مسئولیت اجتماعی تشریح می‌کند که شرکت‌ها وظیفه دارند شهروندان خوبی باشند و با تاکید بر تعهدات زیست محیطی و اجتماعی بیان می‌دارد که شرکت‌ها و سازمان‌ها باید با تامین نیازهای زمان حال بدون تعارض به توانایی نسل‌های آینده در تامین نیازهایشان بکوشند.
در واقع روابط شرکت‌ها و سازمان‌ها با محیط اجتماعی و محیط زیست در دهه‌های گذشته، دچار تغییرات اساسی شده است. جهانی‌سازی، خصوصی‌سازی، بازنگری مقررات و بازتعریف مرزهای بین جامعه و بازار، این انتظار را از شرکت‌های تجاری پدید آورده است که در تامین کالاهای عمومی، سهیم کردن توسعه جامعه در سود، توجه به منابع محیط زیستی و نیز در نظر گرفتن مولفه‌های توسعه پایدار مشارکت داشته باشند. در همین حال، رابطه شرکت‌ها و جامعه، از حالت رابطه «کمک از بالا به پایین»، تغییر یافته و دچار بازنگری در نقش‌ها، حقوق و مسئولیت‌های کسب‌وکارها در جامعه شده است. این تغییرات، شرکت‌ها را متوجه این مسئله کرده است که تضمین موفقیت بلندمدتشان، نیازمند توجه بیشتر و افزایش نقش‌شان در حل مسائل و مشکلات محیط زیستی و اجتماعی است. به همین سبب، شرکت‌های بزرگ و موفق، روز به روز توجه‌شان را به بحث CSR بیشتر کرده و اقدام‌هایی از قبیل متعهد شدن به استانداردها، سرمایه‌گذاری‌ها در جامعه، بهبود مستمر فعالیت‌ها، راضی نگه داشتن ذی‌نفعان و انتشار مرتب گزارش‌های عملکرد اجتماعی و محیط زیستی را در اولویت کارهای خود قرار می‌دهند.
به نظر «مک ویلیامز و دیگران»، مسئولیت اجتماعی شرکت به آن دسته از اقدام‌های شرکت‌ها اشاره دارد که فراتر از سود و منافع شرکت بوده و نیز ورای الزام‌های قانونی است و «خیر اجتماعی» را تقویت می‌کنند. «هاستد و سالازار» نیز بیان می‌کنند که در مسئولیت اجتماعی، شرکت باید به گونه‌ای عمل کند که نه‌تنها منافع سهامداران، بلکه منافع گروه‌های ذی‌نفع در جامعه نیز تامین شود.
شرکت‌های نفتی و گازی جزو پیشتازان بخش CSR هستند. این موضوع حداقل به دلیل این است که اثرات منفی زیاد فعالیت‌های نفتی، به‌راحتی آشکار است و همواره از طرف افراد بومی و جامعه اعتراض‌هایی به این موضوع صورت گرفته است. این مسئله با مروری بر اخبار عمومی نقاط مختلف دنیا، به‌راحتی قابل درک است. همچنین به نظر می‌رسد شرکت‌های نفتی، برای مدیریت روابط‌شان به جامعه بیشتر از سایر صنایع، تحت فشار باشند. عملیات تولید نفت می‌تواند اثرات نامطلوبی بر محیط زیست بگذارد. مانند نشت نفت از خطوط یا آلودگی هوا ناشی از فوران گاز در حین انتقال نفت. افزون بر این، نفتکش‌ها معمولا هنگام تخلیه، مقداری نفت را وارد دریا می‌کنند.
پالایشگاه‌ها هم مواردی نظیر آب آلوده به تفاله نفتی، فاضلاب یا آلودگی هوا را ایجاد می‌کنند، همچنین باید گفت که شرکت‌های نفتی در مقایسه با سایر صنایع، با گروه‌های محلی در تعامل بیشتری هستند. مواردی از این دست شاید دلایل اصلی پیشتازی شرکت‌های نفتی در بخش CSR باشد. در این میان شرک‌های «رویال داچ شل» و «بریتیش پترولیوم» به عنوان پیشگامان عرصه CSR در دنیا شناخته می‌شوند.
طبق گزارش سال ۲۰۰۵ نشریه «فورچون»، شرکت‌های «بریتیش پترولیوم» و «رویال داچ شل» به عنوان دو شرکت نخست دنیا از نظر مسئولیت‌پذیری در قبال مسائل اجتماعی و زیست محیطی معرفی شدند. شرکت نفتی «بریتیش پترولیوم» از نظر میزان مسئولیت‌پذیری در قبال مسائل اجتماعی و محیط زیستی در میان شرکت‌های اقتصادی جهان در رتبه اول قرار گرفته است. طبق این گزارش، پس از بریتیش پترولیوم به ترتیب شرکت نفتی رویال داچ شل، شرکت خدماتی دافون، بانک اچ‌اس‌بی‌سی، کارفور، شرکت اتومبیل‌سازی فورد، شرکت الکترونیکی توکیو، الکترونیک فرانسه، شرکت اتومبیل‌سازی پژو و شرکت نفتی شورن قرار دارند.
باید توجه داشت که گسترش ابعاد فعالیت شرکت‌های نفتی در بخش CSR به موازات افزایش انتظارات جوامع از آنها، در برخی موارد، حتی آنها را به این سمت سوق داده است که به اقدام‌های مشارکتی با رقبایشان در جهت انجام مسئولیت‌های اجتماعی دست بزنند.
به هر حال، آنچه مهم است اینکه امروزه بخش CSR بخش جدایی‌ناپذیری از فعالیت‌ها و برنامه‌های شرکت‌های چندملیتی نفتی شده است. در ادامه مرور مختصری بر برخی تجربیات شرکت‌های بین‌المللی نفتی در بخش CSR آمده است.
شرکت پتروناس مالزی
این شرکت از جمله وظایفی را که از طریق واحدهای منابع انسانی و روابط عمومی در سایر کشورها به‌منظور زمینه‌سازی و ایجاد بسترهای لازم برای توسعه فعالیت‌های خود انجام می‌دهد، در قالب مسئولیت اجتماعی تعریف کرده است. این خدمات اجتماعی از تهیه و توزیع مواد غذایی بین نیازمندان گرفته تا برگزاری مراسم جمع‌آوری اعانات و مسابقات ورزشی به نفع بیماران مختلف از جمله بیماران سرطانی را شامل می‌شود. همچنین این خدمات، گردهمایی‌های بزرگ و معتبری مانند کنفرانس‌های جهانی در زمینه محیط زیست یا گردهمایی برای سرمایه‌گذاری روی کودکان کشورهای مختلف جهان و حتی برگزاری جشن کریسمس توسط همین شرکت نفتی برای کودکان جنگ‌زده و یتیم سودان جنوبی در سال‌های اخیر را در برگرفته است.
شرکت نفتی بریتیش پترولیوم (بی‌پی)
این شرکت در نقاط مختلف جهان سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی خود انجام داده است. برای مثال می‌توان به اقدام‌های این شرکت در کشور ترکیه اشاره کرد. اقدام‌هایی از قبیل: کمک‌ها در جریان زلزله سال ۱۹۹۲، چاپ آلبوم عکس ترکیه به یاد یکی از بزرگان عکاسی ترکیه، کمک به حفظ نسل پلیکان تاج‌دار، کاشت 30 هزار نهال در یکی از مناطق حفاظت‌شده ترکیه، مشارکت در برنامه آموزش ترافیک به دبستانی‌ها، همکاری با اداره مرکزی پلیس جهت تعلیم یک گروه تئاتر برای اجرای برنامه در 500 مدرسه ابتدایی و آموزش مقررات راهنمایی رانندگی به دانش آموزان، اسپانسر شدن در برنامه‌های آموزشی گوناگون، همکاری با سازمان‌های حامی محیط زیست به‌منظور کمک به حفظ نسل گونه‌های در حال انقراض. بریتیش پترولیوم، هم‌اکنون بزرگ‌ترین تولیدکننده سیستم‌های انرژی خورشیدی در دنیاست و توانسته خود را به نام یک «شرکت سبز»، تصویرسازی کند که قطعا اقدامی هم‌راستا با استراتژی‌های مسئولیت اجتماعی شرکت بوده است.
انجام تحقیقات در حوزه تکنولوژی‌های انرژی خورشیدی و بادی، انجام تحقیقات در حوزه بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها، انجام تحقیقات در حوزه حداقل‌سازی اثرات جانبی پروژه‌ها از اقداماتی بوده که در شکل‌دهی این تصویر سبز از شرکت، موثر بوده است.
همچنین باید گفت که این شرکت یکی از نخستین شرکت‌هایی است که به بررسی چگونگی طراحی محل کار کارکنان و ارتباط آن با رضایت شغلی و عملکرد مثبت کارکنان پرداخته است. همچنین از جمله شرکت‌هایی است که برای نخستین بار به ارائه تسهیلاتی مانند امکانات متعدد غذاخوری، مرکز سلامتی، مرکز مراقبت از کودکان، ایجاد امکانات فضای باز برای بازی فوتبال و بسکتبال اقدام کرده است.
شرکت اُ.ام.وی
شرکت اُ.ام.وی برنامه توانمندسازی زنان در پاکستان را اجرا کرده است. برنامه توانمندسازی زنان با هدف افزایش توانمندی آنها در جوامع گوناگون به‌ویژه در مناطق اجرای پروژه‌های عملیاتی این شرکت صورت می‌گیرد. در همین رابطه هدف اُ.ام.وی در پاکستان، فراهم آوردن امکان دسترسی زنان به آموزش با کیفیت و فرصت‌های اقتصادی برابر بوده است. این برنامه‌ها به زنان کمک می‌کند استانداردهای زندگی خود را بهبود دهند. گزارش‌های منتشره توسط این شرکت نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی که این برنامه آغاز شده، تعداد حدود هزار زن برای کسب درآمد و با هدف راه‌اندازی کسب‌وکار شخصی مورد حمایت قرار گرفته‌اند. این طرح در چارچوب برنامه آموزش توسعه کسب‌وکار و اعتبارهای خرد انجام می‌شود و از جمله الزام‌های موفقیت هرچه بیشتر آن این است که زنان بیشتری جذب این برنامه حمایتی شوند. بر همین اساس این شرکت برای دو سال آینده جذب بیش از ۲ هزار زن پاکستانی را در حال اجرا دارد.
نادر مروتی
کارشناس ارشد حوزه مشاور اجتماعی وزیر نفت
نظر شما