کار در تمدن نفتی غرب کارون از میدان آزادگان جنوبی آغاز شد، اما به‌‌طور رسمی آزادگان شمالی و یادآوران نخستین میدان‎هایی بودند که قراردادهای آنها امضا و فعالیت عملیاتی شان آغاز شد.

چالش‌ها

در ابتدا بد نیست که به برخی چالش‌های پیش‌روی توسعه میدان آزادگان شمالی اشاره‌ای داشته باشم. 

توسعه میدان آزادگان شمالی که آخرین قرارداد از نوع بیع متقابل به‌شمار می‌رود و در دوران تحریم با شاخه بین المللی شرکت ملی نفت چین (CNPCI) چین امضا شد، این پروژه چالش‌های زیادی به‌همراه داشت که منجر به تاخیرهایی در توسعه آن شد.

نخستین چالش، قرار گرفتن بخش قابل توجهی از آن در تالاب هورالعظیم است. یکسال طول کشید تا مجور توسعه میدان از سازمان حفاظت محیط زیست دریافت شود. اما این پایان کار نبود؛ زیرا در حین اجرای کار با وجود رعایت مسائل زیست‌محیطی از سوی ما، نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌ زیست بارها با عناوین مختلف کار را متوقف می‌کردند که این موضوع سبب سرگردانی پیمانکار شده‌ بود. 

چالش بعدی، برطرف کردن ابهام‎ها و شفاف‌سازی برای پیمانکارانی بود که در مناقصه‎های واگذاری پروژه آزادگان شمالی شرکت کرده بودند و معتقدند بودند حق آنها در این مناقصه پایمال شده‌است که این موضوع نیز برای ما تاخیرهایی را به‌ همراه داشت. 

پیش از همه این اتفاق‎ها، چالش ما، بخش لرزه‌نگاری سه بعدی بود. این کار به یک پیمانکار ایرانی سپرده شد که سرانجام نتوانست این عملیات را به سرانجام برساند و ما از طریق یک روش خاص اطلاعات مورد نیاز را جمع‌آوری و دموی سه‌بعدی تهیه کردیم. 

حفاری خوشه‌ای

58 چاه برای میدان آزادگان شمالی حفاری شد که از این تعداد 50 چاه تولیدی و بقیه به بخش‌های EOR، IOR و پساب اختصاص‌ یافته است. با وجود برخی مشکلات از عملیات حفاری رضایت داریم به‌ طوری که این عملیات از سوی دو شرکت ایرانی و یک شرکت چینی پس‌ از گذشت یک سال و نیم به اتمام رسید. ضمن این‌که پیمانکاران ایرانی بیش از 67‌ درصد از عملیات حفاری را انجام دادند.

یادآوری کنم که عملیات حفاری میدان آزادگان ویژگی خاصی داشت، به‌ دلیل قرار گرفتن بخش قابل توجهی از این میدان در تالاب هورالعظیم در برخی نقاط بین 4 تا 5 متر در عمق آب بودیم و محیط دریایی پیش‌رو داشتیم، ضمن این که براساس ملاحظات محیط‌ زیستی حفاری به‌طور خوشه‌ای و کلاستر انجام شد تا آسیبی به تالاب وارد نشود، در واقع 58 چاه در 21 بستر حفاری شکل گرفت. 

نکته دیگر در بخش حفاری، به‌کارگیری یک سیستم جدید برای جابه‌جایی دکل بود. با توجه به این‌که سیستم پونی بیس (ریل کشنده) در این منطقه جواب‌گو نبود، متخصصان داخلی برای نخستین بار در کشور موفق به طراحی و ساخت دستگاه جابه‌جایی خودکار (اتومو) دکل‌های حفاری سنگین خشکی شدند. 

توسعه فاز دوم

توسعه میدان آزادگان در 2 فاز پیش‌بینی شده که طبق قرارداد توسعه فاز دوم نیز برعهده پیمانکار اصلی فاز نخست است، اما ابتدا پیمانکار چینی باید پیشنهادش را مطرح کند و پس‌ از بررسی و تائید این پیشنهاد، توسعه فاز دوم نیز آغاز خواهد شد. 

یادآوری کنم که برای توسعه فاز دوم نیز قرارداد بیع متقابل با هدف تولید 75 هزار بشکه در روز پیش‌بینی شده‌است؛ همانند فاز نخست. با توجه به این‌که در آزادگان شمالی تولید زودهنگام نداشتیم، بنابراین هنوز اطلاعات دقیقی از رفتار مخزن و تولید چاه‌ها وجود ندارد و پیمانکار با توجه به این موضوع پیشنهاد محافظه‌کارانه‌ای برای توسعه فاز دوم مطرح‌کرده؛ ازجمله تولید 25 هزار بشکه در آغاز و ارائه قیمتی بسیار بالا که مورد تائید قرار نگرفته‌ است. 

با توجه به تجربه‎های به‌ دست آمده در میدان آزادگان شمالی و همچنین برداشته‌ شدن تحریم‌ها به‌ طور حتم باید قیمت ارزان‌تری پیشنهاد شود. اگر پیمانکار چینی از اجرای فاز دوم انصراف دهد در آن‌صورت می‌توانیم توسعه این میدان را بر اساس الگوی جدید قراردادهای نفتی پیش بینی کنیم.  

بد نیست در اینجا به حمایت‌های دولت با هدف تسریع در توسعه این میدان به ویژه در دو سال گذشته اشاره‌ای داشته باشیم. حمایت دولت در این قبیل پروژه‌ها باید هدف‌دار، نظارتی و تسهیل‌کننده باشد. به‌ ویژه این‌که در آینده در صورت اجرایی‌ شدن مدل جدید قراردادهای نفتی، نقش دولت بسیار تاثیر‌گذار خواهد بود. 

البته، در مقطعی که قرارداد توسعه میدان آزادگان شمالی امضا شد، سیاست دولت به‌کارگیری سرمایه‌گذار خارجی بود و با توجه به اجرای تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران از پیمانکاران چینی استفاده شد. چینی‌ها نیز با توجه به این‌که تجربه چندانی در این حوزه نداشتند؛ اذعان کردند که فناوری آنها نسبت به شرکت‌های آمریکایی و اروپایی پایین‌تر است و ما نیز با آگاهی از این موضوع، قرارداد توسعه میدان آزادگان شمالی و جنوبی را با آنها منعقد کردیم. 

با وجود همه مشکلات سرانجام ما از عملکرد پیمانکار چینی رضایت داریم چراکه کار را به پایان رساندند، خوشحالیم از این بابت که بعد از این اگر قرار است پیمانکاران چینی در این حوزه با ما کارکنند باید سطح خود را به شرکت‌های معتبر بین‌المللی برسانند؛ زیرا ما انتخاب‌های زیادی داریم و آنها باید بتوانند در این رقابت پیروز شوند. 

یکی دیگر از برنامه‌های ما در توسعه میدان آزادگان شمالی با هدف توسعه دانش فنی در داخل کشور، بکارگیری آخرین دستاوردها در حوزه مطالعات تحت‌الرضی و ارزیابی هوشمند مخزن بود، بدین صورت که با دعوت بهترین اساتید این حوزه از آمریکا و اروپا، دوره‌های آموزشی منظمی را برگزار کردیم و مجموعه بسیار خوبی از نیروهای انسانی شرکت مهندسی و توسعه نفت، آموزش‌های لازم را دیدند و از آنها در این پروژه استفاده کردیم. 

برخی شاخصه‎ها

یکی از شاخصه‌های مهم در توسعه آزادگان با توجه به محدود بودن فضا، دیده شدن تمامی مجموعه CPF به‌صورت یک‌جاست، به این ترتیب که بخش‌های جدایی نفت، جدایی نفت، گاز و آب، نمک‌زدایی، گاز، جی تی جی (نیروگاه) یک‌جا دیده شده‌است. ضمن این‌که همه مسائل ایمنی نیز رعایت‌ شده، به‌ طوری‌که حدود 40 میلیون نفر ساعت کار بدون حادثه منجر به فوت و نقص عضو داشتیم. کارخانه فرآورش این پروژه نیز براساس آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا با ظرفیت 82 هزار بشکه در روز احداث‌شده که در فاز دوم آن را توسعه خواهیم‌ داد. 

بیش از 230 کیلومتر حفاری و پنج هزار شمع در این پروزه کوبیده‌ شده و میزان حجم سرمایه‌گذاری خارجی در آن 2.55 میلیارد دلار به‌ صورت کپکس است و به‌هیچ ‌وجه از کپکس بالاتر نمی‌رویم. 

پروژه‌های عام المنفعه

اشاره‌ای نیز به فعالیت‌های عام‌المنفعه شرکت مهندسی و توسعه نفت در این پروژه داشته باشم. نکته نخست این‌که تا حد امکان در این پروژه سعی شد از نیروهای بومی با هدف اشتغال‎زایی استفاده شود و پیمانکار را موظف کردیم 80‌ درصد از نیروهای مورد نیاز خود را با توجه به ظرفیت‌های موجود از نیروهای بومی تامین کند.  

ساخت یک هنرستان صنعتی و دو دبیرستان از بخش منابع داخلی، احداث 300 کیلومتر جاده، پروژه زیرساخت آب (فاز دوم آن نیز قرار است به‌زودی اجرا شود)، ایجاد 40 آب‌راه و بازسازی 230 آب‌راه، بازسازی ورودی‌های شهرستان هویزه و احداث پل ازجمله پروژه‌های عام‌المنفعه ما به‌شمار می‌رود. 

همه فعالیت‌های شرکت مهندسی و توسعه در نفت در میدان آزادگان شمالی در دوره تحریم رخ داده‌است، اما باید تاکید کنم که در دو سال گذشته فعالیت ما سریع‌تر پیش‌رفت. از دسامبر 2013 تا دسامبر 2014 در بخش سطح‌الارضی 42.5 درصد پیشرفت داشتیم که این اتفاق در پروژه‌های چندوجهی یک رکورد به شمار می‌آید. 

در پایان باید اشاره کنم که در جریان توسعه این میدان به‌ویژه در 2 سال گذشته زیرساخت مناسبی در شرکت متن ایجاد شد که توانایی اجرای هر پروژه‌ای در صنعت نفت را دارد.

کرامت بهبهانی

مجری طرح توسعه میدان آزادگان شمالی