با آغاز فصل سرما استفاده از بخاری برای گرمایش منازل نیز افزایش می‌یابد، حتی در برخی منازلی که مجهز به سیستم پکیج و شوفاژ هستند، طراحی سیستم گرمایشی به گونه‌ای است که در برخی روزها که سرما از حدی تجاوز می‌کند از یک بخاری کمکی که پیش تر پیش بینی کرده‌اند بهره می‌گیرند. بنابراین هنوز هم استفاده از بخاری در کشور ما بسیار متداول است و طبق آمار شرکت ملی گاز ایران فقط حدود 18 تا 20 میلیون بخاری گازسوز در کشور وجود دارد. 

در هرصورت حتی اگر درحال حاضر گرمایش منزل از سوی سیستمهای به نسبت جدیدتر نظیر پکیج و شوفاژ، فن کویل، سیستم گرمایش از کف و ... انجام شود باز هم گرمایش با بخاری چه با علاءالدینهای نفت سوز قدیمی چه با بخاریهای گازسوز جدید دارای رده برچسب انرژی بالا تجربه شده است.

خطرات استفاده از بخاری شامل مسمومیت ناشی از مونوکسیدکربن حاصل از احتراق به دلیل اشکال در دودکش یا ضعف تهویه و آتش سوزی است. این سه مورد خطرات جانی بخاری هستند، اما در بعد کلان خطر دیگری نیز جامعه را تهدید می‌کند و آن عبارت است از مصرف سوخت بالای این وسیله گرمایشی و اتلاف سرمایه‌های ملی گاز طبیعی.

جایگاه بخاریهای گازسوز در برچسب انرژی

درحال حاضر، با وجود این‌که شاهد تولید بخاریهای با کیفیت، استاندارد و با رده برچسب انرژی D در کشور هستیم ولی متاسفانه هنوز هم برخی از بخاریهای گازسوز موجود در بازار از لحاظ رده برچسب انرژی حتی در رده پایین تر از G قرار دارند و این موضوع به منزله وجود پتانسیل صرفه‌جویی سالانه حدود 170 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در سال است.

علت اصلی این اتلاف انرژی بالا، ارزان بودن قیمت بخاریهای دارای رده پایین انرژی به واسطه تکنولوژی پایین آنهاست. البته آگاه نبودن خریدار نیز در مواردی مزید علت است؛ چراکه مصرف کننده به برچسب انرژی توجهی ندارد یا از آن بی اطلاع است و آگاه نیست که این بخاری ارزان قیمت، سوخت بیشتری مصرف می‌کند و مصرف سوخت بیشتر نیز هزینه‌های اضافی در درازمدت به وی تحمیل خواهد کرد.

برای آگاهی از وضع بخاریهای گازسوز باید با نحوه کار و انواع آن آشنا شد. 

طبقه‌بندی بخاریهای گازسوز

طبق استاندارد بخاریها و همه لوازم گازسوز اعم از فن‌دار یا بدون فن، براساس نحوه تأمین هوای مورد نیاز برای احتراق و روش تخلیه گازهای ناشی از احتراق در یکی از سه گروه عمده زیر قرار می‌گیرند:

بخاریهای گروه A یا بدون دودکش

این گروه از لوازم گازسوز، هوای لازم برای احتراق را از فضای نصب تأمین می‌کنند و برای تخلیه گازهای ناشی از احتراق به تجهیزات خاصی نیاز ندارند. مطابق استاندارد ملی ایران 7268 حداکثر ظرفیت این نوع از بخاریها برای آزمون عملکرد با توان ورودی 30 مگاژول بر ساعت (7200 کیلوکالری بر ساعت) تعریف شده است.

براساس استاندارد ملی 7268 این نوع از بخاریها در فضاهای تنگ و کوچک، اتاق خواب، مهد کودک و خانه‌های سیار قابل استفاده نیستند. فضای تنگ و کوچک در این استاندارد فضایی بوده که حجم آن کمتر از 4.8 مترمکعب بر کیلووات به ازای مجموع گاز ورودی همه وسایل نصب شده در فضاست. لازم به ذکر است در مبحث 14 مقررات ملی ساختمان نیز استفاده از بخاریهای بدون دودکش در فضاهای کوچک منع و اشاره شده است که نباید از این نوع بخاریها به عنوان تنها وسیله گرمایشی در یک واحد مسکونی استفاده کرد.

بخاریهای گازی بدون دودکش حتماً باید به سیستم کنترل حداقل اکسیژن محیط (ODS) مجهز باشند، تا زمانی که غلظت اکسیژن در محیط کاهش یافت، جریان ورود گاز به طور اتوماتیک قطع و بخاری خاموش شود. به طور کلی میزان غلظت اکسیژن نباید از 18 درصد کمتر باشد. ظرفیت حرارتی این بخاریها کمتر از 11.7 کیلووات و راندمان خالص آنها بیش از 90.4 درصد است. شایان ذکر است که همه وسایل گازسوز با ظرفیت حرارتی بالاتر از 11.7 کیلووات برای تخلیه محصولات احتراق نیازمند دودکش هستند.

در بخاریهای بدون دودکش برچسب انرژی از نوع نواری تعریف نشده است. به جای آن بخاریهای بدون دودکش دارای برچسب تاییدی حداقل مقدار مجاز برای بازده کل خالص (MEPS) هستند. 

بخاریهای گروه B: 

این نوع بخاریها که در کشورمان نیز رایج هستند، هوای مورد نیاز احتراق را از محیط مصرف تأمین کرده و دارای یک دودکش برای خروج محصولات احتراق هستند.همچنین مکش محصولات احتراق در آنها در دودکش اتفاق می‌افتد. بخاریهای گروه B با تکنولوژی فعلی موجود در کشور حداکثر می‌توانند در رده انرژی C قرار بگیرند (متناظر با حداکثر راندمان 81 درصد)

در بخاریهای گازسوز گروه B، هوای احتراق به طور مستقیم از داخل اتاق تامین و محصولات احتراق از سوی ودکش به خارج از اتاقی که بخاری در آن نصب شده است، تخلیه می شود.

بخاری نوع B1 که داری کلاهک تعدیل بوده دارای چهار نوع زیر است: 

الف- بخاری نوع B11 که برای مکش طبیعی دود طراحی شده است.

ب- بخاری نوع B12 که دارای کلاهک تعدیل بوده و فن آن قبل از کلاهک تعدیل و بعد از مشعل قرار دارد.

ج- بخاری نوع B13 که دارای کلاهک تعدیل بوده و فن آن قبل از مشعل قرار دارد.

د- بخاری نوع B14 که دارای کلاهک تعدیل بوده و فن درون کلاهک تعدیل قرار دارد.

استاندارد ملی این نوع بخاریها به شماره 1-1220 در مورد عملکرد (ویژگی‌ها و روش آزمون) و 2-1220 درمورد معیار مصرف و برچسب انرژی این نوع بخاریها تدوین شده است.

بخاریهای گروه  C: 

در این گروه، هوای لازم برای احتراق از فضای نصب تأمین نمی‌شود و برای تخلیه گازهای ناشی از احتراق تجهیزات ویژه‌ای مورد نیاز است، بنابراین تنها دودکش مجاز این نوع بخاریها از نوع دوجداره است، به طوری که هوای مورد نیاز احتراق از جداره اطراف وارد بخاری شده و محصولات احتراق از جداره وسط لوله خارج می‌شود، در این فرآیند هوای ورودی در حین ورود از سوی گازهای خروجی ناشی از احتراق، پیش گرم نیز می‌شود که خود به کسب راندمان بالاتر کمک می‌کند.

در این نوع بخاریها در صورت استفاده از فن جابجایی هوا، رده انرژی B قابل دستیابی است. (متناظر با حداکثر راندمان انرژی 85 درصد) استفاده از قطعات خاص و لوازم پیچیده در این نوع بخاریها نظیر مشعل توربو، کیت اتصالات دودکش دوجداره، بلوور جابجایی هوای گرم، بلوور مکنده محصولات احتراق، شیر کنترل، ترموستات، جرقه زن الکترونیکی و بورد کنترلی خاص و ... موجب می‌شود که قیمت تمام شده این نوع بخاری افزایش چمشگیری یابد. این بخاریها هنوز در بازارهای کشورمان راه نیافته‌اند، ولی در کشورهای همسایه همچون ترکیه دیده می شوند. 

از سوی دیگر بخاریهای گازسوز دودکش دار را می‌توان براساس راندمان انرژی آنها در سه گروه طبقه بندی کرد: 

بخاریهای سنتی (Conventional):

بخاریهایی هستند که بیش از سه دهه از تولید آنها در ایران می‌گذرد. متوسط راندمان این بخاریها در کشور 65 درصد است. 

بخاریهای راندمان متوسط (Medium Efficiency):

این بخاریها پیشرفته‌تر از بخاریهای سنتی بوده و در قسمت محفظه احتراق و کلاهک تعدیل با بخاریهای سنتی تفاوت دارند و به طور عمده فن‌دار  هستند. راندمان این گروه حداکثر  80 درصد و حداکثر رده انرژی آنها C و قیمت جهانی آنها 500 دلار است. 

بخاریهای راندمان بالا (High Efficiency):

به طوری که اشاره شد این بخاریها از نوع فن دار با دودکش دوجداره بوده و راندمان آنها حدود 90 درصد گزارش شده است. قیمت جهانی این نوع بخاریها به 2000 دلار نیز می‌رسد. در خاتمه یادآور می‌شود که نصب شیر ترموستاتیک بر روی بخاریها نیز به عنوان یکی از راهکارهای صرفه جویی انرژی قابل بررسی است.  

یادآوری: طبق استاندارد ملی به شماره 2-1220 رده بندی بخاریها در برچسب انرژی به صورت زیر است:  

محمدرضا فجرک

رئیس امور بهینه سازی لوازم خانگی و تجاری شرکت بهینه سازی مصرف سوخت