"عده ای می خواهند قطار سامانه کالا از ریل خارج شود، اما این را به طور رسمی اعلام نمی کنند و در تلاشند با لطایف الحیل، به مقصود خود برسند. مخالفان استقرار سامانه کالا بدانند ما خود را برای بدگوییها، همکاری نکردنها و انتقادها آماده کرده ایم و حتی اگر در مقابل اجرای این سامانه مقاومت شود، این طرح براساس تصمیم شورای معاونان وزارت نفت و دستور اکید مهندس زنگنه، باید بدون هیچ چون و چرایی اجرایی شود و هیچ اما و آیایی، این روند را تغییر نمی دهد".
احمد تولایی مدیر فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت ملی نفت ایران که مسئولیت اجرای پروژه سامانه تامین الکترونیکی کالای صنعت نفت را نیز بر عهده دارد، با بیان این مطلب تاکید می کند: "براساس برنامه ریزی صورت گرفته، سامانه الکترونیکی تامین کالای صنعت نفت با هدف ایجاد بانک اطلاعاتی مشترک از کالاهای مورد نیاز این صنعت و سازندگان و عرضه کنندگان داخلی و خارجی آنها، شفاف سازی فرآیند خرید و بهینه سازی این فرآیند، تا پایان بهمن ماه امسال در چهار شرکت اصلی وزارت نفت و شرکتهای تابعه آن مستقر می شود".
وی در گفتگویی تفصیلی با شانا، به سئوالات ما در خصوص جزئیات و مزیتهای استقرار این سامانه در صنعت نفت پاسخ داده است. این گفتگو را در ادامه از نظر می گذرانید:
وزیر نفت تاکید کرده است که سامانه الکترونیکی تامین کالای صنعت نفت تا پایان بهمن ماه امسال در وزارت نفت و همه زیرمجموعه های وزارتخانه اجرایی شود. با توجه به این که تا زمان اعلام شده فرصت زیادی باقی نمانده است؛ از پیشرفت پروژه، کارهای انجام شده و کارهای باقیمانده بگویید.
بله. بر اساس تصمیم شورای معاونان و تاکید وزیر نفت، مقرر شد سامانه الکترونیکی تامین کالای صنعت نفت تا پایان بهمن ماه امسال در چهار شرکت اصلی وزارت نفت و شرکتهای زیرمجموعه این چهار شرکت اجرایی شود. خب این پروژه از حدود سه و نیم سال گذشته کلید خورده بود و فرآیند ساخت و آماده سازی آن اردیبهشت ماه امسال به پایان رسید. قبل از انحلال شرکت پشتیبانی ساخت و تهیه کالای نفت تهران، این شرکت به عنوان پایلوت برای اجرای پروژه سامانه کالا انتخاب شد؛ اما اسفندماه سال گذشته و پس از انحلال این شرکت، ستاد شرکت نفت مناطق مرکزی ایران و مدیریت اکتشاف در شرکت ملی نفت ایران برای ادامه اجرای آزمایشی سامانه انتخاب شدند. بعد از پایان کار ساخت سامانه، ما پیاده سازی را در پیش داشتیم و سئوالات زیادی پیش رویمان بود. این که سامانه را به صورت فاز به فاز اجرا کنیم یا یکجا؟ یا این که آیا در هر شرکت قرارداد مستقلی برای اجرای سامانه منعقد شود یا تحت قراردادی یکجا سامانه استقرار یابد؟ به پیشنهاد آقای جوادی (مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران) و با هماهنگی دکتر مقدم (سرپرست معاونت امور مهندسی وزارت نفت) تصمیم گرفتیم برای مشخص شدن جزییات کار در فرایند پیاده سازی، این بحث را در شورای معاونان بررسی کنیم که اتفاقا یک جلسه کامل شورا به این موضوع اختصاص یافت و وزیر در آن جلسه تاکید کرد که این سامانه باید تا پایان بهمن ماه در همه شرکتهای تابعه وزارت نفت اجرایی شود. در آن جلسه به این نتیجه رسیدیم که اجرای فاز به فاز سامانه و انعقاد قرارداد جداگانه در هر شرکت، فرآیند پیاده سازی را بسیار زمانبر می کند و عاملی بازدارنده در مسیر اجراست. به این ترتیب تصمیم گرفته شد کار به صورت یکجا دنبال شود و هر یک از چهار شرکت اصلی نیز قرارداد جداگانه ای (در مجموع 4 قرارداد) برای اجرای پروژه منعقد کند. البته احتمالا شرکتهای واگذار شده نفت که خواهان اجرایی شدن این سامانه در مجموعه های خود باشند، با توجه به این که دیگر زیرمجموعه وزارت نفت به شمار نمی روند، باید هرکدام قرارداد مجزا داشته باشند. هم اکنون با حضور دکتر مقدم، جلسات مستمری با نمایندگان شرکتهای تابعه در خصوص چگونگی اجرا و نظارت بر استقرار سامانه برگزار می شود و امیدواریم این پروژه به نحو مطلوبی عملیاتی شود.
قراردادهای چهار شرکت اصلی چه زمانی منعقد می شود؟
قرارداد پیاده سازی سامانه کالا در شرکت ملی نفت ایران آماده است و بزودی امضا می شود؛ البته با توجه به تصویب طرح پیاده سازی سامانه در مجموعه صنعت نفت در هیئت مدیره شرکت ملی نفت، کار پیاده سازی را کلید زده ایم. براساس توافق صورت گرفته با مجری کار، 33 تیم استقرار، شناسایی و زمان مورد نیاز برای پیاده سازی این سامانه و مباحث آموزشی و فرهنگسازی آن در هر شرکت حدود 6 هفته تخمین زده شده است. قرار است سامانه به صورت موازی در هر چهار شرکت اصلی و زیرمجموعه های آنها پیاده شود.
در خصوص مزایای سامانه کالا توضیح دهید و این که با پیاده سازی کامل سامانه، چه تغییر محسوسی را در بخش خرید کالای صنعت نفت شاهد خواهیم بود؟
صحبت از مزایای این سامانه، بحث بسیار مفصلی است؛ اما شفافیت و جلوگیری از موازی کاری در معامله های خرید مهمترین مزیت استفاده از سامانه کالاست. مکانیزم این سامانه، مکانیزم راهبر مرکزی (Center Lane) است که در شرکتهای پیشرو نفتی دنیا نیز از آن استفاده می شود. این مکانیزم در برنامه ریزی، کنترل، ارزیابی و نظارت، متمرکز و در اجرا غیرمتمرکز است؛ به همین دلیل، محدودیتی از لحاظ ایجاد واحدهای تدارکاتی در شرکتها نیست زیرا سامانه کالا به واسطه برخورداری از یک بانک مشترک اطلاعاتی، مانند هسته مرکزی و نقطه اتصال عمل می کند. از سوی دیگر، با بهره مندی از این سامانه، شرکتها می توانند از تجارب خرید یکدیگر استفاده کنند؛ به طور نمونه وقتی شرکتی در سامانه کالایی را برای خرید انتخاب می کند، همه سوابق خرید آن کالا نمایش داده شده و مشخص می شود این کالا پیش از این توسط چه شرکتهایی و با چه قیمت پایه ای خریداری شده است.
فرض کنیم این کالا پیشتر از سازنده ای خریداری شده است که در عمل به تعهداتش ضعیف بوده؛ کالا را سرموقع تحویل نداده یا کالای تحویل داده شده از کیفیت مطلوب برخوردار نبوده است؛ مشکلی که درحال حاضر بسیاری از شرکتهای خریدار کالا با آن سروکار دارند. انعکاس این مسائل نیز در سوابق کالا لحاظ می شود؟
قطعا لحاظ می شود. نکته نخست این که وندورلیست این سامانه با بررسی و غربالگری شرکتهای سازنده و عرضه کننده کالا نهایی می شود و نکته دوم که اهمیت بیشتری دارد این است که دقیقا با هدف کاهش مشکلات ناشی از دادن سفارش به شرکتهایی که به هر نحو در ارائه کالای مورد نیاز صنعت نفت عملکرد خوبی نداشته اند، سوابق عرضه کننده کالا نیز در سامانه نمایش داده می شود. در حال حاضر اگر یکی از شرکتهای تابعه، کالایی را از سازنده ای خاص که به تعهداتش پایبند نیست خریداری کند، مدتی بعد به دلیل بی اطلاعی شرکتها از عملکرد خرید یکدیگر، شرکت تابعه دیگری نیز از همان سازنده کالا می خرد و با همان مشکلات شرکت قبلی دست و پنجه نرم می کند و هر شرکتی بلک لیست خاص خود را دارد. نبود بانک مشترک اطلاعاتی، مسبب این مشکلات است که قطعا این روال نادرست، افزایش هزینه ها، کند شدن روند کار و یا کاهش کیفیت کالا را نیز به دنبال دارد. اما با استقرار سامانه الکترونیکی تامین کالای صنعت نفت، سازندگان و عرضه کنندگان کالا باید بدانند در تامین کالای نفت، تنها با شرکت خریدار طرف نیستند بلکه با مجموعه صنعت نفت طرفند و اگر بخواهند گربه رقصانی کنند و در قبال تعهداتشان مسئول نباشند، توسط کل این مجموعه طرد می شوند.
این مزیت قابل توجهی است؛ اما به نظر می رسد تنها در صورتی قابل دستیابی باشد که هیچ استثنایی برای استفاده نکردن شرکتها از سامانه قائل نشوید و همه شرکتها ملزم باشند در این چارچوب خاص خرید کنند.
این الزام وجود دارد و برنامه همین است که با استقرار کامل سامانه در شرکتهای تابعه وزارت نفت، دیگر شرکتها تنها مجاز به خرید در قالب سامانه کالا هستند؛ این الزام از سوی وزیر نفت ابلاغ خواهد شد.
یعنی یک شرکت نمی تواند تحت هیچ شرائطی، کالای مورد نیاز خود را از سازنده یا عرضه کننده ای خاص خریداری کند؟
از مزیتهای سامانه این است که اجازه انحراف یا استنباطهای شخصی را از قانون نمی دهد و اگر به طور نمونه، لازم باشد فرآیند خریدی از طریق مناقصه عمومی دومرحله ای انجام شود، سامانه شرکت خریدار را مکلف می کند همه مراحل مناقصه دومرحله ای را جزء به جزء انجام دهد. اگر هم شرکتی خواستار انجام خرید انحصاری از سازنده یا عرضه کننده ای خاص باشد، این درخواست تنها با ارائه دلایل قانع کننده و تصویب این درخواست در هیئت مدیره و سپس در کمیته ترک تشریفات عملی می شود. قاعدتا می دانید کمیته ترک تشریفات بسیار سختگیرانه با این دست از درخواستها برخورد می کند زیرا نهادهای نظارتی، شرکتها را برای هرکدام از پروژه هایی که شامل ترک تشریفات مناقصه شود، بازخواست می کنند و قطعا این اقدام تا زمانی که دلایل منطقی و موجهی موجود نباشد، اجرایی نخواهد شد. در سامانه کالا با تکیه بر آیین نامه معاملات شرکت ملی نفت ایران، آیین نامه مناقصات و روش دیگری که در پی اخذ مجوز آن هستیم، 14 روش خرید پیش بینی شده است و هیچ خریدی خارج از این چارچوب صورت نمی گیرد. بنابراین سامانه از لحاظ مکلف کردن دوطرف به اجرای همه مراحل قانونی، بسیار قابل اطمینان است.
گفتید در پی اخذ مجوز هستید. برای استفاده از کدام روش؟
ما در حال حاضر طبق قانون مناقصات به روش پاکتهای دربسته عمل می کنیم؛ روشی که در شرکتهای بزرگ دنیا کاملا منسوخ شده است و شرکتهای بزرگ بین المللی امروزه با استفاده از روش پیشنهاد باز (Open Bid) عمل می کنند. به عبارت دیگر در حالی که در روش پاکتهای دربسته، بعد از باز شدن پاکتها برنده کسی است که با احتساب ضرایب فنی، کمترین قیمت را ارائه داده باشد و دیگر امکان تغییر قیمت به هیچ عنوان وجود ندارد؛ اما در روش پیشنهاد باز، هر یک از شرکتهای ارائه کننده کالا، قیمتی را اعلام می کند، بر سر این قیمت چانه زنی می شود، عرضه کنندگان قیمت را کاهش می دهند و دست آخر، کالا از عرضه کننده ای خریداری می شود که حاضر باشد کالا را با قیمتی پایین تر از رقبای خود عرضه کند. در این زمینه با کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی صحبتهایی داشته ایم و می خواهیم این موضوع را به صورت جدی مطرح کنیم که این اصلاحیه در قانون مناقصات اعمال شود و یا حداقل پیش از اصلاح کلی قانون، ما بتوانیم از این امکان در خصوص طرحهای مربوط به میدانهای مشترک استفاده کنیم.
فرض کنیم این اصلاحیه اعمال نشود؛ در این صورت اگر بخواهیم از شرکتی بین المللی در سطح کلان کالا بخریم با توجه به این که می گویید استناد به پاکتهای دربسته در دنیا منسوخ شده است، آن شرکت بین المللی اعتراضی نمی کند؟
خیر. شرکتهای عرضه کننده کالا مشکلی با روش پاکتهای دربسته ندارند چون این روش منافع بیشتری برای آنها دارد و مجبور نیستند در فضای رقابتی، قیمت خود را کاهش دهند. این ما هستیم که می خواهیم با استفاده از روشهای روز، از امکان خرید کالا به صورت رقابتی و با قیمت حداقلی برخوردار شویم و امکان چانه زنی داشته باشیم.
به موضوع سامانه کالا برگردیم. وندورلیست سامانه نهایی شده است؟ چند شرکت داخلی و خارجی در این وندورلیست لحاظ شده اند؟
طی چند نوبت فراخوانی که برای حضور منابع سازنده و عرضه کننده کالاها و تجهیزات صنعت نفت منتشر کرده ایم، در مجموع هزار و 500 شرکت داخلی ثبت نام کرده اند و در حال حاضر کارگروههای صحت اطلاعات مشغول بررسی و غربالگری شرکتهای داخلی و بیش از 11 هزار شرکت خارجی برای نهایی کردن وندورلیست سامانه اند. البته همانطور که می دانید طبق قانون، باید در مقاطع زمانی دیگر نیز فراخوانهای مجددی برای شناسایی منابع منتشر شود. ایجاد پایگاه اصلی و مشترکی از عرضه کنندگان کالاها و خدمات از دیگر اهداف راه اندازی سامانه کالاست و شناسایی این ظرفیتها می تواند ما را در استفاده بهینه تر از پتانسیلهای ساخت داخل نیز یاری دهد.
اتفاقا سئوال بعدی من همین بود؛ در این سامانه چه تمهیداتی برای حمایت از ساخت داخل اندیشیده شده است؟ آیا سازوکاری برای ترغیب شرکتها به خرید کالا از سازندگان داخلی وجود دارد؟
چه سازوکاری از این بهتر که اگر کالایی در داخل کشور ساخته شود، شرکتها مجاز به خرید آن کالا از خارج کشور نیستند؛ سامانه به طور خودکار چنین اجازه ای را به درخواست کننده کالا نمی دهد. ضمن این که اگر کالایی در داخل کشور ساخته نشود، پس از اعلام نیاز از سوی خریدار، سامانه باز هم به صورت خودکار به سازندگان داخلی در خصوص ساخت آن کالای خاص، اعلام نیاز می کند. حمایت از ساخت داخل در همه مراحل سامانه دیده شده است. ما در حال بررسی ظرفیتها و عملکرد سازندگان داخلی نیز هستیم. به طور نمونه، اگر در مجموعه صنعت نفت سالانه به 300 هزار عدد از کالای خاصی نیاز داریم و در سطح کشور 30 میلیون از آن کالا ساخته می شود، به سازندگان اعلام می کنیم تا از ظرفیتهای خود به نحو بهینه تری استفاده کنند. بعضا با این مشکل مواجهیم که میزان ساخت داخل کالای خاصی در کشور بسیار فراتر از نیازهای صنعت نفت است و چون ساخت آن کالا بدون ارزیابی درست از نیازهای موجود در دستور کار قرار گرفته است، وزارت نفت برای خرید این کالاها تحت فشار قرار می گیرد درحالی که می توان با شناسایی و اعلام نیاز، ظرفیتهای سازندگان را به سمت نیازهای اساسی تر و تامین نشده صنعت سوق داد.
طرح حمایت از ساخت 10 گروه کالای اساسی مورد نیاز صنعت نفت نیز همسو با این سیاست پیگیری می شود. درست است؟
بله دقیقا. علاوه بر این، درصدد ایجاد نمایشگاه مجازی دائمی نیز از توانمندیهای داخلی در ساخت کالاها و تجهیزات صنعت نفت هستیم. همچنین با استفاده از این سامانه، تشکیل کنسرسیوم سازندگان یا عرضه کنندگان را نیز با توجه به حجم کار پیش بینی کرده ایم.
تکلیف کالاهای موجود در انبارهای نفت چه می شود؟
خوب شد اشاره کردید. ابتدای بحث هم گفتم؛ مزیتهای این سامانه بسیار زیاد است و از جمله آن، استفاده از ظرفیتهای مازاد انبارهای نفت است. زمانی که شرکتی برای خرید کالای خاصی اعلام نیاز می کند، ابتدا موجودی انبارها نیز توسط سامانه رصد می شود. ما برای اخذ نفت کد، حدود 2 میلیون و 500 هزار قلم کالای موجود در انبارهایمان را بررسی و غربالگری کرده ایم و در نهایت برای 900 هزار قلم کالا نفت کد اخذ شده است. در این فرآیند غربالگری، کالاهایی را که بیش از 10 سال بود، استفاده نمی شدند کنار گذاشتیم و به آنها کد تعلق نگرفت. مشخص است کالایی که 10 سال مورد مصرفی نداشته است، تنها بر هزینه های انبارداری، نگهداشت و .... می افزاید.
بعدها اگر به یکی از آن اقلام بی مصرف نیاز باشد، امکان اخذ نفت کد برای آن کالا وجود دارد؟
این امکان وجود دارد، اما دقت داشته باشید 900 هزار قلم کالا هم بسیار زیاد است و ما در صدد هستیم این رقم را نیز کاهش دهیم و به رقم معقولتری برسیم. شرکت شل در 90 کشور جهان فعالیت می کند و تنها 90 هزار قلم کالا را مورد استفاده قرار می دهد. تنوع و تعدد کالا یعنی انباشت سرمایه و هزینه های کلان برای انبارداری و نگهداشت. ما 550 انبار مکانیزه داریم و میلیاردها دلار کالا در آنها موجود است؛ بعضی از این انبارها به قدری وسیع اند که پیاده نمی توان آنها را طی کرد. شرکتهای بزرگ نفتی دنیا تا حدی استانداردسازی کرده اند که گاهی یک کالا مثلا یک توربین را تهیه می کنند و برحسب نیاز، هر یک را استفاده کرده و سپس برای استفاده در اختیار شرکت دیگر قرار می دهند.
چرا علاوه بر ایران کد، نفت کد نیز به کالاهای صنعت نفت اختصاص یافت؟
ما ابتدا براساس تکلیف قانونی، نسبت به اخذ ایران کد ملی برای کالاهای صنعت نفت اقدام کردیم و سپس اختصاص نفت کد به کالاها را در دستور کار قرار دادیم. این کدها هر کدام 16 رقم دارند؛ اما تفاوت آنها در این است که ایران کد به ازای هر عرضه کننده، متفاوت است درحالی که نفت کد تنها به ازای تغییر نوع کالا متفاوت می شود و با تغییر عرضه کننده، تغییر نمی یابد. بنابراین کالای خاصی که به طور مثال با 10 ایران کد مختلف موجود است (به دلیل تعدد عرضه کنندگان)، تنها یک نفت کد دارد. این فرآیندهای کدگذاری به ما کمک کرد تا بتوانیم زبان مشترکی میان فضای نیاز و فضای تامین کالاها و تجهیزات نفتی فراهم کنیم. دقت داشته باشید با تجهیز هریک از کالاها به کد مخصوص، دیگر این امکان وجود ندارد که عرضه کننده، کالایی غیر از کالای درخواستی ما را عرضه کند و از آنجا که اختصاص کد با درنظر گرفتن کوچکترین جزییات کالاها صورت گرفته است و خرید نیز با استناد به همین کدها عملیاتی می شود، عرضه کننده مکلف می شود صرفا همان کالای مورد نیاز را با همان مشخصات تحویل دهد و نمی تواند کالایی با مشخصات متفاوت را که بعضا ممکن است اصلا به کار شرکت خریدار نیاید، ارائه کند.
در صحبتهای خود اشاره کردید که شرکتهای واگذار شده وزارت نفت هم می توانند از این سامانه استفاده کنند؛ در این زمینه بیشتر توضیح دهید. استقبال شرکتهای خصوصی از این سامانه چطور بوده است؟
اتفاقا شرکتهای خصوصی که الزامی به استفاده از این سامانه ندارند، با توجه به مزیتهای فوق العاده سامانه، با جدیت و پیگیری بیشتری درصدد استقرار آن هستند. حدود 60 شرکت واگذار شده نفت، متقاضی استقرار سامانه اند. سامانه تامین الکترونیکی کالای صنعت نفت، منطبق با آخرین تکنولوژی روز و کاملا برمبنای وب است. مکانیزمهای امنیتی زیادی در آن تعبیه شده و مجهز به امضای الکترونیکی است. بحث تجمیع و تفکیک تقاضا در آن دیده شده است. تا حدود زیادی از حجم کاغذبازیها کاسته می شود و کارها به صورت الکترونیکی پیش می رود. هم اکنون برای کار با خارجیها به دلیل اختلاف ساعت و اختلاف روزهای تعطیل، زمان زیادی از هفته برای تعاملات باقی نمی ماند اما الکترونیکی بودن این سامانه، امکان کار بدون توقف و در 24 ساعت روز فراهم می کند و زمان حفظ می شود.
اگر این واقعیت را بپذیریم که فرآیند تامین کالا در صنعت نفت، همواره از گلوگاههای فساد بوده است و قطعا تاکید وزیر بر اجرای سریعتر سامانه، از همین واقعیت نشات می گیرد، فکر نمی کنید در استقرار سامانه با مقاومتهای زیادی روبرو شوید؟
اجرای کامل این سامانه، کار عظیم و پیچیده ای است و مقاومت در برابر آن، قطعا زیاد است. عده ای مقاومت می کنند زیرا می بینند با استقرار این سامانه و جایگزینی کار به صورت فرآیندی به جای کار به شکل وظیفه ای، نقش افراد و سمتها کمرنگ می شود و همه چیز طبق ضوابط و اصول سامانه پیش می رود. عده ای نیز به روال فعلی عادت کرده اند و صرفا در برابر آموزشهای جدید و فرهنگسازی مورد نیاز برای پیاده سازی طرح مقاومت می کنند. متاسفانه دسته سومی هم هستند که به واسطه استقرار این سیستم، منافع خود را در خطر می بینند؛ بنابراین، بدیهی است مقاومتها زیاد باشد. عده ای می خواهند قطار سامانه کالا از ریل خارج شود، اما این را به طور رسمی اعلام نمی کنند و در تلاشند با لطایف الحیلی، به مقصود خود برسند. مخالفان استقرار سامانه کالا بدانند ما خود را برای بدگوییها، همکاری نکردنها و انتقادها آماده کرده ایم و حتی اگر در مقابل اجرای این سامانه مقاومت شود، این طرح بر اساس تصمیم شورای معاونان وزارت نفت و دستور اکید مهندس زنگنه، باید بدون هیچ چون و چرایی اجرایی شود و هیچ اما و آیایی، این روند را تغییر نمی دهد.
از عواید اقتصادی حاصل از اجرای این سامانه در صنعت نفت، برآوردی شده است؟
شرکتهای بین المللی فعال در حوزه نفت و گاز اعلام کرده اند با استفاده از چنین مکانیزمی توانسته اند 10 درصد در هزینه های خرید کالا صرفه جویی کنند و حال تصور کنید این میزان صرفه جویی در صنعت نفت ما که 65 درصد هزینه های طرحها و پروژه های آن به فرآیند تامین کالا مربوط می شود، می تواند از هدررفت چه سرمایه های کلانی جلوگیری کند. مسلم است اگر بتوانیم 65 درصد هزینه های طرحهایمان را نظام مند کنیم، کار عظیمی انجام شده است. ما نیز 10 درصد صرفه جویی را هدفگذاری کرده ایم اما مطمئن باشید با توجه به جوانب این کار عظیم، عواید حاصل از آن بسیار فراتر از 10 درصد خواهد بود.
هانیه موحد
نظر شما