امروزه یکی از شرایط مهم و اصلی بقا در بازار رقابت و شکوفایی یک بنگاه صنعتی، پایش پیشرفت‌های صنعتی و فناوری، بازار، رقبا و همچنین خلق نوآوری با استفاده از توانایی‌های بالقوه و بالفعل درون شرکتی است. با توجه به ماهیت هر بنگاه صنعتی، قسمتی از این فعالیت‌ها از سوی بخش‌های پژوهشی، توسعه‌ای و فناوری انجام می‌شود. سعید پاک‌سرشت، مدیر سابق پژوهش و فناوری شرکت ملی‌ گاز ایران گفته است که این شرکت بسیاری از نیازهای خود را از طریق شرکت‌های داخلی تامین می‌کند، به نحوی که تامین نیازهای داخلی با رشد دانش و فناوری همراه بوده است. شرکت‌های ایرانی دیگر تنها نماینده کمپانی‌های خارجی نیستند، بلکه خود را به دانش و فناوری روز مجهز کرده‌اند.

توجه به شرکت‌های ایرانی دانش‌بنیان، برقراری ارتباط با پارک‌های علم و فناوری، توسعه بهره‌مندی از توان سازندگان ایرانی و گسترش اقدام‌های پژوهشی از جمله دستاوردهای حوزه گاز ایران به شمار می‌آید، اما وقتی صحبت از پیشرفت و توسعه اقتصادی یک کشور می‌شود، سازندگان داخلی و تامین‌کنندگان تجهیزات و از آن مهم‌تر تامین‌کنندگان دانش فنی و فناوری نقش بسیار مهمی پیدا می‌کنند. لزومی هم ندارد که شرایط حتما شرایط تحریم باشد تا این اتفاق بیفتد، زیرا وقتی به تجربه‌های موفق کشورهای پیشرفته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم آنها نیز به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و با تدبیر و دانش به سمت تامین نیازهای فناورانه گام برداشته‌اند.

ایران نیز مدت‌هاست در این مسیر حرکت می‌کند یا حداقل سیاست‌هایی را تنظیم می‌کند که تامین‌کنندگان و سازندگان داخلی و نیز تامین‌کنندگان دانش و فناوری رشد یابند. اگر به چند سال گذشته برگردیم متوجه سیاست‌های رو به رشد در این عرصه می‌شویم.

اهمیت سیاست‌گذاری در شرایط تحریم

سعید پاک‌سرشت، مدیر سابق پژوهش و فناوری شرکت ملی‌ گاز ایران در این ارتباط گفته است: ما در چند سال گذشته در ایران به ویژه در سال‌های ۹۲ و ۹۳ از اقتصاد مقاومتی صحبت کردیم و می‌گوییم که باید اقتصادمان را به گونه‌ای که عامل توسعه و دانش پایه در کشور باشد تعریف و بر این اساس، اصول کاری‌مان را تنظیم کنیم، سپس مسیر حرکت به سوی حمایت از ساخت داخل می‌رود و پس از آن از رونق تولید، سخن به میان می‌آید. همه اینها مراحلی است که باید پشت سر هم به آن توجه کنیم تا رشد و توسعة اقتصادی در کشورمان شکل بگیرد.

سیاست‌گذاری در صنعت گاز از اهمیت بسزایی برخوردار است. وقتی در شرایط خاص مثل شرایط تحریم قرار می‌گیریم اهمیت سیاست‌گذاری‌ها بیشتر از گذشته می‌شود، همچنین شرکت‌های داخلی و دانش‌بنیان، حضور پررنگ‌تری می‌یابند. درست است که تحریم یک موضوع ناراحت‌کننده است، اما نتایجی از آن حاصل شده که شاید ما را در مسیر رشد و توسعه بیشتر یاری دهد تا سریع‌تر به اهداف خود دست یابیم.

باید بپذیریم تحریم‌های یکجانبه آمریکا مشکلاتی را برای صنعت نفت و گاز ایران به همراه آورده است که برای امروز ما خیلی خوشایند نیست، اما وقتی در سطح کلان به این موضوع نگاه کنیم متوجه می‌شویم تحریم‌ها به اصطلاح ما را آبدیده می‌کند، زیرا افراد و جوامع در شرایط سخت می‌توانند خود را قدرتمند کنند تا به اهدافشان برسند. پس ضمن اینکه تحریم نتایج سختی را برای ما داشته، اما عاملی بوده تا ما به رشدمان سرعت دهیم و از این بابت شاید به آن اهدافی که پیش‌بینی کرده‌ایم زودتر برسیم.

در آخرین دوره نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی که امسال در تهران برگزار شد، شرکت‌های داخلی به‌خوبی توانستند جای خالی شرکت‌های خارجی را پر کنند. ما هم بسیاری از نیازهایمان را از طریق شرکت‌های داخلی تامین می‌کنیم و بسیار خرسندیم که تامین نیازهای داخلی با رشد دانش و فناوری همراه بوده است، به این معنا که شرکت‌های داخلی تنها نماینده یک شرکت خارجی نیستند، بلکه خود را با دانش تجهیز می‌کنند که این اتفاق مهمی است.

مدیر سابق پژوهش و فناوری شرکت ملی گاز ایران گفت: شرکت‌های داخلی اکنون هم در زمینه بهره‌برداری و مهندسی و هم در زمینه رشد دانش و فناوری به‌خوبی عمل کرده‌اند و با این روال با اطمینان می‌توانیم بگوییم که از نبود شرکت‌های خارجی نگرانی نداریم. هرآنچه نیاز داشته باشیم را با تکیه بر هوش، تخصص و تجربه جوانان و خردمندان کشور می‌سازیم. پژوهش و فناوری در صنعت گاز باید به جایگاه ویژه‌ای رسیده باشد، واقعیت این است که مجموعه فعالیت‌های حوزه دانش، پژوهش و فناوری همه نیازهای ما را در چرخه صنعت گاز پیش‌بینی کرده است. امید ما به اقتصاد دانش‌بنیان است و هنگامی که پیوسته از محصولات فناورانه صحبت می‌کنیم یعنی از نگاه ما پژوهش و فناوری حرف نخست را می‌زند، زیرا رسالت پژوهش فراهم کردن دانش برای رونق علم و تولید و اقتصاد است.

تدبیر دولت در پژوهش و فناوری صنعت گاز

اگر امروز بیش از ۴ هزار شرکت دانش‌بنیان در کشور و تعداد بسیار زیادی شرکت دانش‌بنیان در صنعت نفت و پارک‌های علم و فناوری مستقر هستند نتیجه تدبیر، سیاست و حمایت شرکت‌های دولتی مانند شرکت ملی گاز ایران است.

در دنیای صنعتی ما هر روز با رویه‌ای جدید به سوی دانش و فناوری حرکت می‌کنیم. یک روز با واگذاری پروژه‌ها به شرکت‌های پژوهشی، روز دیگر با تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان و سوق دادن آنها به سمت تامین محصولات و نیازهای صنعت. فن‌بازار همان‌طور که از نامش پیداست به معنای ایجاد بازار فن یا فناوری است. فن‌بازار تخصصی گاز نیز بر همین اساس شکل گرفته است و امروز مسئولیت تشکیل اکوسیستم فناوری و نوآوری را دارد. اکوسیستم یعنی محیط کسب‌وکار که در آن، بازیگران مختلف بتوانند با یکدیگر به تعامل بپردازند.

وی اظهار کرد: ما در فن‌بازار تخصصی صنعت گاز، بازیگران اصلی را ایجاد می‌کنیم و حوزه‌های مختلف را شکل می‌دهیم. در این فن‌بازار شرایط مختلف تجربه می‌شود. گاهی ممکن است عرضه‌کننده‌ای از توان مالی کافی برخوردار نباشد که این زمان سرمایه‌گذاران را به یاری می‌طلبیم. به این کار سرمایه‌گذاری خطرپذیر می‌گویند، زیرا با ریسک همراه است، اما تلاش می‌کنیم حواسمان به همه جنبه‌های فن‌بازار تخصصی گاز باشد. نتیجه آن هم از زمان آغاز تا اکنون بسیار عالی بوده است.

در یک سال اخیر، تعداد زیادی از پژوهش‌ها به نتیجه رسیدند و برای صنعت گاز محصولاتی را به ارمغان آوردند که از آنها در پالایشگاه‌های گازی استفاده می‌کنیم. برای سال ۹۸ نیز حدود ۳۰ محصول فناورانه را در نظر گرفته‌ایم که نزدیک به ۳۰ میلیارد تومان سرمایه نیاز دارند.

صنعت گاز ایران سرمایه را در اختیار شرکت‌های خصوصی یا دانش‌بنیان قرار می‌دهیم تا ایده‌ها و خلاقیت‌های تایید شده خود را به محصولات موردنیاز صنعت گاز تبدیل کنند، البته این کار در قبال قراردادهای پژوهشی برای تولید محصولات ایرانی انجام می‌شود، زیرا ساخت و تحویل محصول ایرانی یکی از وظایف حوزة دانش و پژوهش است، بنابراین سرمایه یادشده توسط شرکت‌های دانش‌بنیان که در پارک‌های علم و فناوری مستقر هستند برای تولید محصولات مورد نیاز صنعت گاز استفاده می‌شود.

 برای تامین این منابع از بودجه داخلی خود شرکت گاز استفاده می‌کنیم که به نوعی تضمین خرید است، یعنی ما این بودجه را برای تامین نیازهایمان می‌پردازیم. مدل کسب‌وکار ما در شرکت ملی گاز ایران نیز به این صورت است که در زمان خرید محصولات تولیدی شرکت‌های دانش‌بنیان از آنها تخفیف می‌گیریم و مجموع تخفیف‌ها، محل بازگشت سرمایه به شرکت گاز است.

در سال ۹۷، بخش عمده قراردادهای ما با دو مجموعه پارک‌های علم و فناوری خراسان و پردیس امضا شد. هر کدام از این پارک‌های علم و فناوری با بهره‌مندی از شرکت‌های دانش‌بنیان خود به تامین موارد مندرج در قراردادها با شرکت ملی گاز ایران پرداخته‌اند. ترجیح ما نیز این است که به‌طور مستقیم با پارک‌های علم و فناوری قرارداد داشته باشیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان، زیرا خود این پارک‌ها می‌توانند بخشی از نیازهای شرکت‌های دانش‌بنیان را تامین کنند.

همچنین موضوع ارتباط با دانشگاه‌ها به سطوح پایین‌تر از فناوری باز می‌گردد، یعنی در بخش‌هایی که نیاز به توسعه فناوری وجود دارد. اکنون ارتباط ما با دانشگاه‌ها از طریق انستیتوهای تخصصی که در سال‌های ۹۵‌ و ۹۶ شکل گرفتند برقرار می‌شود. این انستیتوهای تخصصی شامل فرآورش گاز، ال‌ان‌جی، توربین و اندازه‌گیری هوشمند هستند که موضوعات اصلی و مهم شرکت ملی گاز ایران را با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در قالب قراردادها مطرح می‌کنند، بنابراین اولویت نخست ما پارک‌های علم و فناوری، سپس شرکت‌های دانش‌بنیان و پس از آن، دانشگاه‌ها و مراکز علمی هستند، اما نکته مهم آنجاست که همه این مراکز در کنار هم به تامین نیاز صنایع مهم کشور مانند صنعت گاز می‌پردازند تا ما را خودکفا و تولیدمان را پررونق کنند.

خودکفایی مرکاپتان در قطب گازی ایران

یکی از مهم‌ترین طرح‌های پژوهشی که در حوزه پارس‌جنوبی به بار نشست، پروژه مرکاپتان یا ماده بودارکننده گاز بود. این پروژه اسفندماه سال ۹۷ با حضور حسن روحانی، رئیس‌جمهوری افتتاح رسمی شد و هر روز نیز با عملکرد بهتری کار خود را انجام می‌دهد. واحدهای مختلفی از جمله گازرسانی، پژوهش و فناوری، بازرسی فنی و اچ‌اس‌یی نیز ارزیابی میدانی محصولات واحد تولید مرکاپتان را به‌عهده دارند.

عمده فعالیت‌های ما در پارس‌جنوبی متمرکز بر فن‌بازار است، مانند موضوع توربواکسبندرها و سامانه کنترل کل تجهیزات مجتمع گاز پارس‌جنوبی که با همکاری پارک علم و فناوری خراسان در حال اجراست. مدت‌هاست در تلاشیم این تفکر را اثبات کنیم که ساخت داخل از مسیر دانش و پژوهش می‌گذرد و با اهمیت دادن به موضوع پژوهش می‌توان به هدف رونق تولید دست یافت.

توجه به سطح دانش شرکت‌ها می‌تواند در تشخیص میزان تخصص آنها نیز موثر باشد، نقطه تفاوت بین شرکت‌های جعلی و واقعی همان تخصصی است که از دانش حاصل شده است و ما برای تشخیص این موضوع راهی جز ارزیابی از طریق حوزه پژوهش و فناوری نداریم. اگر شرکت‌ها، توانمندی را در مجموعه دانش خود اثبات کردند در این صورت ما نیز به آنها اعتماد می‌کنیم، یعنی ابتدا این شرکت‌ها هستند که باید خودشان را به ما ثابت و اعتماد ما را جلب کنند. در صورتی که یک شرکت، واردکننده قطعات و محصولات از خارج کشور باشد و خود را به اسم سازنده ایرانی معرفی کند در همان مراحل اولیه ارزیابی مشخص می‌شود.

کار درست این است که مجموعه‌ها و شرکت‌ها براساس دانش‌شان طبقه‌بندی شوند. این وظیفه به‌عهده نهاد حاکمیتی به نام معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری است که باید این قبیل مسائل را تشخیص دهد. پس هر شرکتی که صفت دانش‌بنیان را دریافت کرده، مراحل تخصصی لازم را سپری کرده است، زیرا نهادهای حاکمیتی، ارزیابی‌ها و ممیزی‌های بسیار دقیقی دارند. گروه‌های تخصصی - علمی از بعد فنی و اقتصادی شرکت‌ها را بررسی می‌کنند تا در صورتی که حداقل‌های لازم را داشته باشند، عنوان دانش‌بنیان را دریافت کنند.

پاک‌سرشت افزود: ما ارتباط بسیار نزدیکی با معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری ایران داریم. هنگامی که به ساخت یک محصول نیاز داریم از این معاونت برای شرکت‌های دانش‌بنیانی که توانایی ساخت محصول مورد نظر ما را دارند استعلام می‌گیریم تا فقط به سراغ شرکت‌های اثبات‌شده و مورد تایید برویم.

ما در حوزه فناوری همواره با ریسک همراه هستیم و این موضوع در ذهن‌مان هست که اگر در جایی سرمایه‌گذاری می‌کنیم، از آنجا که در زمره نخستین تجربه‌هاست باید از جنس خطرپذیر باشد. پس باید به این نکته توجه کنیم و به شرکت‌های نوپا فرصت دهیم. افزون بر این، بر اساس تجربه‌ای که داریم به‌خوبی تشخیص می‌دهیم که تا چه اندازه توانسته‌اند مراحل کار را با موفقیت سپری کنند تا به اهداف ما دست یابند، به همین سبب در جایی که لازم باشد انعطاف از جانب ما صورت می‌گیرد.

مدیریت مصرف با کنتورهای هوشمند

ساخت کنتورهای هوشمند گاز در سال‌های اخیر به عنوان یکی از اهداف مهم شرکت ملی گاز ایران اعلام شده است. از ابتدای شکل‌گیری این موضوع در شرکت ملی گاز ایران، مدیریت پژوهش و فناوری اساس اجرای طرح را در دست گرفته است. کنتورهای هوشمند گاز فناوری نوظهوری است که بر پایه اینترنت اشیا (IOT) شکل می‌گیرد، بنابراین حوزه فعالیت ما در این طرح بسیار جدی است.

این طرح شامل بخش‌های کنتور، سامانه انتقال اطلاعات و نرم‌افزارهای تحلیل است. در واقع اطلاعات دریافت‌شده در کنتورهای هوشمند به‌صورت برخط (آنلاین) و با فواصل زمانی تعریف‌شده به مراکز گاز منتقل و تحلیل می‌شوند.

برای اجرای طرح، ابتدا مرحله پایلوت یا تست میدانی را در نظر گرفتیم. این کار با همراهی واحدهای آی‌تی، گازرسانی و پژوهش و فناوری در قالب فراخوان‌هایی انجام شد تا شرکت‌های صاحب ایده، پیشنهادهای خود را مطرح کنند. همچنین برخی از اپراتورهای بزرگ تلفن همراه نیز آمادگی خود را برای بخش انتقال اطلاعات (DATA) اعلام کرده‌اند که اکنون در مرحله واگذاری پروژه‌های پایلوت به این شرکت‌ها هستیم. آنچه در نهایت چه در زمینه انتقال اطلاعات و چه در زمینه نرم‌افزارها برای ما اهمیت دارد، موضوع قرائت هوشمند است، بنابراین از انستیتو ارزیابی و قرائت هوشمند یاری گرفتیم تا شاخص‌های همکاری با شرکت‌ها را بررسی کنیم. برای توسعه نرم‌افزارهای مورد نیاز سیستم قرائت هوشمند نیز قراردادی با دانشگاه صنعتی شریف امضا شد که از اواخر سال ۹۷ کار خود را آغاز کردند و امیدواریم با موفقیت به هدف مورد نظر شرکت ملی گاز ایران دست یابیم.

امیدوارم بتوانیم در سال ۹۸ فضای کسب‌وکار را برای شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از پیش توسعه دهیم. یکی از اهدافی که در این سال برای مدیریت پژوهش و فناوری تعیین کردیم تاسیس صندوق پژوهش و فناوری به عنوان صندوق خطرپذیر برای سرمایه‌گذاری‌هایی از این جنس است تا حمایت لازم از فن بازار صورت پذیرد. این صندوق محلی برای حمایت از شرکت‌هایی خواهد بود که قصد دارند وارد حوزه تامین تجهیزات و محصولات فناورانه شوند و ما نیز می‌خواهیم برای تامین منابع مالی به آنها کمک کنیم. امیدوارم در ۶ ماه نخست امسال این اتفاق بیفتد. کار دیگری که امسال به نتیجه نهایی می‌رسد مدیریت شبکه خطوط انتقال گاز با استفاده از نرم‌افزار ایرانی است. این نرم‌افزار شبیه‌سازی‌شده نرم‌افزار جی‌پی‌ام‌اس معروف است که با استفاده از زیرساخت‌های جی‌آی‌اس در شبکه انتقال گاز توسعه یافته است.

منبع: ایران پترولیوم