید طبیعی دارند و تزریق آب و گاز در آنها صورت نگرفته است و پمپهای درون چاهی نیز مورد استفاده قرار نمی گیرد، اما هم اکنون 14 حلقه از چاههای فعال میدان سروش شامل SWP1  هشت حلقه و SWP2 چهار حلقه که از سوی شرکت شل حفاری و به مرحله تولید رسیدند، با استفاده از پمپهای درون چاهی (ESP) در سرویس قرار دارند.

وی می گوید: شرکت نفت فلات قاره ایران دو سال پیش چاههای شماره 9 و 15 سروش قدیم را تعمیر کرد و هم اکنون باز این دو حلقه چاه برداشت نفت انجام می شود، نیروهای خدمات واحد چاه پیمایی منطقه بهرگان نیز اکنون در حال نگهداری، دانلود اطلاعات، نگهداری از چوکها و شیرهای ایمنی سرچاهی (SSV) چاههای این منطقه هستند.

رئیس واحد چاه پیمایی منطقه بهرگان تصریح می کند که میانگین عمر پمپهای درون چاهی به طور معمول 2 سال است که واحد امور فنی مسئولیت، تعویض تعمیر و تکمیل (workover) پمپهای درون چاهی را بر عهده دارد و گروه خدمات فنی چاهها نیز در زمان تعویض این پمپها با واحد امور فنی همکاری می کنند؛ گروه خدمات واحد چاه پیمایی به صورت شبانه روزی مشغول فعالیت و در صورت بروز هر گونه مشکلی آماده رفع آن هستند. 

وی به دست خالی نیروهای داخلی درباره مدیریت و کنترل چاهها در گذشته اشاره می کند و می گوید: در گذشته بیشتر افرادی که در مورد چاه تخصص داشتند خارجی بودند و از سالهای دهه های 60 و 70 که به طور مستقیم در رابطه با شرکتهای خارجی قرار گرفتیم تجربه هایی را به دست آوردیم و با انضمام دوره های آموزشی که شرکت نفت فلات قاره برگزار کرد تجربه هایی را کسب کردیم. بعدها نیز جوانترها در کنارمان کار را یاد گرفتند؛ به نحوی که هم اکنون نیروهای جوانی که در واحد چاه پیمایی حضور دارند بسیار بهتر از من کار را پیش می برند.

رئیس خدمات فنی چاهها و چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان بر این باور است که عملیات چاه پیمایی بیشتر کاری حسی است تا کاری فنی و در ادامه می گوید: در مرحله نخست باید بتوانیم چاه را حس کنیم و پس از آن موضوع تجربه و شجاعت کار کردن با چاه به میان می آید. به عبارتی کسی که کار چاه پیمایی را انجام می دهد در رویارویی با خطرهای بسیار چاه که غیرقابل پیش بینی است با جان خود جلو می رود.

اشرفی می گوید: کار ما در واقع با همین حس و تجربه پیش می رود، به عنوان مثال اگر سیم مرتبط با تجهیزات درون چاهی بر اثر هر گونه اشتباهی بریده شود دیگر نمی توان این سیم را در چاه حدود سه هزار متری مهار کرد و بیرون آورد؛ در این شرایط، سیم بریده شده ، مهار شدنی نیست و باید با ابتکارها، تجربه ها و ریسک بسیار بالا این سیم را از چاه بیرون بیاوریم.

اسماعیل عالم زاده، تکنیسین ارشد چاه پیمایی، به عنوان یکی از قدیمیهای عملیات چاه پیمایی در بهرگان معتقد است که لازم نیست قطعه یا تجهیزاتی را دوباره اختراع کنیم و در ادامه می افزاید: همین که با داخلی سازی قطعات تولید را نگه داریم و قطعات مورد نیاز را بدون نیاز به شرکتهای خارجی و بدون هیچ چشم داشتی بسازیم و تولید در این منطقه حتی یک ساعت هم قطع نشود، برای ما کفایت می کند.

اشرفی در ادامه با بیان مثالی، می گوید: هزینه تامین و خرید تعدادی از چوکهای مورد نیاز سر چاهی میدان نوروز از خارج کشور حدود 23 هزار دلار، معادل حدود یک میلیارد و 200 میلیون تومان می شد، اما متخصصان بومی با اعتماد، توان و انگیزه بالای خود توانستند قطعات یدکی چوکهای میدان نوروز را در داخل بسازند و روی چوکهای چاههای نوروز نصب کنند و به این ترتیب به جای این مبلغ، تنها حدود 20 میلیون تومان هزینه شد و از این پس نیز هر زمانی که به این چوکها نیاز باشد در کمتر از 10 روز و با هزینه ای بسیار کم این قطعه به دست بخش مربوطه می رسد.

وی یکی دیگر از ابتکارهای واحد چاه پیمایی منطقه بهرگان را تعمیر یک دستگاه پمپ اسپولر (Spooler) اعلام می کند و می گوید: برای کابلی که داخل چاه نفت وارد می شود، پمپی را در کنار چاه در نظر می گیرند تا بتواند تجهیزات داخل چاه را بالا و پایین ببرد و کابل را هم جمع کند. این دستگاه یکی از  تجهیزات مهم است که اگر آسیب ببیند عملیات چاه متوقف می شود و باید برای ادامه کار دستگاهی جدید با هزینه بالا خریداری و یا اجاره کنند. هم اکنون یکی از این پمپها را در کارگاه چاه پیمایی بهرگان تعمیر کرده ایم و با اعلام تعمیر این پمپ در منطقه بهرگان از دیگر مناطق عملیاتی نیز درخواست تعمیر این نوع پمپها (اسپولر) مطرح شده است.

حبیب مظاهری، یکی از تکنسینهای واحد چاه پیمایی منطقه عملیاتی بهرگان با بیان این که این واحد تاکنون چند قطعه اصلی و مورد نیاز در عملیات تولید را با استفاده از توان متخصصان بومی ساخته و نیاز این بخش را برطرف کرده است، با اشاره به روند تولید چوکها در کارگاه منطقه بهرگان می گوید: این چوکها را در اصفهان و تهران قالب گیری و ساخته ایم و هم اکنون برای هرکدام از چوکها با صرف هزینه بسیار کمی امکان تولید وجود دارد.

وی می افزاید: بیشتر چوکها پس از رفتن شرکت شل کارآیی لازم را نداشتند و این شرکت نیز هیچ قطعه ای را به ما تحویل نمی داد تا این که خودمان در اصفهان، شیراز و تهران این قطعه را ساختیم و آن را آزمایش کردیم؛ اگرچه ممکن است کیفیت این چوکها به نسبت نمونه خارجی متفاوت باشد، اما در مدتی که آنها را به کار گرفته ایم مشکلی گزارش نشده است و هرزمانی که با مشکل روبرو شود خیلی زود می توان نمونه دیگری را جایگزین کرد.

مظاهری یکی دیگر از تلاشهای اداره چاه پیمایی منطقه بهرگان را برای ساخت داخل قطعات مورد نیاز در  این منطقه، ساخت شیرهای ایمنی (safety valves) عنوان می کند و می گوید: این قطعه پیش تر با سختی بسیاری تامین می شد، اما حالا بدون هیچ مشکلی در کارگاه خودمان تامین می شود.

به گزارش شانا، موضوع ریسک شرکتها و مدیران برای جایگزینی قطعات مهم و راهبردی صنعت نفت مهم است و با وجود تاکید بسیار بر این موضوع هنوز اعتماد لازم وجود ندارد و بسیاری از مدیران حتی با 50 درصد ضریب خطا ترجیح می دهند این ریسک را نکنند زیرا هر خطری هزینه ها و صدمه های میلیاردی به همراه دارد، البته هم اکنون قطعه های زیادی با ضمانت تولید می شود.

پس از تکمیل چاههای حوزه نفتی نوروز از سوی شرکت شل و تحویل آن به شرکت نفت فلات قاره، این مجموعه در منطقه عملیاتی بهرگان اطلاعی از چگونگی و نحوه تکمیل و ادوات نصب شده روی چاههای منطقه نداشت؛ در ادامه پس از قبول مسئولیت حفظ، نگهداری و خدمات سرچاهی از سوی واحد خدمات فنی و چاه پیمایی بهرگان بارها اعلام و گزارش شد که شرکت شل هیچگونه وسیله سرچاهی و قطعات یدکی (spare parts) را برای تعمیر و تعویض باقی نگذاشته بود و درباره بسیاری از قطعات از جمله چوک ولوها و شیر ایمنی سرچاهی و دیگر ادوات با محدودیت روبرو بودیم.

در این مدت به دلایل مختلفی امکان آموزش برای کارکنان و یا خرید این محصولات وجود نداشت و سرانجام نیروهای واحد چاه پیمایی بدون هیچ آموزشی باوجود مشکلات بسیار، تولید این قطعات را پیگیری و اجرا کردند و سرانجام بخشی از این تجهیزات از جمله چوک ولوها را با قیمتی بسیار پایین تر و در مدت زمانی کوتاهتر تهیه کردند و حالا پس از دو سال از نصب این قطعات روی چاهها، بدون هیچ اشکالی در سرویس قرار دارند.

به گزارش خبرنگار شانا، از قدیم گفته اند هر قدر پول بدهیم، همانقدر آش می خوریم و حالا هم می توان گفت هرچه برای چاههای نفت و بهره برداری از آن بیشتر هزینه شود، می توان نتیجه بهتری هم از آن گرفت؛ اما مسئله این است که صنعت نفت ایران هم اکنون باید با حداقل امکانات، بیشترین تلاش را داشته باشد و میزان امکانات و اعتباراتی که یک شرکت خارجی برای هر چاه خود در نظر می گیرد به هیچ وجه قابل مقایسه با امکانات و اعتبارهای ما برای چاههای نفتمان نیست. فرزندان ایران در این سالها و همین روزهای گرم و سخت با دست خالی، اما با جان و دل حافظ رگهای پرارزش و پربار حیات خاک مقدسشان بوده و هستند.

برای مشاهده گزارش تصویری روی این لینک کلیک کنید: نبض چاههای بهرگان در دست این مردان است

معصومه اصغری