با ابداع این روش، ذخایر قابل استحصال این نفت خام افزایش یافته است. در واقع ماهیت انقلاب شیل‌های نفتی اشاره به بهینه‌سازی و افزایش ضریب بازیافت از منابع موجود نفت خام‌های غیرمرسوم با استفاده از این نوع تکنولوژی دارد. تولید نفت خام غیرمرسوم LTO در هفت منطقه در ایالات متحده آمریکا انجام می‌شود. در سال‌های اخیر بیشترین سهم تولید LTO در سه منطقه پرمین و ایگل فورد و پیکن بوده، نمودار شماره (1) را ملاحظه کنید.

در نمودار شماره (2) روند تولید LTO در سه منطقه اصلی امریکا ارائه شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌‌شود از ژانویه سال 2007 تا ژوئن سال 2008 روند تولید تقریباً در سطح حدود یک میلیون بشکه در روز قرار داشت و تا ژانویه سال 2010 در حدود 200 هزار بشکه در روز به این رقم اضافه شد. اما از سال 2010 تا سال 2014 به افزایش شدید قیمت نفت خام تولید LTO جهش قابل توجهی داشته و به بیش از چهار میلیون و 700 هزار بشکه در روز رسید. باوجود این‎که قیمت نفت خام از ژوئیه سال 2014 روند کاهشی قابل توجهی پیدا کرد اما رشد تولید LTO تا پایان سال 2014 ادامه داشت. در سال 2015 تولید با نرخ کاهنده ادامه یافت و تا ماه مه 2016 به حدود چهار میلیون و 370 هزار بشکه در روز رسید.

روند تغییرات سطح قیمت نفت خام و تولید LTO در سه منطقه اصلی امریکا طی سال‌های 2007 تا 2016 کرد نمودار 2. روند تولید LTO در امریکا، 2016 - 2007، بشکه در روز در نمودار شماره (3) ارائه شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود درصد تغییرات قیمت نفت خام طی این سال‌ها زیاد بوده و در محدوده منفی 28 تا مثبت 23 قرار دارد.

با توجه به آمارها ملاحظه می‌شود که تولید تنها در دو مقطع رشد منفی داشته است. مقطع یکم دسامبر سال 2008 تا ژوئن سال 2009 است، که در پی بحران اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا، قیمت نفت خام کاهش یافت و مقطع بعدی نیز از ابتدای سال 2015 آغاز شده و تا ماه مه 2016 ادامه داشته است. علت کاهش تولید در این دوره نیز کاهش شدید قیمت نفت خام در اثر کاهش رشد اقتصاد جهانی، افزایش مازاد عرضه و کاهش تقاضای نفت بوده است. در واقع در سال‌های 2010 تا 2016 تولید LTO نوساناتی داشته، اما روند رشد مثبت بوده است. به عبارت بهتر روند تولید طی این سال‌ها تقریبا روند با ثباتی داشته است.

در واقع نمودار شماره (3) نشان می‌دهد که باوجود نوسان شدید قیمت نفت خام، تولید تقریبا روند با ثباتی داشته و با شرایط نامناسب قیمت نفت خام در مقایسه با سال‌های 2010 تا 2014 حفظ سطح تولید ممکن شده است. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی (افزون بر استفاده از فناوری شکست هیدرولیکی) که سبب شده تولید LTO در امریکا علی رغم کاهش شدید قیمت در سطح ثابتی ادامه یابد اشاره می‌کنیم.

منحنی تولید نفت خام غیرمرسوم

مطالعات موجود نشان می‌دهد که تولید نفت خام غیرمرسوم در اولین سال تولید وابستگی زیادی به قیمت دارد. زیرا در سال اول تولید در حدود 60 تا 90 درصد از تولید اولیه کاسته می‎شود و این مسئله هزینه تولید را افزایش می‌دهد. بنابراین اگر قیمت نفت خام ثبات داشته باشد این افزایش هزینه با تداوم تولید در سال‌های بعد جبران خواهد شد. نمودار شماره (4) یک نمونه از روند تولید نفت‌خام غیرمرسوم را طی پنج سال نشان می‌دهد.

چاه‌های تکمیل نشده

بحث مهم دیگری که در زمینه پتانسیل تولید LTO در آمریکا مطرح است و جود تعداد زیاد چاه‌های حفر شده است که مرحله تکمیل آنها به دلیل کاهش قیمت نفت خام انجام نشده است. با توجه به نمودار شماره (5) مشخص می‌شود که عمده آنها در سه منطقه اصلی تولید LTO یعنی پرمیان، ایگل فورد و بیکن قرار دارند. براساس مطالعات انجام شده میان میانگین بهره‌وری چاه و تعداد چاه‌های تکمیل نشده ارتباط مستقیم وجود دارد به طوری‌که با افزایش روند تکمیل آنها ظرفیت بالایی برای افزایش تولید به وجود می‌آید و حجم تولید به سرعت افزایش خواهد یافت. این مسئله نیازمند قیمت مناسب و ثبات قیمت است. قیمت مناسب نیز قیمتی است که هزینه‌های عملیاتی را پوشش دهد. اما ثبات قیمت بیشترین انگیزه را به تولیدکنندگان برای اجرای مرحله تکمیل چاه می‌دهد.

افزایش بهره‌وری دکل‌های حفاری

در نمودار شماره (6) تغییرات ماهانه تولید LTO با تغییرات تعداد دکل‌های حفاری در سه منطقه اصلی امریکا از فوریه سال 2007 تا ماه مه سال 2016 ارائه شده است.

همانطور که ملاحظه می‌شود در کل دوره مورد بررسی، نوسانات تعداد دکل‌های حفاری شدیدتر از نوسانات تولید LTO بوده است. نخستین کاهش شدید در تعداد دکل‌ها مربوط به سال 2008 از ماه‌های سپتامبر و اکتبر می‌شود که همراه با کاهش شدید قیمت نفت‌خام از حدود 104 دلار برای هر بشکه به 77 دلار برای هر بشکه کاهش یافت که باعث شد تعداد دکل‌های حفاری فعال در سه منطقه اصلی تولید نفت خام غیرمرسوم امریکا از 429 به 172 عدد کاهش یابد. سطح تولید نیز بیش از 40 هزار بشکه در روز کاهش یافت. از ماه آوریل 2009 که قیمت‌ها روند صعودی به خود گرفت و تعداد دکل‌های حفاری با نرخ فزاینده افزایش یافت و در ژوئیه 2012 به بیش از هزار عدد رسید. در سال 2012 استفاده از پدهای حفاری چند چاهه و افزایش کارایی در حفاری باعث کاهش اندکی در تعداد دکل‌ها شد اما روند تولید، صعودی بود به طوری‌که در دسامبر 2014 تولید به 4/730 میلیون بشکه در روز رسید. با تداوم روند نزولی قیمت‌ها از ژانویه 2015 تعداد دکل‌های حفاری به شدت کاهش یافت و از حدود هزار عدد در دسامبر سال 2014 به بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد روند تولید نفت خام غیرمرسوم به ویژه LTO در جهان روبه افزایش است. اما با توجه به شرایط قیمت نفت خام و تکنولوژی‌های مورد نیاز، بیشترین رشد تولید این نوع نفت خام در امریکا اتفاق خواهد افتاد و رشد کمی نیز در سایر نقاط جهان نظیر آرژانتین و روسیه اتفاق خواهد افتاد. در کرد ار شماره(6) روند تولید LTO در امریکا در مناطق مختلف تا سال 2020 ارائه شده است. با توجه به این کرد ار ملاحظه شکل 1. نمونه‌ای از پدهای حفاری چندچاهه 208 عدد در ماه مه 2016 کاهش یافت. این کاهش به دلایل کاهش قیمت جهانی نفت خام، افزایش کارایی دکل‌ها، پیشرفت تکنولوژی حفاری افقی و افزایش ضریب برداشت و استفاده از پدهای حفاری چند چاهه بوده است. با این وجود میزان تولید در فاصله دسامبر 2014 تا ماه مه 2016 در حدود 360 هزار بشکه در روز کاهش یافت. در واقع این روند نشان دهنده افزایش کارایی دکل‌های موجود و بهبود تکنولوژی مورد استفاده در استخراج و تولید LTO در این کشور است. این وضع در سال‌های 2015 و 2016 کاملا مشهود است زیرا علی رغم کاهش شدید تعداد دکل‌های حفاری روند صعودی تولید حفظ شده است. این روندها نشان دهنده افزایش بهره‌وری دکل‌های حفاری در زمان حفاری و تعداد چاه‌های حفر شده در مقایسه با سال‌های اولیه تولید است و هم چنین به معنای افزایش کارایی و بهره‌وری در تولید از چاه‌های حفر شده به دلیل بهبود تکنولوژی مورد استفاده است.

بررسی‌های نشان می‌دهد روند تولید نفت خام غیرمرسوم به ویژه LTO در جهان رو به افزایش است. اما با توجه به شرایط قیمت نفت خام و فناوری‌های مورد نیاز، بیشترین رشد تولید این نوع نفت خام در آمریکا اتفاق خواهد افتاد و رشد کمی نیز در سایر نقاط جهان نظیر آرژانتین و روسیه اتفاق خواهد افتاد. در کرد ار شماره (6) روند تولید LTO در آمریکا در مناطق مختلف تا سال 2020 ارائه شده است. با توجه به این نمودار ملاحظه می‌شود که تولید از اواخر سال 2016 تا سال 2018 افزایش خواهد یافت و پس از آن با نرخ رشد کمتری تا سال 2020 به روند صعودی خود ادامه خواهد داد و تقریبا به سطح 5/ 5 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. همچنین رشد تولید LTO تا سال 2020 به حداکثر خود می رسد و پس از آن با نرخ کاهنده تا سال 2040 ادامه خواهد یافت که سطح تولید در سال 2040 در مقایسه با سال 2020 در حدود یک میلیون بشکه در روز کمتر خواهد بود.

در مجموع عوامل کلیدی که در افزایش تولید LTO در امریکا نقش داشته‌اند به شرح ذیل هستند:

- فناوری پیشرفته حفاری افقی با فناوری شکست هیدرولیکی چند مرحله‌ای و استفاده از پدهای حفاری چند چاهه، منحنی تولید LTO و وجود تعداد زیاد چاه‌های حفر شده تکمیل نشده.

- حضور شرکت‌های خدماتی بسیار بزرگ و کارآمد که دکل‌های حفاری را با قیمت‌های رقابتی فراهم می‌کردند.

- حضور موسسه‎های مالی داخلی نمودار و موثر. شرکت‌های خصوصی و سرمایه گذار و مشتاق تامین مالی.

- زیرساخت‌های میان دستی و پایین‌دستی توسعه یافته و تامین آب کافی.

- شرایط مناسب سرمایه‌گذاری و سهولت دریافت مجوز که براحتی اجازه ورود هزاران شرکت نفتی را فراهم می‌کرد.

- شرایط مالیاتی و قوانین نظارتی مناسب.

- نیروی کار زیاد، ماهر و در دسترس.

- ثبات قوانین و مقررات.

ارتباط کاهش تولید و کاهش دکل‌ها

• نوسان‎های قیمت نفت‌خام در سال‌های 2007 تا 2016 زیاد بود، اما تولید LTO در امریکا تنها در دو مقطع کاهش یافته است.

مقطع نخست دسامبر سال 2008 تا ژوئن سال 2009 می‌باشد، که در پی بحران اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا، قیمت نفت‌خام کاهش یافت و مقطع بعدی نیز از ابتدای سال 2015 شروع شده و تا ماه می 2016 ادامه داشته است. علت کاهش تولید در این دوره نیز کاهش شدید قیمت نفت‌خام در اثر کاهش رشد اقتصاد جهانی، افزایش مازاد عرضه و کاهش تقاضای نفت بوده است. در واقع افزایش مهارت‌های فنی و تجربه در تولید نفت‌خام غیرمرسوم، انعطاف‌پذیری تولیدکنندگان LTO را در زمان کاهش قیمت افزایش داده است.

• ارتباط میان کاهش تعداد دکل‌ها و کاهش تولید، خطی نبوده و به عواملی چون افزایش کارایی، توانایی فنی تولیدکنندگان و انتقال دکل‌ها به مناطق با بازدهی بیشتر نیز بستگی دارد.

• در شرایط فعلی بازار نفت که قیمت‌های نفت‌خام در سطح پایینی قرار دارند و چشم‌انداز مناسبی تا پایان سال 2016 وجود ندارد، تولیدکنندگان نفت‌خام غیرمرسوم در امریکا با چالش حفظ سطح تولید مواجه هستند. در این شرایط تقاضا برای فناوری‎های نو به منظور کاهش سطح هزینه تولید بسیار اهمیت خواهد داشت.

حسین یادگاری

پژوهشگر ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی