تعیین فرمول قیمت خوراک پتروشیمی و ابلاغ آن بهانه خوبی است تا مقابل معاون برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزارت نفت قرار بگیرم، درخواست گفتگویی که بارها به در بسته خورده بود آن هم به این دلیل که محمد مهدی رحمتی علاقه ای به گفتگو با رسانه ها ندارد. برای آمدن به وزارت نفت چند شرط تعیین کرده بود: "مصاحبه نکردن با رسانه ها، حضور نیافتن در همایشها به عنوان سخنران، نرفتن به ماموریت خارج از کشور." می گوید:"با رسانه ها در هر زمینه ای بخواهند صحبت می کنم اما نه در قالب گفتگو."
محمد مهدی رحمتی در این گفتگوی دو ساعته صفر تا صد فرمول ابلاغی خوراک پتروشیمی را به زبان ساده تشریح کرد و گفت: هم اکنون روزانه حدود 43 میلیون متر مکعب گاز در اختیار پتروشیمی ها قرار می گیرد یعنی سالانه 15 میلیارد مترمکعب. از این میزان 5 میلیارد متر مکعب گاز در سال به عنوان خوراک برای پتروشیمی های گازی و بقیه به عنوان سوخت مصرف می شود.
او گفت: پتروشیمی هم اکنون برای هر مترمکعب گاز خوراک پتروشیمی 3445 ریال پرداخت می کند.
شانا نخستین گفتگو را با معاون وزیر نفت انجام داده که در ادامه می آید:
فرمول نرخ خوراک گازطبیعی واحدهای پتروشیمی که به تازگی از سوی وزیر نفت ابلاغ شده است آیا برای سرمایه گذاران خارجی هم که در پساتحریم به ایران می آیند صادق است؟
بله؛ این فرمول از ابتدای سال 1395 تا ابتدای سال 1405 یعنی به مدت ده سال معتبر است؛ البته قابل تمدید نیز هست. این فرمول هم برای واحدهای جدید و قدیم پتروشیمی و هم برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی که می خواهند از گاز سبک شیرین به عنوان خوراک استفاده کنند اعمال می شود. علاوه برآن تخفیفهای مصوبه دولت ابلاغی هشتم شهریور امسال در مورد خوراک واحد های پتروشیمی که برای تولید محصولات میانی و نهایی یا زنجیره ارزش سرمایه گذاری کنند هم به جای خود اعمال می شود. البته همانطور که می دانید مجتمعهای پتروشیمی از گاز به دو صورت استفاده می کنند؛ یکی به عنوان خوراک و دیگری به عنوان سوخت؛ این فرمول برای خوراک گازی مجتمعهای پتروشیمی است. قیمت سوخت را هم مانند دیگر صنایع پرداخت می کنند.
مبنای محاسبه قیمت گاز صادراتی در فرمول ابلاغی چیست؟ چون قیمت گاز جزو بندهای محرمانه قراردادهای گازی است.
فرمول قیمت گاز صادراتی و وارداتی مشخص است و قابل دستکاری نیست والبته در مراجع تخصصی بین المللی بعد از عقد قرارداد اعلام می شود. زمانی که قرارداد بسته می شود مشخص کرده اند که قیمت گاز براساس درصدی از قیمت کدام نفت خام شاخص تعیین شود؛ به عنوان نمونه اگر قیمت گاز درصدی از قیمت نفت شاخص برنت باشد یا دیگر نفت خامهای شاخص آنوقت شرکت ملی گاز ایران نیز با همان فرمول برای ترکیه فاکتور صادر می کند یا از ترکمنستان صورتحساب می گیرد. در واقع در قراردادهای بین المللی گاز فرمول قیمت دو قسمت دارد. یک قسمت ثابت و قسمت وابسته به قیمت نفت که به صورت درصدی از قیمت نفت خام شاخص است. مثلا فرض کنید قیمت هر یک میلیون بی تی یو یا همان 28.3 مترمکعب گاز وارداتی و صادراتی ما یک دلار به علاوه دوازده درصد قیمت نفت برنت باشد آنوقت قیمت گاز صادراتی و وارداتی ما معلوم است. قیمت خوراک پتروشیمی فوق هم دو قسمت دارد؛ نخست، متوسط وزنی درآمد صادرات و هزینه واردات و درآمد وصول شده فروش داخلی گاز و دوم، قسمت بین المللی فرمول خوراک یعنی قیمت گاز طبیعی در چهار مرکز یا هاب بسیار معروف هنری آمریکا، آلبرتای کانادا ، NBP انگلیس و TTFهلند.
در قسمت نخست این فرمول که بخشی از مبنای محاسبه مقدار مصرف داخلی است میزان مصرف در بخشهای مختلف متفاوت است. مثلا مصرف گاز در بخش خانگی بیشتر از بخشهای دیگر است. در این صورت مبنای محاسبه چیست؟
بله، مصرف خانگی و تجاری 40 تا 50 میلیارد متر مکعب در سال است.
یعنی در این فرمول حجم مبنا نیست؟
علاوه بر حجم قیمت نیز مبناست تا قیمت موزون به دست آید. در مورد فروش دیگر مصارف داخلی، مصرف و قیمت بخشهای خانگی، تجاری، دولتی، عمومی، حمل و نقل و صنعت غیر از خوراک پتروشیمی در نظر گرفته شده است. همانگونه که دراین فرمول آمده، منظور از معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی، حاصلضرب گاز فروخته شده داخلی از تولید داخل (فروش داخلی منهای مقدار واردات) در میانگین موزون قیمت فروش داخلی به علاوه کل درآمد حاصل از صادرات گاز به علاوه کل پرداختی برای واردات گاز، بر کل مقدار گاز (فروش داخلی به علاوه مقدار صادرات گاز) تقسیم شده است. این معدل موزون هر شش ماه برمبنای عملکرد نیم سال گذشته محاسبه و ملاک عمل قرار خواهد گرفت.
با این فرمول، قیمت خوراک گازی واحدهای پتروشیمی چه رقمی خواهد بود؟
بدون تخیف ده درصد تابستان واضافه قیمت زمستان و بدون تخفیفهای مصوبه تخفیف برای سرمایه گذاری در زنجیره ارزش با قیمتهای کنونی نفت خام حدود 8.5 تا 9 سنت است.
می توان گفت برای نیمه نخست سال 95 قیمت خوراک گازی پتروشیمی ها 9 سنت است؟
من نمی توانم از الان چنین رقمی را عنوان کنم چون متوسط قیمت در شش ماه ملاک است و باید قیمت نفت مشخص باشد. چون دست کم روی چهار جزء این فرمول قیمت نفت اثر دارد؛ گاز صادراتی، گاز وارداتی، قیمت گاز در TTF و NBP و نرخ ارز. اما اگر همین شرائط باشد قیمت خوراک بین 8.5 تا 9 سنت خواهد بود مگر این که قیمت نفت تغییر مهمی کند.
آقای مهندس، مبنای قیمت 13 سنت برای خوراک پتروشیمی ها چه بوده است؟ آیا بر مبنای نفت 60 تا 70 دلاری بوده است؟
بله، اما با این فرمول نبوده است. در واقع، قیمت 13 سنت با هر فرمولی مشخص شده باشد زمانی که این قیمت را تعیین کردند قیمت نفت بالای 70 دلار بوده است.
آیا می توان گفت با قیمت 8.5 سنت که الان به دست آمده وزارت نفت به نوعی عقب نشینی کرده است؟
اینگونه نیست، همانطور که گفتم با قیمت نفت حدود 60 دلار خوراک 13 سنت به دست می آید و با قیمت کنونی نفت نرخ خوراک 8.5 تا 9 سنت خواهد بود.
اما زمانی که 13 سنت اعلام شد این فرمول مبنای محاسبه نبود؟
من اطلاعی از این که این قیمت با چه محاسباتی اعلام شد، ندارم. اما این که قیمت خوراک پتروشیمی با قیمت نفت و انرژی در ارتباط باشد منطقی است، به عنوان مثال یکی از محصولات پتروشیمی متانول است که قیمت آن ارتباط مستقیمی با قیمت سوخت دارد و با فاصله اندکی قیمت آن افزایش یا کاهش می یابد. ضمن این که نباید فراموش کرد که مجتمعهای پتروشیمی ما باید توان رقابت با شرکتهای بین المللی را داشته باشند. دراین صورت باید قیمت خوراک در ایران با قیمت خوراک در کشورهای دیگر مثل اروپا و آمریکا قابل رقابت باشد، البته دراین فرمول برای حفظ این رقابت حداکثر قیمت خوراک گازی واحدهای پتروشیمی 90 درصد متوسط چهارهاب عنوان شده است.
شما عنوان کردید که پتروشیمی ها قیمت خوراک گازی پتروشیمی را با این فرمول می پردازند و قیمت سوخت همچنان یارانه ای است، می فرمایید هم اکنون چه میزان گاز به عنوان خوراک و چه میزان به عنوان سوخت در اختیار پتروشیمی ها قرار می گیرد؟
هم اکنون روزانه حدود 43 میلیون مترمکعب گاز در اختیار پتروشیمی ها با خوراک گاز یا با خوراک مایع قرار می گیرد یعنی سالانه 15 میلیارد مترمکعب. از این میزان 5 میلیارد متر مکعب گاز در سال به عنوان خوراک برای پتروشیمی های گازی و بقیه به عنوان سوخت در همه پتروشیمی ها مصرف می شود.
یعنی تنها 5 میلیارد مترمکعب گاز در سال شامل این فرمول می شود؟
کاملا درست است، بقیه این میزان با قیمت یارانه ای است که این فرمول شامل آن نمی شود. این درحالی است که در دیگر پتروشیمی های دنیا قیمت سوخت و خوراک یکی است و در ایران قیمت سوخت همانگونه که گفتم یارانه ای است. ضمن این که قیمت خوراک نیز نسبت به دیگر نقاط جهان پایین تر است.
با این شرائط وزارت نفت از این فرمول راضی است؟
وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه و بقیه اعضای ذیربط دولت قبول داشته اند و وقتی آقای وزیر هم امضا کرده و ابلاغ کرده اند یعنی راضی هستند؛ هشت ماه برای تدوین این فرمول وقت صرف شده است.
پتروشیمی ها چطور؟ آیا آنها راضی هستند؟
در ایران، بخش خصوصی معمولا از چیزی که دولت ابلاغ می کند راضی نیست و اعتراض می کند. البته آنها هم قبل از ابلاغ امضا کرده اند.
البته با توجه به این که قیمت خوراک گازی مجتمعهای پتروشیمی از 13 به 8.5 سنت با قیمتهای کنونی نفت رسیده است باید راضی باشند، درست است؟
در پاسخ به این سئوال باید گفت که قیمت 13 سنت با ارز 26500 ریال به دست آمده بود که 3445 ریال می شد، این قیمت ارز مربوط به 2 تا سه سال پیش است. پتروشیمی ها هم اکنون هزینه خوراک را به صورت ریالی فوق الذکر پرداخت می کنند. اگر قرار باشد با دلار 36000 ریال محاسبه شود عدد 4680 ریال به دست می آید. باید به این موضوع توجه کرد که حاشیه سود فروشندگان محصولات پتروشیمی مثل هر فروشنده دیگر مواد نفتی با کاهش قیمت نفت کاهش پیدا می کند، به عنوان مثال در قیمت نفت 100 دلار اگر مارجین پتروشیمی ها شش درصد خوراک باشد و پنج درصد تخفیف خوراک داشته باشند در مصرف خوراک معادل هر بشکه نفت عدد پنج دلار تخفیف گرفته و به حاشیه سود اضافه کرده اند و در نفت 25 دلاری، یک دلار و 25 سنت. این در حالی است که استهلاک، هزینه، دستمزد کارگر و ... کم نمی شود، اما مارجین سود کم می شود. در این فرمول، قیمت خوراک متناسب با قیمت فروششان شده است و به صورت منطقی اگر قیمت نفت افزایش یا کاهش پیدا کند قیمت خوراک نیز تغییر می کند. البته در آینده خیلی نزدیک یعنی یک تا دو سال آینده نفت بالای 70 دلار پیش بینی نشده است.
یعنی مجتمعهای پتروشیمی برای هر متر مکعب خوراک هم اکنون 344.5 تومان پرداخت می کنند؟
درست است، اما از یکم فروردین ماه سال 95 قیمتهای جدید اعمال خواهد شد.
یعنی از روز یکم فروردین ماه رقم جدید اعلام می شود؟
دست کم یک ماه طول می کشد تا طبق فرمول جدید، قیمت را محاسبه و آن را ابلاغ کنیم؛ بازار و خود مجتمعها به طور علی الحساب قیمتها را می دانند و در محاسبات خود را اعمال می کنند اما تا اواخر فروردین ماه قیمت خوراک مجتمعهای پتروشیمی قطعی ابلاغ می شود.
ملاک انتخاب دو هاب از آمریکا و دو هاب از اروپا در این فرمول چه بوده است؟
معروفترین هابهای گاز دنیا هستند که اولا قیمتهای آنها همواره به صورت علنی اعلام می شود ثانیا بسیاری از معامله گران فیزیکی و بورس گاز به این هابها متکی هستند و از آن استفاده می کنند و ارقام دستوری و قابل دستکاری نیست.
جدا از معروف بودن این هابها قیمت گاز در هابهای آمریکا قابل مقایسه با اروپا نیست و دست کم 3 تا 4 دلار با یکدیگر اختلاف دارند.
در هابهای آمریکا، همانطور که بانک مرکزی آنها مثل رگولاتور بر نرخ بهره اعمال نظرکرده، رگولاتور انرژی یا گاز آمریکا با ابزار های مختلفی مانند اجازه صادرات روی هاب این کشورحکومت می کند تا قیمت آن از یک محدوده ای تجاوز نکند؛ قیمت گاز در هنری هاب از سال 2008 و پس از رکود بزرگ در آمریکا و غرب دیگر به نفت وابسته نبود. در واقع درنفت یکصد دلاری قیمت گاز در هنری هاب تقریبا همان قیمتی بود که در نفت 35 دلاری است، البته با چند سنت اختلاف و قیمت گاز در اروپا به قیمت نفت وابسته است.
چرا هابها فقط از آمریکا یا فقط از اروپا انتخاب نشده است؟
اگر این فرمول به یک هاب وابسته باشد بسیار متغیر می شود اما اگر فرمول به چهار هاب از معروفترین هابهای دنیا وابسته باشد مشکلی پیش نخواهد آمد. ضمن این که در قانون به موضوع رقابت پذیری در رابطه با قیمت بین المللی اشاره شده است نه فقط قیمت در بازار اروپا یا آمریکا. البته اگر هابهای معروفی به مانند این هابها وجود داشت به آن رجوع می شد. بسیاری از کشورهای جهان در 10 تا 15 سال اخیر به این هابها اتکا می کنند و طبیعی است ایران نیز به آن استناد کند در واقع اگر قرار است ما به یک هابی استناد کنیم بهتر است در دنیا معروف باشد و به هابهای غیرمعروفی که به آن رجوع نمی شود توجه نکنیم.
چرا تعیین قیمت به دو دوره 6 ماهه تقسیم شده است؟
به دلیل اختلاف مصرف در تابستان و زمستان؛ در واقع در تابستان به دلیل کاهش مصرف در بخش خانگی گاز مازاد وجود دارد و در زمستان برعکس است. در واقع هدفمان این بود که فرصتی برای سرمایه گذاران ایجاد کنیم تا در تابستان به هر میزانی که می خواهند گاز مصرف کنند و خوراک گاز را ده درصد ارزانتر دریافت کنند و در زمستان 10 درصد گرانتر بپردازند. البته این موضوع هم گفتنی است که همه واحدهای پتروشیمی تعمیرات دارند و معمولا تعمیرات اساسی را به زمستان می اندازند. این مجتمعها می توانند در تابستان محصولات میانی تولید و ذخیره کنند و در زمستان از این ذخیره استفاده کنند. البته همه مجتمعها این قابلیت را ندارند اما آنهایی که دارند می توانند استفاده کنند.
آیا این فرمول می تواند جلو رانتهایی را که در بخش پتروشیمی وجود دارد بگیرد؟
زمانی می توان جلو رانت را گرفت که کار شفاف باشد و نوسان و روزمرگی در کار نباشد، فرمولی که هم اکنون تدوین و ابلاغ شد درازمدت است و دارای این شفافیت است که صاحبان صنایع پتروشیمی خودشان قیمت خوراک را با توجه به این فرمول محاسبه کنند.
مکانیزم فرمول چقدر می تواند جلو رانت را بگیرد؟ آیا لحاظ کردن متوسط فروش داخلی در این فرمول رانت ایجاد نمی کند؟
این رانت نیست، یعنی یارانه در متوسط فروش داخلی برای همه صنایع است. در واقع دلیل اصلی که در این فرمول قیمت داخلی بخش قابل توجهی را به خود اختصاص داده، این است که هم اکنون سالانه 120 تا 130 میلیارد مترمکعب گاز در داخل کشور فروخته می شود که خیلی وزن ثبات دهنده دارد که هر روز هم تغییر نمی کند؛ رانت وقتی ایجاد می شود که برای همه نباشد و کسی با رابطه دولتی و اطلاع مخفی که دارد از آن فرصت استفاد کند و منافع مالی را به دست آورد.
آقای مهندس، هم اکنون پتروشیمی ها محصولاتشان را به قیمت آزاد و ارز آزاد می فروشند و روی فروششان هیچ مکانیزم فرمولی وجود ندارد اما خوراک با فرمول و نرخ ارز اعلامی بانک مرکزی است. امکان زیادی برای رانت وجود دارد. آیا همین موضوع رانت ایجاد نمی کند؟
این فاصله قیمتی ارز در همه بخشها رانت و فساد درست می کند و همه هم قبول دارند. توقع این است که قیمت ارز سال آینده به سمت تک نرخی پیش برود؛ مقامهای بانک مرکزی و دولت همیشه وعده دادند درصورت اجرایی شدن برجام حداکثر ظرف 6 ماه قیمت ارز را تک نرخی کنند. ما یک تجربه خوب تک نرخی شدن را از سال 1381 تا 90 داشتیم که خیلی خوب بود به طوری که اختلاف قیمت آزاد و صرافی ها یک تا 2 تومن بود. توقع هست که در 6 ماه نخست سال آینده قیمت به سمت تک نرخی برود و فاصله کم شود. با این اتفاق، دیگر رانت وجود نخواهد داشت. البته هم اکنون این رانت برای کل صنایع وجود دارد و فقط مختص پتروشیمی نیست.
البته من چند درصد ارزانی نسبی گاز را رانت نمی دانم. در واقع معتقدم کمک به رونق صنایع است، هم اکنون قیمت سوخت برای همه بخشهای صنعتی 132 تومان به ازای هر متر مکعب است که خیلی ارزانتر از قیمت بین المللی است.
به نظر شما، سرمایه گذاری در این بخش با این فرمول بهبود می یابد؟
من مطمئن هستم اینگونه خواهد بود. از هم اکنون استقبال گسترده ای از سوی سرمایه گذاران داخلی و خارجی شده است. در حالی که امکانات خوراک و برنامه ما برای ساخت مجتمعهای جدید پتروشیمی با ظرفیت سالانه 30 تا 35 میلیون تن برای 5 سال آینده است. در حال حاضر سرمایه گذاران دنبال ساخت یکصد میلیون تن هستند و صبح تا شام با اصرار فشار می آورند.
گفتگو: رویا خالقی
نظر شما