شناخت و بررسی درست این عوامل برای دولت‌ها، تولید/مصرف‌کننده‌ها، شرکت‌های ملی و بین‌المللی فعال در بازار جهانی از چالش‌های اساسی به شمار می رود.

ازاین‌رو با توجه به توافق تاریخی اخیر کشورهای غیر عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با اعضای این سازمان برای کاهش حدود 558 هزار بشکه در روز و  تصمیم اوپکی‎ها برای کاهش یک ‌میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای اوپکی‌ها، بازار نفت را با تحولات تازه‎ای روبه‎رو کرده است.

آشفتگی و نبود تعادل میان عرضه و تقاضا در بازار نفت در سال‎های اخیر سبب شد، قیمت نفت خام از حدود بشکه‌ای 110 دلار در سال ۲۰۱۴ میلادی به 26 دلار در ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی برسد. با وجود کاهش مازاد عرضه نفت و ایجاد تعادل حاصل از توافق‎های صورت گرفته، قیمت نفت خام 50 تا 65 دلار برای هر بشکه پیش‌بینی می‌شود که برای کشورهای تولیدکننده با توجه به ارزش نفت در سال 2016، رضایت‌بخش است.

البته با توجه به برآورد عرضه و تقاضای نفت از سوی اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی می‌توان انتظار داشت که از نیمه دوم سال 2017 وضع بازار از لحاظ عرضه و تقاضا به تعادل برسد و مازاد عرضه کاهش یابد.

حال اگر بخواهیم اقتصاد ایران را در سطح کلان تجزیه و تحلیل کنیم، مهم‌ترین مؤلفه‌ای که در این بررسی باید مدنظر قرار گیرد تحلیل وضع بازارهای جهانی نفت است. نفت در اقتصاد ایران اثری دو سویه بر رشد اقتصادی دارد. نخست به‌عنوان یکی از منابع درآمدزای اصلی، تأمین‌کننده بخش قابل توجهی از درآمدهای دولت در بودجه است. دیگر این‎که به‌عنوان کالای راهبردی اثر غیر مستقیم بر دیگر تولیدات کشور دارد.

البته نمی‌توان آثار نفت بر اقتصاد ایران را محدود به دو حوزه یادشده دانست. سیاست‌های پولی در اقتصاد ایران در دوره‎های گذشته به شدت متأثر از تحریک قیمت نفت بوده است به طوری که در مقاطعی سبب افزایش حجم نقدینگی در جامعه شده و بازارهای مالی را از این حیث دچار نوسان کرده است.

با توجه به این‎که در بودجه سال آینده درآمدهای نفتی جایگاه قابل توجهی در تحقق درآمدهای دولت دارند، بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر آن حائز اهمیت است. به‌طور کلی برای قیمت نفت در سال آینده دو سناریو می‌توان متصور بود:

سناریوی نخست ‌تغییر نکردن اساسی قیمت نفت و سناریوی دوم افزایش قیمت است.

در سناریوی نخست که قیمت نفت 40 تا 50 دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده است. عمده عوامل مؤثر بر تحقق این سناریو را می‌توان در پایبند نبودن تولیدکنندگان بزرگ نفت (کشورهای عضو و غیر عضو اوپک) به توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک در وین برای کاهش تقریبی روزانه یک میلیون و 800 هزار بشکه ای تولید و دوم رشد تولید نفت شیل دانست.

از دیگر عوامل مؤثر بر قیمت نفت در بازه زمانی یاد شده می‌توان به کاهش تقاضای جهانی با توجه به رشد اقتصادی کشورها و بهبود شرایط امنیتی در کشورهای تولیدکننده دانست.

در سناریوی دوم پیش‌بینی می‌شود که قیمت نفت در سطح 50 تا 65 دلار برای هر بشکه در نوسان باشد. عمده‌ترین شرایط شکل‌گیری این فرضیه منوط به تحقق عواملی چون پایبندی بر توافق فریز نفتی توسط کلیه کشورهای عضو و غیر عضو اوپک است. از دیگر عوامل اثرگذار بر رشد قیمت نفت که می‌توان بهئآن اشاره کرد، افزایش بیش از مقادیر پیش‌بینی ‌شده تقاضای جهانی نفت در سال آینده است، همچنین تشدید بحران‌های سیاسی در خاورمیانه و گسترش تنش‌های موجود در این منطقه را از دیگر محرک‌های قیمت نفت می‌توان دانست.

در پایان با توجه به توافق تاریخی اخیر در باره فریز نفتی، به نظر می‌رسد بازیگران این عرصه در منتفع شدن از فروش نفت به واسطه مدیریت عرضه و سرانجام افزایش قیمت‌ها پایبند باشند. از این رو با توجه به ضوابط و هنجارهایی که در نشست یادشده تدوین شد، به نظر می‌رسد تخطی از قوانین وضع شده برای کشورهای عضو و غیر عضو دور از انتظار باشد؛ بنابراین با این تفاسیر به نظر می‌رسد وقوع سناریوی دوم محتمل‌تر باشد.

دغدغه‌های فعالان اقتصادی در مورد چشم‌انداز بازار نفت در سال آینده و همچنین آثار نوسانات قیمتی بر حوزه‌های گوناگون کسب‌وکار، ما را بر آن داشت تا با حضور سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی از یک‌سو و تصمیم گیران در حوزه‌های کلان اقتصادی از سویی دیگر امکانی بی‌بدیل برای ارتباط این عناصر کلیدی را فراهم آوریم.

سروین آقاجانی

کارشناس ارشد حوزه انرژی و مشاور اقتصادی در حوزه خاورمیانه